Bunalımdan Dostluğa: Yugoslavya Kralı I. Alexander’in Atatürk İle Görüşmesi (4 Ekim 1933)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 515 - 542, 28.06.2022

Rıdvan Kızılkaya

https://doi.org/10.21551/jhf.1124310

Öz

Türkiye ile Yugoslavya’nın yakınlaşması tarihin akışı içerisinde önemli gelişmelerle paralellik göstermektedir. Nitekim her iki ülkenin ortak tarihi geçmişi, Balkan politikası, Müslüman Türklerin Balkanlardan çekilmesi ile geride bırakılan miras ve en önemlisi de Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra iki yeni devlet olarak kurulmasıydı. Dolayısıyla dünya savaşından sonra çözüme kavuşmayan meselelerden dolayı yeni bir savaş ihtimalinin doğması ve İtalya ile Almanya’nın saldırgan politikaları yeni arayışları da beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda Atatürk, olası bir savaş ihtimalini hesaba katarak Balkanlarda bir ittifakın kaçınılmazlığını hissetmiştir. Atatürk dönemi dış politikasının barış eksenli bir eğilimle şekillenmesi barıştan yana olan devletlerle yakınlaşmasına vesile olmuştu. Bu yakınlaşma Balkan coğrafyası için endişelenen Yugoslavya ile gerçekleşmişti. Yugoslavya ile Türkiye’yi aynı düzlemde buluşturan başat unsur ise bölgesel yaklaşımlardı. Atatürk’ün barıştan yana tavrı Kral Alexander’i hayli etkilemiş ve bundan ötürü Türkiye’ye 3-4 Ekim 1933’te bir ziyaret gerçekleştirmesine neden olmuştu. Bu ziyaretin amacı hem Türkiye’nin kısa sürede geçirmiş olduğu aşamayı yakından görmek hem de Balkan devletleri arasında yeni bir ittifak arayışına zemin hazırlamaktı. Bu misyonla hareket eden Kral Alexander, Balkan coğrafyasının güvenliği için köprü rolünü üstlenmişti. Türkiye’nin bu noktada etkin konumundan faydalanmak isteyen Alexander, Atatürk ile yakın temasta olmuştu. Balkan Paktı’nın kurulması bu uğraşın meyvesiydi.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yugoslavya, Atatürk, Kral Alexander, Balkanlar

From Depression to Friendship: The Meeting of King of Yugoslavia Alexander I with Atatürk (October 4, 1933)

Öz

The rapprochement of Turkey and Yugoslavia shows parallelism with important developments in the course of history. As a matter of fact, the common historical past of both countries was the Balkan policy, the legacy left behind by the withdrawal of Muslim Turks from the Balkans, and most importantly, their establishment as two new states after the First World War. Therefore, the possibility of a new war due to unresolved issues after the World War II and the aggressive policies of Italy and Germany brought along new searches. İn this context, Atatürk felt the inevitability of an alliance in the Balkans, taking into account the possibility of a war. The foreign policy of Atatürk's period was shaped with a peace-oriented tendency, which helped him to get closer to the states that were in favor of peace. This rapprochement took place with Yugoslavia, which was worried about the Balkan geography. The dominant factor that brought Yugoslavia and Turkey together on the same plane was regional approaches. Atatürk's pro-peace stance greatly influenced King Alexander and therefore caused him to pay a visit to Turkey on 3-4 October 1933. This visit was to see closely the stage that Turkey had gone through in a short time and to lay the groundwork for the search for a new alliance between the Balkan states. Acting with this mission, King Alexander assumed the role of a bridge for the security of the Balkan geography. Alexander, who wanted to take advantage of Turkey's active position at this point, had been in close contact with Atatürk. The establishment of the Balkan Pact was the fruit of this effort.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Atatürk, Yugoslavia,, Kral Alexander, Bakanlars

