Context of Mourning During the Pandemic: Spaces, Rituals, Outgoings, and Survivors

Yıl 2022, Sayı: 65, 81 - 104, 15.06.2022

Ömer Canpolat Hatice Civelek

https://doi.org/10.26650/JECS2021-998811

Öz

This research deals with the experiences of people who lost relatives during the COVID-19 pandemic, the ways they understand and cope with death, and the sad picture they create through space and rituals. Qualitative data was composed based on narratives gathered with in-depth interviews with 15 volunteer participants who reside in Kocaeli and have socio-economic, cultural, ethnic, religious, and age-based differences. The focus was on pandemic-reported deaths and the locations, rituals, and human feelings and experiences associated with these deaths. Narratives from a group of participants who lived at the threshold between death and life during the pandemic showed that religious beliefs, spiritual values, and solidarity are still crucial in dealing with the resulting decimation. They deeply conveyed the loneliness and intensity of pain based on adverse economic effects, particularly the increase in poverty, the deciduous knowledge and opinions that create uncertainty about the virus, the lack of a sense of coming together and solidarity created by rituals. The changing sadness and understanding in the face of someone else's death, the marginalization of individuals caught in the pandemic, the utilitarian contributions of today's people and societies in the emergence of pandemics are remarkable issues. The phenomenological approach was taken as a guide for the methodological process–theoretical fiction touching the pandemic and death. An argument was developed mainly using sociological and anthropological approaches.

Anahtar Kelimeler

Death, Sociology of Death, Pandemic, Covid-19, Places, Rituals

Salgında Yas Bağlamı: Mekânlar, Ritüeller, Gidenler ve Kalanlar

Öz

Covid-19 salgını sırasında akrabalarını kaybeden kişilerin ölümle bağdaşık deneyimlerini, ölümü anlamlandırma ve baş etme biçimlerini mekân ve ritüellerle oluşturdukları hazin resimle ele alan bu çalışmada anlatılara dayalı olarak bir niteliksel veri oluşturulmuştur. Derinlemesine görüşmeler, Kocaeli ilinin çeşitli mahallelerinde ikamet eden ve sosyo-ekonomik, kültürel, etnik, mezhebi ve yaşa dayalı farklılıklara sahip on beş gönüllü katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Salgın kaynaklı olarak bildirilen ölümlere ve bu ölümlerle mütecanis mekânlara, ritüellere, insan duygu ve deneyimlerine odaklanılmıştır. Salgın süresince ölüm ve yaşam arası eşikte yaşayan bir katılımcı grubundan gelen anlatılar, ortaya çıkan ölümlerle baş etmede dini inançların, manevi değerlerin ve dayanışmanın hâlâ çok önemli olduğunu göstermektedirler. Menfi ekonomik etkilerin; bilhassa yoksulluğun artışının, virüse ilişkin belirsizlik yaratan çeşit çeşit bilgi ve görüşlerin, ritüellerin yarattığı bir araya geliş ve dayanışma duygusunun eksilişlerine dayalı yalnızlığı ve acının yoğunluğunu derinlemesine aktarmışlardır. Başkasının ölümü karşısında değişen hüzün ve anlayış, salgına yakalanan bireylerin ötekileştirilişi, günümüz insanının ve toplumların salgınların ortaya çıkışındaki faydacılıkla belirlenmiş katkıları dikkate değer meselelerdir. Salgın ve ölüme dair metodolojik süreç kuramsal kurgu için fenomenolojik yaklaşım rehber alınmıştır. Ağırlıkla sosyolojik ve antropolojik yaklaşımlarla geliştirilen bir argüman yaratılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Ölüm sosyolojisi, Salgın, Covid-19, Mekânlar, Ritüeller

