Babadan Oğula Aktarılan Bir Miras Olarak Ayakkabıcılık Mesleğinde Yaşanan Değişimler: Denizli-Yeşilyuva Örneği

Yıl 2020, Sayı: Özel Sayı 1 / Supplement 1, 207 - 228, 11.09.2020

Türkan Erdoğan Şirin Eda Uyanık

Öz

Bu makalede Denizli ilinin (daha önce Acıpayam ilçesine bağlı köy statüsünde olan) Yeşilyuva mahallesinde geçmişten günümüze devam eden ayakkabıcılık mesleğindeki endüstriyel gelişmeler ve buna bağlı olarak yaşanılan mesleki iş bölümü, üretim yeri ve tekniği ile mesleğin babadan oğula aktarımı vb. konulardaki değişimler üzerinde durulmuştur. Nitel araştırma tekniklerinden katılımcı gözlem ve yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin kullanıldığı bu çalışmada ayakkabıcıların mesleğe karşı tutumlarının, üretim biçimlerinin, mesleki aktarımın ve iş bölümünün nasıl olduğu ve zamanla nasıl değişim geçirdiği saptanmaya çalışılmıştır. Araştırma bulgularına göre, eskiden basit aletlerle ve kol gücü ile icra edilen bir zanaat olan ayakkabıcılık mesleği, endüstriyel gelişim sonrasında şehirde yaşanan fabrikalaşmadan zamanla etkilenmiş, özellikle 1990’lı yıllardan itibaren Yeşilyuva’da ayakkabı üretimi, makineleşmeye dayalı olarak gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Sanayileşme ve makineleşmenin zaman içerisinde yarattığı değişmeler, usta-çırak ilişkisinde ve imalathane çalışanlarının iş ve görev paylaşımında bazı değişikliklere yol açmıştır. Ayakkabıcılık mesleğinin babadan oğula aktarımında da artık kırılmalar yaşanmaktadır. Yeşilyuva’dan Denizli kentine yaşanan göçler mesleği olumsuz etkilemektedir. Göç edenler kentte mesleklerine devam etmemekte, başka sektörlerde çalışmak durumunda kalmaktadırlar. Dolayısıyla göç sonrası ayakkabıcılık mesleği, işgücü ve üretim biçiminden etkilenmiş, zaman içerisinde bu mesleği sürdüren bireylerin sayısında azalmalar görülmeye başlamıştır. Bu değişiklikler aynı zamanda sektörleşmenin de zayıflamaya başladığının işaretidir.

Anahtar Kelimeler

Sosyo-Ekonomik Değişme, Makineleşme, Ayakkabıcılık, Usta-Çırak İlişkisi, Meslek Eğitimi

Changes in the Shoe-making Profession as a Legacy Transferred From Father to Son: Denizli-Yeşilyuva Sample

Öz

In this article, industrial developments in the shoe-making profession of continued from the past to the present in the Yeşilyuva neighbourhood (formerly a village in Acipayam district) of the Denizli province, changes in occupational division of labor, production place and technique, transfer of the profession from father to son, etc. were discussed. In this study, using participatory observation and semi-structured interview techniques among qualitative research techniques, the objective was to learn from individuals about their attitudes towards the profession, their professional modes of production, what happened during the professional transfer phase, and how the division of labor was, and to determine how it has changed over time. According to the research findings, the shoe-making profession, which used to be a craft performed with simple tools and arm strength, was affected by the factorization in the city. After the industrial development, the production of shoes in Yeşilyuva began to be based on the mechanization of the production of shoes in Yeşilyuva, especially during 1990s. Industrial developments and changes created by mechanization over time have led to some changes in the master-apprentice relationship, and in the work and task sharing of factory workers. There are now breaks in the transfer of the shoe-making profession from father to son.

