A Study on the City of Sultaniyye in the 14th and 15th Centuries

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 426 - 444, 26.11.2025

Fatih Korkmaz , Savaş Eğilmez

https://doi.org/10.54558/jiss.1700733

Öz

Aim: The main objective of this study is to examine the political, social, economic, and architectural development of the city of Sultaniye, which was founded and declared the capital by the Ilkhanid Sultan Oljeitu, in a multifaceted manner during the 14th and 15th centuries. Sultaniye was not merely an administrative center but also a cosmopolitan settlement marked by a multilayered cultural structure in which communities of different faiths and ethnic backgrounds coexisted. The integration of architectural elements from various civilizations within a single urban fabric, combined with the city’s strategic position on east–west trade routes, made Sultaniye a distinctive example in terms of the period’s urbanization strategies and social organization. Accordingly, the study aims to analyze how Sultaniye transcended its political function to become a center of cultural interaction, artistic production, and economic circulation.
Methods: The study employs a descriptive historical analysis method, evaluating historical documents, travel accounts, archaeological findings, and secondary literature in art history. Within this qualitative research framework, architectural structures were comparatively analyzed, and the ideological foundations of the urban planning model were explored. In addition, the study elaborates on the city's religious and ethnic diversity through illustrative examples.
Results: During the Ilkhanid period, Sultaniye evolved into a major economic and cultural center beyond its political role. Architectural monuments such as the Sultaniye Dome, the Dashkasan Temple, and Nur Hill reflect a multicultural synthesis that includes Mongol, Persian, Turkic, and Chinese influences. The city hosted a cosmopolitan population composed of Muslims, Christians, and Jews. In terms of commerce, Sultaniye established extensive interactions with regions such as Venice, Genoa, China, India, and Egypt, becoming a prominent hub of international trade. However, wars, plundering, and political turmoil in the 15th century led to the city’s rapid decline.
Conclusion: Sultaniye reached its peak in urban development, architecture, and cultural life under the Ilkhanids, but gradually lost its historical significance due to political instability and successive invasions. Nonetheless, thanks to its surviving structures and historical records, Sultaniye remains a valuable field of study for scholars of medieval Islamic and Mongol history.
Originality: This study approaches Sultaniye not merely as an ordinary capital but as a "model city" embodying the social fabric and architectural aesthetics of its time. Analyses of urban planning, the coexistence of religious communities, and the city's role in international trade during the reign of Sultan Olcaytu demonstrate that Sultaniye possessed characteristics that distinguished it from other cities of the period.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanids , Sultaniye , Urbanism , Trade , Construction Activities

14. ve 15. Yüzyıllarda Sultaniye Şehrine Dair Bir İnceleme

Öz

Amaç: Bu çalışmanın temel amacı, İlhanlı Sultanı Olcaytu tarafından kurularak başkent ilan edilen Sultaniye şehrinin, 14. ve 15. yüzyıllardaki siyasi, sosyal, ekonomik ve mimari gelişimini çok yönlü biçimde incelemektir. Sultaniye, sadece idari bir merkez değil; farklı inanç ve etnik grupların bir arada yaşadığı, çok katmanlı kültürel yapısıyla dikkat çeken kozmopolit bir yerleşimdir. Çeşitli uygarlıklara ait mimari unsurların aynı kent dokusunda birleşmesi ve doğu-batı ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu, dönemin şehirleşme anlayışı ve toplumsal yapısı açısından özgün bir örnek olduğunu göstermektedir. Ayrıca çalışmada Sultaniye’nin siyasal işlevinin ötesine geçerek kültürel etkileşim, sanatsal üretim ve ticari dolaşımın merkezi hâline geliş sürecinin analiz edilmesi amaçlanmıştır.
Yöntem: Araştırma, betimleyici tarihî analiz yöntemiyle yürütülmüştür. Tarihî belgeler, seyyah notları, arkeolojik kazılar ve sanat tarihine dair ikincil literatür taranarak değerlendirilmiştir. Nitel veriye dayalı bu analiz sürecinde, mimari eserler karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve şehircilik anlayışının ideolojik temelleri çözümlenmiştir. Çalışma ayrıca sosyal yapının, dinî ve etnik çeşitliliğini açıklayıcı örneklerle detaylandırmıştır.
Bulgular: Sultaniye, İlhanlılar döneminde siyasi merkez olmanın ötesinde büyük bir ekonomik ve kültürel merkez hâline gelmiştir. Sultaniye Kümbeti, Daşkesen Tapınağı ve Nur Tepesi gibi yapılar, Moğol, İran, Türk ve Çin etkilerini yansıtan farklı kültürlerden mimari örnekler sunmaktadır. Şehir, Müslüman, Hristiyan ve Yahudi nüfusun birlikte yaşadığı, kozmopolit bir yapıya sahip olmuştur. Ticari açıdan Venedik, Cenova, Çin, Hindistan ve Mısır gibi çok sayıda bölgeyle etkileşim kurulmuş, şehir önemli bir ticaret merkezi hâline gelmiştir. Ancak 15. yüzyıldaki savaşlar, yağmalar ve siyasi çalkantılar nedeniyle Sultaniye kısa sürede düşüşe geçmiştir.
Sonuç: Sultaniye, İlhanlılar döneminde şehircilik, mimari ve kültürel gelişim açısından zirveye ulaşmış ancak siyasi istikrarsızlıklar ve istilalar sonucunda tarihsel önemini kaybetmiştir. Buna rağmen günümüze kadar ulaşan yapılar ve belgeler aracılığıyla şehir, Orta Çağ İslam ve İlhanlı tarihi açısından değerli bir inceleme alanı olmaya devam etmektedir.
Özgünlük: Bu çalışma, Sultaniye’yi sıradan bir başkent olmanın ötesinde, dönemin sosyal dokusunu ve mimari estetiğini barındıran bir “model şehir” olarak ele almaktadır. Sultan Olcaytu döneminde şehir planlaması, dini toplulukların birlikte yaşamı ve uluslararası ticaretteki yeri üzerine yapılan incelemeler, Sultaniye’nin dönemin diğer şehirlerinden farklı özelliklere sahip olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