Kaynakça

• Adrian, T., & Eliason G. T. (2007). Existentialism and death attitudes, existential and spiritual issues in death attitudes (Ed. A. Tomer, G. T. Eliason and P. T. Wong). London, England: Lawrence Erlbaum Associates Publishers. google scholar
• Agamben, G. (2013). Kutsal insan: Egemen iktidar ve çıplak hayat (2.bs). (İsmail Türkmen, Çev.). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Akalın, A. E. (2006). Ölümün ve ölmenin sosyolojisi üzerine kuramsal bir çalışma. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Akpolat, Y. (2013). Ölüm sosyolojisine dair: Ölüm ideolojisi ya da ölümün toplumsallaştırılması olarak Eshab-ı Kehf miti. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 121-134. google scholar
• Althusser, L. (2016). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Alp Tümertekin, Çev.). İstanbul, Türkiye: İthaki Yayınları. google scholar
• Aries, P. (1991). Batılının ölüm karşısındaki tavırları (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara, Türkiye: Gece Yayınları. google scholar
• Aries, P. (2004). Ölüm döşeğinden mezara (B. O. Doğan, Çev.). Cogito, Sayı: 40, 213-242. google scholar
• Aydemir, M. A. (2011). Sosyal sermaye. Konya, Türkiye: Çizgi Kitabevi. google scholar
• Aydın, A. (2016). Ölümün ve hayatın üretimi üzerine: Öteki olarak ölmek içinde (Der. Evrim C. İflazoğlu ve A. Aslı Demir), Ankara, Türkiye: Dipnot Yayınları. google scholar
• Badur, S. (2004). Ölüm üzerine tıbbi çeşitlemeler. Cogito, Sayı: 40, 93-105. google scholar
• Baker, U. (2015). Kanaatlerden imajlara: Duygular sosyolojisine doğru (4.bs). İstanbul, Türkiye: Birikim Kitapları. google scholar
• Bambra, C., Riordan, R., Ford, J., & Matthews F. (2020). The Covid-19 pandemic and health inequalities. J Epidemiol Community Health. google scholar
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri (3.bs). Ankara, Türkiye: Seçkin Yayıncılık. google scholar
• Başterzi, A. D., Cesur, E., Güvenç, H. R., Taşdelen, R. ve Yılmaz, T. (2020). Covid-19 ve damgalanma. TTB, Covid-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu, 415-424. google scholar
• Baudrillard, J. (2016). Simgesel değiş tokuş ve ölüm (4.bs). (Oğuz Adanır, Çev.). İstanbul, Türkiye: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. google scholar
• Bauman, Z. (2000). Ölümlülük, ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri (Nurgül Demirdöven, Çev.). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Bauman, Z. (2012). Akışkan aşk: İnsan ilişkilerinin kırılganlığına dair (Işık Ergüden, Çev.). İstanbul, Türkiye: Versus Kitap. google scholar
• Bayır, M. (2020). Michel Foucault’da biyoiktidar ve benlik teknikleri. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 6, 1-13. google scholar
• Beck, U. (2011). Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru (Bülent Doğan, Çev.). İstanbul, Türkiye: İthaki Yayınları. google scholar
• Bernasconi, R. (2004). Felsefe ve ölüm kültürleri: Heidegger, Levinas ve Derrida. Cogito, Sayı: 40, 177-191. google scholar
• Beyaz Özbey, İ. (2021). Koronavirüs salgınının toplumsal yapı üzerindeki etkileri: Erzurum örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(3), 821-839. google scholar
• Bostantzi, C. (2008). Yunanistan Gümülcine ili Mehrikoz bölgesindeki doğum, sünnet, evlenme ve ölüm ile ilgili örf ve adetlerin sosyolojik açıdan değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İzmir. google scholar
• Bourdieu, P. (1998). Practical reason. California, USA: Stanford University Press. google scholar
• Bozok, N. (2020). N. Rosi Braidotti’nin düşüncesinde beden farklarının açtığı yaralar ve yaşamların birbirine kavuşması arzusu. Bedenin Sosyolojisi: Gündelik Hayatın Cisimleşme Deneyimleri, Tıbbileştirme ve Dijital Gözetim. (Der., G. Demez, M. Timurturkan ve C. Ertan), İstanbul, Türkiye: Bağlam Yayınları. google scholar