Anahtar Kelimeler

Socio-Economic Change, Mechanization, Shoe-making, Master-Apprentice Relationship, Profession Transfer

Kaynakça

• Aykota, A. V. (2011). Acıpayam: Garbikaraağaç halkının asırlık tarihçesi ve köylerimize serpilen maarif ışığının temeli Yüreğir’de nasıl kuruldu (2.bs). Bursa: Gökçağ Matbaası.
• Bademli, R. (1978). Türkiye’de küçük üretim. Sanayide küçük üretim, toplumsal ve mekânsal boyutlar kitabı içinde (s.17—27). Ankara: Mimarlar Odası Yayınları.
• Baştürk, Ş., Zencirkıran, M., Çalış, Ş., Keser, A., Omay, U. ve Sungur, Z. (2012). Çalışma sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Bourdieu, P. ve Wacquant Loic, J. D. (2003). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar (N. Ökten, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bozkurt, V. (2012). Toplum ve iktisat. İ. Sezal (Ed.), Sosyolojiye giriş kitabı içinde (s. 200—240). İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Caner, B. (1986). Yeşilyuva. Denizli: Yeşilyuva Belediyesi Yayını. Cora, İ. (2017). Örgütlerin yönetimi açısından Ahilik örgütüne genel bir bakış; tarihi bir araştırma. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(16), 251—279.
• Çetin, M. Ve Haykıran Sarıbey, A. (2014). Osmanlı arşiv belgelerinde Yeşilyuva. T. Tok ve M. T. Bakırtaş (Ed.), Yeşilyuva kitabı içinde (s. 25—66). Denizli: Denizli Grup Gazetecilik Matbaacılık Ltd. Şti.
• Çot, D., Nerkiz, M. ve Karakaya, H. (2014). Yeşilyuva’da halk kültürü. T. Tok ve M. T. Bakırtaş (Ed.), Yeşilyuva kitabı içinde (s. 185—222). Denizli: Denizli Grup Gazetecilik Matbaacılık Ltd. Şti.
• Duman, M. (2011). Gaziantep’deki geleneksel meslekler üzerine halk bilimsel bir inceleme. (Doktora Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Durak, İ. ve Yücel, A. (2010). Ahiliğin sosyo-ekonomik etkileri ve günümüze yansımaları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 151—168.
• Durak, İ. (2016). Sosyal girişimcilik ve Ahilik teşkilatı: teorik çerçeve. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 47, 101—120.
• Denizli Ticaret Odası. (2018). Ekonomik yönüyle Denizli 2018. Denizli. Erişim adresi: https://www.dto.org.tr/wpcontent/uploads/Ekonomik-Rapor.pdf (25.02. 2020).
• Erdoğan, T. (2017). Göç ve göçmen kavramlarının analizi. A. Aköz ve D. Yörük (Ed.), Konya araştırmaları göç ve iskan kitabı içinde (s. 13-28). Konya: Palet Yayınları.
• Erol, M. (2002). Sanayileşme ve ekonomik gelişmenin sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Esnaf ve Zanaatkârlar Genel Müdürlüğü. (2017). Esnaf ve sanatkârlar özelinde sektör analizleri projesi; deri giyim ve ayakkabı sektörü. İstanbul: Uluslararası Piri Reis Kültür Ajansı.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji (H. Özel ve ark., Çev.). Ankara: Ayraç Yayınları.
• Haytaoğlu, E. (2006). Denizli tabaklığı üzerinde Ahiliğin rolü ve geleneksel etkisi. Denizli 1. El Sanatları Kongresi Bildiriler 10-12 Mayıs 2006 içinde (s. 92—103). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Hobsbawm, E. J. (1987). İmparatorluk çağı (V. Aslan, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (1995). Sermaye çağı (B. S. Şener, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• İlhan, S. (2008). Yeni kapitalizm ve meslek olgusunun değişen anlamları üzerine. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 313—328.
• Kaptan, Ş.T. (1989). Yeşilyuva ve ayakkabıcılık tarihi. Türk Kültür Tarihinde Denizli Sempozyumu Bildiriler 27-30 Eylül 1988 içinde (s.113—118). Denizli: Denizli Valiliği İl Kültür Müdürlüğü.
• Kemerlioğlu, E. (1973). Erzurum’da meslekler ve sosyal tabakalaşma. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, Erzurum.
