Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya Federasyonu’nun Trans-Kafkasya Diplomasisinin Analizi (1991-2018)

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 16 - 38, 30.06.2020

Murat Jane

Öz

Diplomasi, uluslararası sistemdeki aktörlerin kullandığı temel dış politika araçları arasındadır. TransKafkasya’daki hegemonik geçmişi düşünüldüğünde diplomasi, Rusların sık kullandığı dış politika araçları arasında yer almamaktadır. Zira 19. yy’da Kaçar İranı ve Osmanlı İmparatorluğu’na üstünlük sağladıktan sonra Bölge’deki tek hegemon güç Rus Çarlığı olmuştur. Bolşevik Devrimi’nden sonraki beş yıl hariç, 150 yıldan fazla Bölge’deki tek hegemon güç olan Ruslar bu hakimiyetlerini Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’nin dağılmasından sonra kaybetmişlerdir. 1991 yılında hukuken bağımsız olan Trans-Kafkas cumhuriyetleri Türkiye ve İran gibi bölgesel güçlerin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB) ve Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) gibi küresel aktörlerle ilişkilerini geliştirmişlerdir. Yakın
Çevresi’nde herhangi bir devletin güç kazanmasını istemeyen Rusya Federasyonu (RF) için “Yeni Büyük Oyun”un kaçınılmaz dinamiklerini tamamen engellemek mümkün olmasa da RF Bölge devletleri içindeki dondurulmuş sorunlar vasıtasıyla kontrolünü sürdürmeyi amaçlamış, sorunların çözümüne yönelik diplomatik süreçlerde yer almıştır. RF hem bölgesel ve bölge dışı güçlerle hem de Trans-Kafkas devletleriyle ilişkilerinde diplomasiyi realist çerçevede çıkarlarına olarak kullanmıştır. Çalışmamızda RF’nin Soğuk Savaş Sonrası Dönem’de Trans-Kafkasya’daki diplomatik manevraları ve dış politikasında diplomasiyi nasıl
kullandığı özellikle RF’nin Trans-Kafkasya devletleriyle ilişkileri bağlamında analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya Federasyonu, Trans-Kafkasya, Diplomasi, Yeni Büyük Oyun, Soğuk Savaş Sonrası Dönem

Kaynakça

• Kitaplar: Cornell, S. E. (2001), Small Powers and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus, London, New York: Routledge Curzon.
• Dugin, A. (2007), Moskova-Ankara Ekseni “Avrasya Hareketi”nin Temel Görüşleri, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Dugin, A. (2014), Rus jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım, İstanbul: Küre Yayınları.
• Fukuyama F. (2011) Tarihin Sonu ve Son İnsan, İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Gafarlı, O. (2015), Avrasya Çıkmazı: Yeni Büyük Oyunu Kim Kazanacak?, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gümüştepe, M. T. (2011), Dağlık Karabağ Sorunu Dar Alanda Büyük Oyun, Ankara: USAK Yayınları.
• Hasanoğlu M. ve Cemilli, E. (2006). Güney Kafkasya’da ABD Politikası, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• İşyar, Ö. G. (2004), Bölgesel ve Global Güvenlik Çıkarları Bağlamında Sovyet-Rus Dış Politikaları ve Karabağ Sorunu, Bursa: Alfa Yayıncılık.
• İşyar, Ö. G. (2010), Avrasya ve Avrasyacılık, Bursa: Dora Yayıncılık.
• İşyar, Ö. G. (2017), Türk Dış Politikası Sorunlar ve Süreçler, Bursa: Dora Yayıncılık.
• Kagarlitsky, B. (2007), Çevrenin İmparatorluğu Rusya ve Dünya Sistemi, Ankara: Phoneix Yayınevi.
• Kasım, K. (2009), Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, Ankara: USAK Yayınları.
• Kotz, D. M. ve Weir, F. (2012), Gorbaçov’dan Putin’e Rusya’nın Yolu Sovyet Sisteminin Çöküşü ve Yeni Rusya, İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Riasanovsky N. V. ve Steinberg M. D. (2014) Rusya Tarihi, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Yalçınkaya A. (2006), Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler Etnik Düğümden Küresel Kördüğüme, Ankara: Lalezar Kitabevi.
• Yapıcı, M. İ. (2010) Rus Dış Politikasını Oluşturan İç Etmenler, Ankara: USAK Yayınları.
• Yüce, Ç. K. (2006), Kafkasya ve Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Mücadele, Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Makaleler ve Kitap Bölümleri Adam, L. B. (2013), Turkey’s role in the South Caucasus, Turkish Review, 3 (3), 238-243.