• Bruce, L.B ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Hasan Aydın, Çev. Ed.). Konya, Türkiye: Eğitim Kitabevi Yayınları. google scholar
• Burcu, E. ve Akalın. (2008). Ölüm olgusu üzerine sosyolojik tartışmalar. Türkiyat Araştırmaları, 8(2), 29-54. google scholar
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2019). Eğitimde Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara, Türkiye: Pegem Akademi Yayınları. google scholar
• Canpolat, Ö. (2020). Aynı dili konuşamama—ötekileştirilme—yabancılaşma üçgeninde sıkışmalar: Ortaokul ve lise öğrencilerinin durumları (İstanbul ve Batman’da yapılan karma çalışma, 2019). (Doktora Tezi). Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Charmaz, K. (1980). The social reality of death: Death in contemporary America. New York, USA: Random House. google scholar
• Collins, R. (2004). Interaction ritual chains. New Jersey, USA: Princeton University Press. google scholar
• Creswell, J. W. (2018). Nitel araştırma yöntemleri (4.bs). (Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir, Çev. Ed.). Ankara, Türkiye: Siyasal Kitabevi. google scholar
• Çubuk, B. (2020). Covid-19 ile gelen kayıp nesne, yas ve depresyon. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(21), 90-99. google scholar
• Davidai S., Day M.V., Goyatocchetto D., et al. (2020). Covid-19 provides a rare opportunity to create a stonger, more equitable society. (Retrieved from https://psyarxiv.com/hz4c7). google scholar
• Demir, S. T. (2016). Modern kültürde hastalık ve ölüm: Şimdi’ye ve sonsuzluk’a dair. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy, 6(1), Doi: 10.18491/bijop.xxxx. google scholar
• Demir, S. T. (2017). Modernite ve ölüm: Açık erişimli ölüm döşeğinden izole yoğun bakım ünitelerine bedenin ve ölmenin değişen yüzü. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 190-202. google scholar
• Dershimer, R.A. (1990). Counseling the bereaved, New York, USA: Pergammon Press. google scholar
• Durkheim E. (1995). The elementary forms of religious life (Translated by Karen E. Fields). Free Press, 464. google scholar
• Durkheim, E. (2018). İntihar (Zühre İlkgelen, Çev.). İstanbul, Türkiye: Pozitif Yayınları. google scholar
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal-dışı (Ali Berktay, Çev.). İstanbul, Türkiye: Alfa Basım. google scholar
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji sözlüğü. Ankara, Türkiye: Bilim ve Sanat Yayınları. google scholar
• Ertem, M. E. (2020). Covid-19 pandemisi ve sosyal damgalama. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 135-138. google scholar
• Foucault, M. (2003). Society must be defended, s. Lectures at the college de France 1975-1976. New York, USA: Picador. google scholar
• Foucault, M. (2011). Büyük kapatılma-Seçme yazılar-3 (Işık Ergüden ve Ferda Keskin, Çev.). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Foucault, M. (2013). Toplumu savunmak gerekir (6.bs). (Şeyhsuvar Aktaş, Çev.). İstanbul, Türkiye: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Furedi, F. (2001). Korku kültürü: Risk almamanın riskleri (Barış Yıldırım, Çev.). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin yorumlanması (Hakan Gür, Çev.). Ankara, Türkiye: Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Giddens, A. (2008). Sosyoloji (C. Güzel ve H. Özel, Çev.). İstanbul, Türkiye: Kırmızı Yayınları. google scholar
• Giddens, A. (2008). Ulus-devlet ve şiddet (2.bs). (Cumhur Atay, Çev.). İstanbul, Türkiye: Kalkedon Yayınları. google scholar
• Giddens, A. (2010). Modernite ve bireysellik-kimlik: Geç modern çağda benlik ve toplum (2.bs). (Ümit Tatlıcan, Çev.). İstanbul, Türkiye: Say Yayınları. google scholar
• Giddens, A. ve Sutton, P. W. (2020). Sosyolojide temel kavramlar (4.bs). (Ali Esgin, Çev.). Ankara, Türkiye: Phoenix Yayınevi. google scholar
• Gire, J. (2014). How Death Imitates Life: Cultural Influences on Conceptions of Death and Dying. Online Readings in Psychology and Culture, 6(2). https://doi.org/10.9707/2307-0919.1120. google scholar