• Keskin, N. ve Marşap, A. (2011). Ahiliğin dünü ve bugünü (Denizli örneği). International Online Journal of Education Sciences, 3(1), 370—394.
• Kılıç, Y. (2014). Eskiçağ’da Yeşilyuva (Kaisera/ Kaysa/ Er). T. Tok ve M. T. Bakırtaş (Ed.), Yeşilyuva kitabı içinde (s. 15—24). Denizli: Denizli Grup Gazetecilik Matbaacılık Ltd. Şti.
• Kızıler, H. (2015). Osmanlı toplumunun sosyal dinamiklerinden Ahilik kurumu. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 408—423.
• Koyuncu Okca, A. Ve Koızhaıganova, M. (2015). Geçmişten günümüze Denizli’de dericilik faaliyetleri, Journal of Turkish Studies, 10(6), 603—618.
• Kuzgun, Y. (2003). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Mahiroğulları, Y. (2011). Endüstri devrimi sonrasında emeğin istismarını belgeleyen iki eser: Germinal ve dokumacılar. Istanbul Journal of Sociological Studies, 32, 41—53.
• Öğün Boyacıoğlu, A. Ve Boyacıoğlu, L. (2008). Prens/Sultanzade Mehmet Sabahattin Bey. M. Ç. Özdemir (Ed.), Türkiye’de sosyoloji-I kitabı içinde (s.261—319). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Ören, K. ve Yüksel, H. (2012). Geçmişten günümüze çalışma hayatı, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 1(1), 35—59.
• Özçelik, S. (2014). XIX. yüzyıl ortalarında (1844-1845) Kaysar’da sosyo-ekonomik hayat. T. Tok ve M. T. Bakırtaş (Ed.), Yeşilyuva kitabı içinde (s. 67—158). Denizli: Denizli Grup Gazetecilik Matbaacılık Lti. Şti.
• Özen, Y. ve Gül, A. (2010). Sosyal ve eğitim bilimleri araştırmalarında evren-örneklem sorunu. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 394—422.
• Öztürk, F., Kaya, Ö. Ve Gedik, S. (2012). Geçmişten günümüze Ahilikte zenaat-sanat ve ticaret ilişkileri. 2. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler 19-20 Eylül 2012 içinde (s. 342-351). Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık.
• (25.09.2019) Erişim adresi: https://acipayam.bel.tr/mahallelerimiz/yesilyuva-mahallesi/93/
• (25.09.2019) Erişim adresi: https://yesilyuvam.tr.gg/Yesilyuva-Kasabas%26%23305%3B.htm
• (20.02.2020) Erişim adresi: https://www.tesk.org.tr/view/menu/goster.php?Guid=901d50d2-f1d9-11e9-b00154213e5f8f01
• (20.02.2020) Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360-20130314.pdf
• Sayın, Ö. (1990). Aile sosyolojisi, ailenin toplumdaki yeri. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• 81 İl sanayi durum raporu 2017, Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://btgm.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/81-il-sanayi-durumraporlari/mu1503011615.
• 81 İl sanayi durum raporu 2018, Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi ve Verimlilik Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://btgm.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/81-il-sanayi-durumraporlari/mu0403011722.
• Tatlıdil, E. (2012). Kentleşme ve göç. İ. Sezal (Ed.), Sosyolojiye giriş kitabı içinde (s. 326—360). İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Thompson, E. P. (2004). İngiliz işçi sınıfının oluşumu (U. Kocabaşoğlu, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları. Toker, T. Denizli ili kültür hayatı. (Basım yeri ve tarihi verilmemiştir).
• Türktaş, M. (2004). Denizli’de debbağlık. Geçmişten Günümüze Denizli Dergisi, 2, 26—28.
• Türktaş, M. (2014). Yeşilyuva’da ayakkabıcılık. T. Tok ve M.T. Bakırtaş (Ed.), Yeşiyuva kitabı içinde (s. 179—184). Denizli: Denizli Grup Gazetecilik Matbaacılık Ltd. Şti. Yüksel, İ. (2019). Ahilik felsefesinden günümüz meslek ahlakı tartışmalarına bir bakış. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 500—537.
• Yolcu, M. A. (2014). Nevşehir’de yaşanan geleneksel mesleklerin değişim ve dönüşümü. Turkish Studies, 9(2), 17191738.