LİBERAL BİREYCİLİK, CEMAATÇİ ELEŞTİRİ VE DİN : ORTAK YARAR MI HAKKIN İYİYE ÖNCELİĞİ Mİ?

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 208 - 233, 31.12.2019

Esad Kamil Tosun

Öz

Liberalizmin kökeni kimi kaynaklara göre milattan önce beşinci yüzyıla kadar götürülmekle beraber asıl olarak 17. Ve 18 yüzyıllarda belirgin bir siyasi düşünce olarak kendini göstermiştir. Liberalizmi liberalizm yapan en belirgin temel fikirlerinden biri sahip olduğu bireycilik fikridir. Yaklaşık bir asırdır dünyanın “makbul” liberal siyasal sisteminin, tek tek bireylerin toplamından daha fazla bir anlam ifade etmeyen toplum anlayışı ve buna bağlı olarak cemaatin öneminin de ancak bireyin çıkarına katkısı kadar olduğu yönünde bir düşüncenin ürünü olması kimlik, farklılık ve tanınma kavramları üzerinden bir tartışmanın ortaya çıkmasını da beraberinde getirmiştir. Bütün bu farklı kavramlar üzerinden yürütülen tartışmaların aslında temelde odaklandığı mesele, kapsamlı liberalizmin “aşkın birey” fikrine, siyasal liberalizmin “makul çoğulculuk olgusuna” dayandırarak açıklamaya çalıştığı hakkın iyiye/yarara önceliği meselesidir.
Liberallerin hakkın iyiye/yarara önceliği savunusu 1980’lerde Alasdair MacIntyre, Charles Taylor, Michael Walzer ve Michael J. Sandel gibi cemaatçi olarak anılan isimler tarafından eleştirilmiştir. Onların tezine göre “Felsefi bir sorun olarak adalet hakkındaki düşüncelerimiz , iyi yaşamın doğası ve en yüce insani amaçlar hakkındaki düşüncelerimizden makul bir biçimde kopartılamaz. Siyasi bir sorun olarak, adalet ve haklar hakkındaki düşüncelerimiz, içinde oluştukları birçok gelenek ve kültürde ifade bulan iyi/yarar kavrayışlarına gönderme yapmaksızın bir yere varamaz (Sandel: 2014 s.220).” şeklindedir.
Biz bu makalede hak ve iyi çerçevesinde şekillenen bu tartışmayı tarihsel süreci içerisinde genel hatlarıyla aktaracağız ve bu tartışmada odağımızı ise din kavramı üzerinden kurmaya çalışacağız. Makalenin sonunda ise cemaatçilerin liberallere yönelttiği tezlerin din kavramı açısından değerlendirmesini yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

liberalizm, bireycilik, ortak yarar, kamusal alan, din, cemaatçilik, komuniteryenizm, siyasal liberalizm, John Rawls, Mchael J. Sandel

Kaynakça

• Anderson, B. (2017). Hayali Cemaatler. İstanbul: Metis.
• Kymlicka, W. (2016). Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Mitchell, C. (2014). “Etnik Kimliklerin Dini İçeriği” Kimlik Politikaları: Tanınma, Özdeşlik ve Farklılık.Ankara: Doğu Batı.
• Parekh B. (2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek: Kültürel Çeşitlilik ve Siyasi Teori. Ankara: Phoenix.
• Rawls, J. (2018). Bir Adalet Teorisi. Ankara: Phoenix.
• Sandel, M.J. (2014). Liberalizm ve Adaletin Sınırları. İstanbul: Dost.
• Sandel, M.J. (2016). Adalet: Yapılması Gereken Doğru Şey Nedir? Ankara: Eksi.
• Bauman, Z. (2018). “Kamusal Alan Arayışı” Siyaset Arayışı. İstanbul: Metis.