• Hein, M. (2018). Empati (Figen Sile Kösebay, Çev.). İstanbul, Türkiye: İletişim Yayınları. google scholar
• Husserl, E. (1962) Ideas: General introduction to pure phenomenology (Trans. by W. R. Boyce Gibson). New York, USA: Collier Books. google scholar
• Illich, I. (2004). Ölüme karşı ölüm (E. E. Ç., Çev.). Cogito, Sayı: 40, 107-120. google scholar
• Imıl, M. (2020). Kutsal dünyanın virüsle imtihanı: Post-Pandemik dönem ve din. Dini Araştırmalar, 23(57), 65-94. google scholar
• Karakaş, M. (2020). Covid-19 salgınının çok boyutlu sosyolojisi ve yeni normal meselesi. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 40, 541-573. https://doi.org/10.26650/SJ.2020.40.1.0048. google scholar
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin toplumsal etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010(21), 227-236. google scholar
• Kalish, R. A. (1968). Life and death: dividing the indivisible. Social Science & Medicine, 2, 249-259. google scholar
• Kellehear, A. (2008a). Dying as a social relationship: A sociological review of debates on the determination of death. Social Science & Medicine 66, 1533-1544. google scholar
• Kellehear, A. (2008b). Modern death - who cares? Allan Kellehear argues that end of life care is lagging behind other health areas: The process of dying is poorly understood and frequently unprovided for in the modern health service. Soundings, 38, Spring. pp. 82+. google scholar
• Kellehear, A. (2015). Ölme üzerine bir inceleme: Bireysel bütünlük, bedensel çöküş ve ruhsal dönüşüm (Barış Zeren, Çev.). İstanbul, Türkiye: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Kılıç, O. (2020). Tarihte küresel salgın hastalıklar ve toplum hayatına etkileri. Küresel Salgının Anotomisi: İnsan ve Toplumun Geleceği (M. Şeker, A. Özer ve C. Korkut, Ed.). Ankara, Türkiye: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
• Kınlı, H. D. ve Yükselsin, İ. Y. (2016). Eşikler, müzikler ve liminalite: Profesyonel Roman müzisyenler ve Bergama yöresi evlilik ritüellerindeki liminal rolleri. International Journal of Human Sciences, 13(1), 375-399. Doi:10.14687/ijhs.v13i1.3481. google scholar
• Kocabaş, A. (2020). Eşitsizlik ve Covid-19. Türk Tabipleri Birliği Covid-19 İzleme Kurulu, Covd-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu. ISBN 978-605-9665-58-2. google scholar
• Kübler-Ross, E. (2014). On death and dying: What the dying have to teach doctors, nurses, clergy and their own families. New York, USA: Scribner. google scholar
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul, Türkiye: Bağlam Yayınları. google scholar
• Kümbetoğlu, B. (2020). Niteliksel araştırmalarda analiz. İstanbul, Türkiye: Bağlam Yayınları. google scholar
• Layder, D. (2013). Sosyolojik araştırma pratiği: Teori ve sosyal araştırmanın ilişkilendirilmesi (Serdar Ünal, Çev.). Ankara, Türkiye: Heretik Yayıncılık. google scholar
• Levinas, E. (2004). Ölüm ve öteki. Cogito, 40, 157-175. google scholar
• Levinas, E. (2006). Ölüm ve zaman (Nami Başer, Çev.). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Lyotard, J. F. (2007). Fenomenoloji (İsmet Birkan, Çev.). Ankara, Türkiye: Dost Kitabevi Yayınları. google scholar
• Merkit, N. (2020). Spinoza ve Nietzsche’nin felsefesinde ölüm sorunu. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 30, 437-450. google scholar
• Nazlı, A. (2006). Bedenin ölümü: Modern öncesinden postmoderne beden ve ölüm. Sosyoloji Dergisi, (16). google scholar
• Okumuş, E. (2009). Bedene müdahalenin sosyolojisi. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi-www.e-sarkiyat.com-ISSN: 1308-9633 Sayı: II, Kasım 2009. google scholar
• Okutan Davletov, N. (2020). Yenisey Kırgızlarından Hakaslara ölüm algısı. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (39), 15-27. google scholar
• Ökten, K. H. (2004). Heidegger>in varlık ve zaman>daki ölüm çözümlemesi. Cogito, Sayı: 40, 123-155. google scholar