Kaynakça

• Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2007.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Alkım Yayınevi, İstanbul 2007.
• Arslan, Ayna Askeroğlu, “Moskova Antlaşması ve Türkiye’nin Kuzey-Doğu Sınırı”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 2015, s. 1-20.
• Aruçi, Muhammet, Yugoslavya, İslam Ansiklopedisi, C. 43, 2013, 573-579.
• Asım, Mehmet, “Varna Mülakatı”, Vakit, 4 Ekim 1933.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk 1919-1927. (Hzn: Zeynep Korkmaz), ATAM, Ankara 2006.
• Atay, Falih Rıfkı, Misafir Hükümdarlar, Hâkimiyet-i Milliye, 1933.
• Aydemir, Şevket, Süreyya, Tek Adam III, Remzi Kitapevi, İstanbul 1987.
• Başaran, Doğacan, “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasında Savunmacı Realizm Anlayışı ve Üçüncü Dünyacılık”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 2020, 83-99.
• Bayrak, Orhan, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Sözlüğü, Milenyum Yayınları, İstanbul 2000.
• Bolat, Mahmut, “Genel Hatlarıyla Atatürk Dönemi Türkiye’nin İkili İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (1), 2006, 45-74.
• Burçak, Rıfkı, Salim, Moskova Görüşmeleri ve Dış Politikamız Üzerindeki Tesisler, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1983.
• Büyüktaş, Hakkı, “Lozan Antlaşması, Dini Azınlıklar ve Dış İlişkiler Boyutu”, Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 2016, 2-11.
• Çakmak, Haydar, Atatürk Döneminde Türkiye-Yugoslavya İlişkileri, Atatürk Ansiklopedisi, 2021, 1-4.
• Değerli, Esra, “Türkiye’nin Balkan Ülkelerine Yakınlaşma Çalışmaları: Balkan Paktı”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 2008, 115-134.
• Demir, Hakan, Yugoslavya Krallığı Siyasal Yaşamında Hırvat Sorunu (1929-1941), Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 6 (1), 2017, 57-77.
• Erden, Ömer, Atatürk Döneminde Türkiye’yi Ziyaret Eden Yabancı Devlet Başkanları, ATAM, Ankara 2006.
• Erdoğan, Akman, “Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın Sovyet Rusya Basınında Yansımaları (Pravda ve İzvestiya Gazeteleri Üzerinden Basın Analizi)”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (2), 2014, 19-45.
• Eroğlu, Hamza, Türk Devrim Tarihi, Sevinç Matbaası, Ankara 1972.
• Ertan, Temuçin Faik, “Sevr ve Lozan Antlaşmaları Hakkında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 15 (58), 2016, 22-37.
• Etem, Sadri, “Dolmabahçe Konuşması” Vakit, 7 Ekim 1933.
• Gökçen, Salim, “Atatürk Döneminde Türkiye-Yugoslavya İlişkileri ve Kral Alexander’in Türkiye Ziyareti”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (42), 2016, 667-682.
• Gül, Muhittin, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Barış Platin Kitapevi, Ankara 2010.
• Güveloğlu, Gülşah Kurt, “Marsilya Suikastı (Yugoslavya Kralı Alexander’in Öldürülmesi) ve Türkiye’deki Yankıları – 9 Ekim 1934”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34 (57), 2015, 249-270.
• Haytaoğlu, Ercan, “Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti ve Türkiye)”, Atatürk Ansiklopedisi, 2021, 1-7. Karacan, Ali Naci, Lozan, Milliyet Yayınları, İstanbul 1971.
• Karpat, Kemal, Kısa Türkiye Tarihi 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
• Kısıklı, Emine, “Mustafa Kemal ve Milli Mücadelede Türk Kamuoyunun Oluşumu”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Atatürk Özel Sayısı, 7 (5), 2006, 71-117.
• Kızılkaya, Rıdvan, Türk Siyasal Hayatında Mahmut Soydan (Hayatı, Faaliyetleri ve Düşünce Dünyası), Hiper Yayınevi, İstanbul 2020.
• Koçak, Cemil, Siyasal Tarih (1923-1950), Türkiye Tarih, C. 4, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu. (Çev. Boğaç Babur Turna), Arkadaş Yayınevi, Ankara 2015.
• Mahmut, Siirt Mebusu (Soydan), “Görüşmelerden Sonra”, Milliyet, 6 Ekim 1933.
• Mahmut, Siirt Mebusu (Soydan), “Misafirimiz Kral Hazretleri”, Milliyet, 5 Ekim 1933.
• Metintaş, Mustafa Yahya, “Ankara Antlaşması’nın Türkiye Büyük Millet Meclisinde Tartışılması”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi. 2 (5), 2019, 1-26. Nadi, Yunus, “Küçük İtilafla Balkan Birliği Arasında”, Cumhuriyet, 4 Ekim 1933.
• Okur, Mehmet, “Atatürk Tarafından Yabancı Devlet Başkanlarına Verilen Hediyeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 33 (34), 2004, 80-88.
• Oral, Mustafa, “Türk Kurtuluş Savaşı’nın Tarihsel Konumu”, Tarih ve Günce, 1 (2), 2018, 3-16.
• Oran, Baskın, Türk Dış Politikasının Kuramsal Çerçevesi, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• Ozankaya, Özer, “80. Yıldönümünde Türk Devrimi’nin Türkiye’nin Siyasal Evrimindeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 59 (2), 2004, 78-98.
• Özel, Mehmet, Cephelerden kurtuluş Savaşı’na Türk Kurtuluş Savaşı, Ticaret Odası, Ankara 1995.
• Özgiray, Ahmet, Türkiye-Yugoslavya İlişkileri (1920-1938), Tarih İncelemeleri Dergisi, 14(1), 1999, 11-24.
• Özlü, Hüsnü, “Türk-Afgan Dostluk ve İşbirliği Anlaşması” Kapsamında Atatürk Dönemi Türkiye-Afganistan İlişkilerine Bakış”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 3(8), 2012, 31-46.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), TTK, Ankara 2000.
• Şahin, Cemile, Şahin, Mustafa, “Düşünceden Eyleme: Türk Devrimi’nin Düşünce Boyutunun Uygulamaya Yansıması Süreci”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13 (27), 2013, 137-166.
• Şamsutdinov, Abdula Mardavoniç, Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923. (Çev: Ataol Behramoğlu), Doğan Kitapçık, İstanbul 1999.
• Şimşir, Bilal, Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları IV, TTK, Ankara 2001.
• Tağmat, Çağla Derya, “Sevr Barış Antlaşması Sürecinde Eleftherios Venizelos: Görüşmeler, Konferanslar ve İmza”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 5 (2), 2016, 307-339.
• Talas, Mustafa, Örnek Bir Dış Siyaset Modeli Olarak Atatürk’ün “Yurtta Barış Dünyada Barış” Politikası. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 15, 2004, 339-354.
• Veysi, Akın, Trakya’nın Türklere Devir Teslimi, Genelkurmay Yayınları, Ankara 1966.
• Yavuz, Resul, Milli Mücadele Yıllarında Sovyet Rusya ve İngiltere ile Diplomatik Temaslar, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası II, İdeal Yayıncılık, İstanbul 2018.