• Ağacan, K. (2011), Gürcistan: Çok Milletli Yapıda Devlet İnşa Sürecinin Öyküsü, Güney Kafkasya: Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji (içinde 57-104), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Aslanlı, A. (2001), Tarihten Günümüze Karabağ Sorunu, Avrasya Dosyası, 7 (1), 393-430.
• Aslanlı, K. (2017), İran-Azerbaycan Ekonomik İlişkileri, Analiz, Ankara: İRAM.
• Aydın, M. (2004), Kafkasya ve Orta Asya’yla İlişkiler, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C. 2 (içinde 366-439), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayunts, A. (2014), Nagorny Karabakh Conflict Escalation and the Peace Process, Caucasus Analytical Digest, 65, 2-4.
• Cherniavskii, S. (2001), Russian Diplomacy in Transcaucasia, Russian Politics & Law, 39 (3), 5-19.
• Çelikpala, M. (2010), Türkiye ve Kafkasya: Reaksiyoner Dış Politikadan Proaktif Ritmik Diplomasiye Geçiş, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 7 (25), 93-126.
• De Haas, M. (2009), Medvedev’s Security Policy: A Provisional Assessment, Russian Analytical Digest, 62, 2-5.
• Demirağ, Y. (2013), Rusya Federasyonu’nun Güney Kafkasya Politikası, Rusya’nın Doğu Politikası (içinde 249-280), Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Dimitrakopouloui, S. ve Liaropoulos, A. (2010), Russia’s National Security Strategy to 2020: A Great Power in Making?, Caucasian Review Of International Affairs, 4 (1), 35-42.
• Felgenhauer, P. (2009), After August 7: The Escalation of the Russia-Georgia War, The Guns of August 2008 Russia’s War in Georgia (içinde 162-180), London: M. E. Sharpe.
• Freizer, S. (2014), Twenty years after the Nagorny Karabakh ceasefire: an opportunity to move towards more inclusive conflict resolution, Caucasus Survey, 1 (2), 109-122.
• Fukuyama, F. (1989), The End of History?, The National Interest, 16, 3-18.
• Gordadze, T. (2009), Georgian-Russian Relations in the 1990s, The Guns of August 2008 Russia’s War in Georgia (içinde 28-48), New York, London: M. E. Sharpe.
• Huseynov, T. (2010), Mountainous Karabakh: New Paradigms for Peace and Development in the 21st Century, International Negotiation, 15, 7-31.
• Jafarova, E. (2011), EU Conflict Resolution Policy towards South Caucasus, Connections: The Quarterly Journal, 10 (3), 59-79.
• Jonson, L. (2001), The New Geopolitical Situation in the Caspian Region, The Security of the Caspian Sea Region (içinde 11-31), New York: Oxford University Press.
• Kakachia K., Meister, S. ve Fricke, B. (2018), Introduction, Geopolitics and Security A New Strategy for the Caucasus (içinde 6-17), Tbilisi, Berlin: Konrad Adenauer-Stiftung, Georgian Instititute of Politics, German Council on Foreign Relations.
• Kanbolat, H. (2001a), Kafkasya Politikası ve Çeçenistan Savaşı, Avrasya Dosyası, 6 (4), 165-179.
• Kantarcı, Ş. (2011), Kafkasya’da Etnik Çatışmalar Ekseninde ‘Güney Osetya’ Sorunu, Güney Kafkasya: Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji (içinde 229-288), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kılavuz, İ. T. (2017), Dağlık Karabağ Müzakerelerinin Geleceği, Avrasya Etüdleri, 52, 51-78.
• Larsen, J. (2017), Georgia-China Relations: The Geopolitics of the Belt and Road, Policy Paper, Tblisi: Georgian Institute of Politics.
• Lussac, S. J. (2010), Ensuring European Energy Security in Russian ‘Near Abroad’: The Case of the South Caucasus, European Security, 19 (4), 607-625.
• Makarychev A. ve Yatsyk, A. (2018), Russia’s Cooperative Hegemony in the South Caucasus: A Retrospective Actualization of the Model, Geopolitics and Security A New Strategy for the Caucasus (içinde 74-100), Berlin: Konrad Adenauer-Stiftung, Georgian Instititute of Politics, German Council on Foreign Relations.
• Mikheidze, N. (2018), EU Global Strategy, Resilience of the East European Societies and The Russian Challenge, Geopolitics and Security A New Strategy for the Caucasus (içinde 266-282), Tbilisi, Berlin: Konrad Adenauer-Stiftung, Georgian Instititute of Politics, German Council on Foreign Relations.
• Ogan, S. (2011), Kafkasya’da Etnik Çatışmalar Ekseninde ‘Abhazya’, Güney Kafkasya Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji (içinde 193-228), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Oktay, E. G. (2015), Avrupa Komşuluk Politikası ve Azerbaycan: Eleştirel Bir Değerlendirme, Bilig, 75, 75- 102.