• Ökten, K. H. (2016). Ölüm kitabı: Ölüm düşüncesinin temel metinleri. İstanbul, Türkiye: Agora Kitaplığı. google scholar
• Örnek, S. V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 2018. google scholar
• Özmen Akalın, F. A. (2020). Türk üniversite gençliğinin ölüme bakış açısı: Alturist ve mutlu ölüm olgusu. Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1-17. google scholar
• Özoran, B. A. (2015). Ölümlülük, ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri (Kitap Eleştirisi). İletişim Araştırmaları, 13(1), 97-104. google scholar
• Pandya, A., & Kathuria, T. (2021). Death anxiety, religiosity and culture: Implications for therapeutic process and future research. Religions, 12(61). https://doi.org/10.3390/rel12010061. google scholar
• Platon. (2001). Phaidon (H. R. Atademir ve Kemal Yetkin, Çev.). İstanbul, Türkiye: Sosyal Yayınlar. google scholar
• Sağır, A. (2014). Modern dünya ve ölüm: Batılının ölüm karşısında tavırları. Journal of History Culture and Art Research, 2(4), 213-221. google scholar
• Sağır, A. (2014). Ölüm sosyolojisi (2.bs). Ankara, Türkiye: Phoenix Yayınevi. google scholar
• Sayın, Z. (2018). Ölüm terbiyesi. İstanbul, Türkiye: Metis Yayınları. google scholar
• Seneca, L. A. (2018). Ahlak mektupları (Türkan Uzel, Çev.). İstanbul, Türkiye: Jaguar Kitap. google scholar
• Sontag, S. (2004). Başkalarının acısına bakmak (Osman Akınhay, Çev.). İstanbul, Türkiye: Agora Kitaplığı. google scholar
• Şahin, İ. (2019). Arada kalmak: Kalıcı bir Liminalite örneği olarak Türk modernleşmesi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(2) (Ağustos-2019), 203-222. google scholar
• Tekin, H. H. (2006). Nitel araştırma yönteminin bir veri toplama tekniği olarak derinlemesine görüşme. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 13, 101-116. google scholar
• Touraine, A. (2014). Modernliğin eleştirisi (Hülya Uğur Tanrıöver, Çev.). İstanbul, Türkiye: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Turhan, E. H. (2021). Ölüm sosyolojisi ekseninde ölüm kaygısı ve koronavirüs. Habitus Toplumbilim Dergisi, (2), 85-101. google scholar
• Turner, J. H. (2009). The sociology of emotions: Basic theoretical arguments. Emotion Review, 1(4), 340-354. google scholar
• Turner, S. B. (2011). Tıbbi güç ve toplumsal bilgi (Ümit Tatlıcan, Çev.) Bursa, Türkiye: Sentez Yayıncılık. google scholar
• Turner, V. (2018). Ritüeller-Yapı ve anti-yapı (2.bs). (Nur Küçük, Çev.). İstanbul, Türkiye: İthaki Yayınları. google scholar
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2021). Türk dil kurumu sözlükleri (Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/). google scholar
• Üçer, M. B. (2020). Orta sınıfın utancı: Duygu Sosyolojisi açısından 1980’ler Türkiye’sinde toplumsal değişme. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
• Ünal, M. S. (2011). Zamansız ölüm: Geleneksel ve modern toplum karşıtlığında ölümün yeri. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(2), 121-133. google scholar
• White, K. (2009). An introduction to the sociology of health and illness. London, Thousand Oaks, New Delhi and Singapore: Sage. google scholar
• Yasin, Y. (2020). Kırılgan gruplar ve Covid-19. Türk Tabipler Birliği, Covid-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu, 425-440. google scholar
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara, Türkiye: Seçkin Yayıncılık. google scholar
• Yıldırım, S. (2020). Salgınların sosyal-psikolojik görünümü: Covid-19 (Koronavirüs) pandemi örneği. Electronic Turkish Studies, 15(4). google scholar
• Yıldız, E. (2007). İnsan duygularına yeni bir bakış: Duygu sosyolojisi. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi, (2), 235-253. google scholar
• Zafer, C. (2019). Ölüm olgusu ve ölümün sosyolojik etkileri. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (MÜSBİD), 8(15), 64-82. google scholar