• Özdal, B. (2016), Orta Asya ve Kafkaslarda Bölgesel İhtilaflar, Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset (içinde 196- 219), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özdal, B. (2017)., 4 Gün Savaşları’nın Trans-Kafkasya’daki Güç Mücadelesine Etkilerinin Analizi, TESAM II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Quo Vadis Türkiye?, Bildiri Özetleri, Bursa: TESAM Yayınları, 2017, 46.
• Özdal, B. (2019). Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsü Sözleşmesi’nin Analizi, Uluslararası İlişkilere Tarihsel Bakış, Prof. Dr. Refet Yinanç’a Armağan (içinde 231-243), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Pamir, N. (2011), Güney Kafkasya ve Enerji, Güney Kafkasya: Toprak Bütünlüğü, Jeopolitik Mücadeleler ve Enerji (içinde 345-394), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Pashayeva, G. (2012), Assessing The Impact of Track Two Initiatives on The Nagorno-Karabakh Peace Process, Turkish Policy Quarterly, 11 (3), 105-119.
• Pritchin, S. (2019), Russia’s Caspian Policy. Russian Analytical Digest, 235, 18 April 2019, 2-5.
• Robert, J. (2001), Energy Reserves, Pipelin Routes and the Legal Regime in the Caspian Sea, The Security of the Caspian Sea Region (içinde 33-68), New York: Oxford University Press.
• Sadri, H. A. (2012), Iran and the Caucasus States in the 21st Century: A Study of Foreign Policy Goals and Means, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 14 (3), 383-396.
• Shiriyev, Z. (2014), ‘August Heat’: The Uncertain Trajectory of Nagorno-Karabakh’s Conflict Resolution, Caucasus Analytical Digest, 65, 5-8.
• Terry, J., Reeves Z. ve Suri, J. (2020), Russia, Modern Diplomacy in Practice (içinde 125-141), Switzerland: Palgrave Macmillan.
• Tuncel, T. K. (2016), Güney Kafkasya’da 2-5 Nisan 2016’da Yaşanan 4 Gün Savaşı, Ermeni Araştırmaları, 53, 301-338.
• Wolff, S., ve Rodt, A. P. (2013), Self-Determination after Kosovo, Europe-Asia Studies, 65 (5), 799-822.
• Yalçınkaya, A. (2017), Kuruluşundan Günümüze Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 5, 1-16.
• Yazgan, H. (2017), Black Sea Synergy: Success of Failure for the European Union, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 5, 67-78.
• Yenigün, C. ve Bolat M. A. (2010), Gürcistan: Yeni Dünyanın Doğu-Batı Sınırı, Dünya Çatışmaları Çatışma Bölgeleri ve Konuları, C. 1 (içinde 457-486), Ankara: Nobel Yayınları.
• İnternet: “İran-Ermenistan ilişkileri yüksek seviyeye ulaştı”, Ermeni Haber Ajansı, 29.11.2017, https://www.ermenihaber.am/tr/news/2017/11/29/%C4%B0ran-Ermenistan-Zarif/118191 (22. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• “Rusya, Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlığını tanıdı”, Radikal, 26.08.2008, http://www.radikal.com.tr/dunya/rusya-abhazya-ve-guney-osetyanin-bagimsizligini-tanidi-895615/, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• “Saakashvili Says Pacific Island No Longer Recognizes Abkhazia”, Radio Free Europe Radio Liberty, 21.03.2013, https://www.rferl.org/a/georgia-vanuatu-recognition-abkhazia/24992623.html, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• “Tuvalu withdraws recognition of breakaway Georgia regions”, World Bulletin, 01.04.2014, https://www.worldbulletin.net/caucasus/tuvalu-withdraws-recognition-of-breakaway-georgia-regionsh132604.html, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Aslanlı, A. (2006), “Çin-Güney Kafkasya Ülkeleri İlişkileri”, Türk Yurdu, 95 (222), https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3939, (01. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• Berktay, D. “Savaşın Onuncu Yılı veya ‘Tarihin Tekerrürü’ “, AVİM, 14.08.2018, https://avim.org.tr/Blog/SAVASIN-ONUNCU-YILI-VEYA-TARIHIN-TEKERRURU, (10. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir.).
• Bora, S. I., “China’s Growing Presence in The Caucasus”, AVİM, Commentary No: 2017/83, 01. 11. 2017, https://avim.org.tr/en/Yorum/CHINA-S-GROWING-PRESENCE-IN-THE-CAUCASUS, (23. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• Dasgupta, S., “Putin Demands a Role in Eurasian Part of Belt and Road”, VOA, 04. 05. 2019, https://www.voanews.com/europe/putin-demands-role-eurasian-part-belt-and-road, (10. 09. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• https://carnegieendowment.org/files/2010russia_military_doctrine.pdf, (23. 06. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Kaffed (a), “Abhazya-Gürcistan Cenevre Mutabakatı, 1993”, Kafkas Dernekleri Federasyonu, 15.06.2005, http://www.kaffed.org/bilgi-belge/abhazya/item/181-abhazya-gurcustan-cenevre-mutabakati.html, (03. 03. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Kaffed (b), “Gürcistan-Abhazya Anlaşmazlığının Politik Çözümü için Önlemler Deklarasyonu”, Kafkas Dernekleri Federasyonu, 15.06.2005, http://www.kaffed.org/bilgi-belge/abhazya/item/156-gurcustanabhazya-anlasmazliginin-politik-cozumu-icin-onlemler-deklarasyonu.html, (03. 03. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Kanbolat, H (2001b), “The Geopolitics and Quest for Autonomy of the Armenians of Javakheti (Georgia) and Krasnodar (russia) in the Caucasus”, Eraren.org, http://www.eraren.org/index.php?Lisan=en&Page=DergiIcerik&IcerikNo=228, (01. 07. 2018 tarihinde erişilmiştir)
• Kantarcı, Ş. (2016), İran Krizi Sırasında Açılan ‘Karabağ Dosyası’ ve Koçaryan’ın Paris’te Masadan Kaçışı, Türk Yurdu, 95 (223), https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3952, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Lomsadze, G., “Syria formally recognizes Abkhazia and South Ossetia”, eurasianet, 29.05.2018, https://eurasianet.org/syria-formally-recognizes-abkhazia-and-south-ossetia, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Papşu, M., “Gürcistan-Abhazya Anlaşmazlığının Dünü, Bugünü, Çözüm Perspektifleri”, Kafkas Dernekleri Federasyonu, 15.06.2005, http://www.kaffed.org/bilgi-belge/abhazya/item/85-gurcustan-abhazyaanlasmazliginin-dunu.html, (03. 03. 2019 tarihinde erişilmiştir). Şenyurt, A.H., “İran-Ermenistan İlişkileri: Tecride Karşı Dayanışma”, Bilgesam, 27.08.2012,
• http://www.bilgesam.org/incele/162/-iran-ermenistan-iliskileri--tecride-karsi-dayanisma/#.W_rMbOKhnIV, (25. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• Therme, C. (2011), Iranian Foreign Policy Towards The South Caucasus: Between Revolutionary Ideals And Realpolitik, https://www.academia.edu/3224368/Iranian_Foreign_Policy_towards_the_South_Caucasus_Between_Revolu tionary_Ideals_and_Realpolitik (07. 06. 2020 tarihinde erişilmiştir).
• Yıldırım, E., “Boris Yeltsin ve 1993 Anayasa Krizi”, Birikim, 23.03.2017, http://www.birikimdergisi.com/guncel-yazilar/8229/boris-yeltsin-ve-1993-anayasa-krizi#.W2AukLh9jIV, (31. 07. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• Hamilton, R. E., August 2008 and Everything After: A Ten-Year Retrospective on the Russia-Georgia War, Black Sea Strategy Papers, Philadelphia: Foreign Policy Research Institute, October 2018, https://www.fpri.org/wp-content/uploads/2018/10/final-bssp-1-hamilton.pdf, (01. 03. 2018 tarihinde erişilmiştir).
• “Russia Endorses Six-Point Plan”, Civil.ge, 12.08.2008, https://old.civil.ge/eng/article.php?id=19069, (12. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• “Minsk Grubu'nun müzakere çıkmazı”, Sputniknews, 23.10.2012, http://www.aljazeera.com.tr/haberanaliz/daglik-karabagda-cozum-girisimleri-agit-minsk-grubunun-muzakere-cikmazi, (13. 07. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Sanamyan, E., “China in the Caucasus”, The Diplomat, 06.02.2016, https://thediplomat.com/2016/02/china-inthe-caucasus/, (22. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir). Karaca, R. K., Çin, Kuşak Yol ve Türkiye, DARD Raporları 1, 17.07.2019, https://www.diplomasiarastirmalari.org.tr/wp-content/uploads/2019/07/1-2019-DARD-RAPOR.pdf, (02. 08. 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Bizaer M., “Iran drawing closer to Azerbaijan”, Al-Monitor, 09.11.2017, https://www.almonitor.com/pulse/originals/2017/11/iran-azerbaijan-ties-russia-aliyev-rouhani-expansion.html, (26. 11. 2018 tarihinde erişilmiştir).