: İlhanlılar , Sultaniye , Şehircilik , Ticaret , İmar Faaliyetler

Kaynakça

• Abdullah Püser Muhammed bin Kiya el-Mâzenderânî. (2013). Risale-i Felekiyye (Kitab-üs Siyakat) (İ. Otar, Çev.; O. Güvenli & C. Toraman, Ed.). İSMMMO Yayınları.
• Adil, H. (2019). Moğol Batı Avrupa ilişkileri (A. Batur, Çev.). Selenge Yayınları.
• Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. Remzi Kitabevi.
• Âştiyânî, A. İ. (1365). Tarih-i Moğol: ez hamle-yi Cengiz tâ teşkîl-i Devlet-i Timûrî. Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Atri, H. N. (2020). The Ilkhanid city of Sultaniyya: Some remarks on the citadel and the outer city. Journal of the British Institute of Persian Studies, 60(1), 91-120.
• Bahman, K. (1316). Coğrafi mufassal-i tarihi-yi Garb-İran. Far Hank.
• Barbaro, G. (2022). Doğu’ya yolculuk (A. Güler, Çev.). Kronik Yayınları.
• Barbaro, J. & Contarini, A. (1873). Travels to Tana and Persia (W. Thomas & S. A. Roy, Çev.; Lord Stanley of Alderley, Ed.). Hakluyt Society.
• Benjamin, S. G. W. (1887). Persia and the Persians.
• Beyânî, Ş. (1093). Târih-i Âl-i Celâyir. İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran.
• Blair, S. S. (1986). The Mongol capital of Sulṭāniyya, “The Imperial”. Iran, 24, 139-151.
• Blair, S. S. (2013). Text and image in medieval Persian art. Edinburgh University Press.
• Bozkurt, N. (1993). Dârülkurrâ. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (C. 5, ss. 545-548). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Browne, E. G. (1920). A history of Persia (C. 3, Literature under Tartar dominion, A.D. 1265–1502). Cambridge University Press.
• Bülbül, S. (2019). İran-Zencan eyaletinde bulunan tartışmalı bir yapı: Daşkesen. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 45, 317-334.
• Caʿferî b. Muhammed el-Hüseynî. (2011). Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk) (İ. Aka, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Caterino, Z. & Ambrogio, C. (2016). Doğu’da Venedik elçileri. Yeditepe Yayınları.
• Curatola, G. (1982). The Viar Dragon. Sultaniye III. Quaderni del Seminario di Iranistica Uralo-Altaistica e Caucasologia dell’Università degli Studi di Venezia, 71-88.
• Çobanoğlu, A. D. (2021). İlhanlı döneminden bir kaya oyma yapısı: Sultaniye Taşkesen. Sanat Tarihi Dergisi, 30(1), 741-785.
• Danuu, A. (2016). İlhanlı Devleti’nde vezaret. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• De Guignes, J. (2018). Hunların, Türklerin, Moğolların ve daha sair Tatarların tarih-i umumîsi II (H. C. Yalçın, Çev.). Ötüken Yayınları.
• Develioğlu, F. (1970). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Doğuş Matbaası Yayınları.
• Devletşah Semerkandî. (2011). Tezkiretü’ş-şuarâ (Şair tezkireleri) (N. Lugal, Çev.). Pinhan Yayınları.
• Doğan, E. (2016). Çelebioğlu Külliyesi; Mevlevîliğin İran’daki ilk temsilciliği. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 25-27.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. (2020). İbn Battûta Seyahatnâmesi (A. S. Aykut, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye (M. Öztürk, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ebü’l-Kasım Abdullah b. Muhammed el-Kâşânî. (1389). Tarih-i Olcaytu (M. Hembelî, Nşr.). Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengi.
• Eğilmez, S. & Macit, E. (2018). Bozkırın son fatihi Emir Timur. Gece Kitaplığı.
• Eğilmez, S., Yıldırım, A. S. & Aydın, Y. E. (2021). Ceneviz ticaret kolonisi Simisso (1280-1420). Tarih İncelemeleri Dergisi, 36(2), 527-563. https://doi.org/10.18513/egetid.1050201
• Erdem, İ. & Paydaş, K. (2021). Ak-Koyunlu Devleti siyasi tarihi ve yönetim yapısı. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Fasîh Ahmed b. Celâleddîn Muhammed Hâfî. (1239). Mücmel-i Fasîhî (C. 3, M. Ferruh, Tashih). Kitâbfurûş-i Bâstân.
• Flandin, E. & Coste, P. (1851). Voyage en Perse: Relation du voyage (C. 1). Gide et Jules Baudry.
• Gıyâseddîn Hândmîr. (1535). Düsturü’l-vüzera (S. Nefisî, Tsh.). İntişârât-ı İkbal.
• Gianroberto, S. (1975). The “Vihār” of Qonqor-olong: Preliminary report. East and West, 25(1-2), 99-104.
• Godard, A. (1954). Le türbesi de Mevlânâ Hasan Kâşî’à Sultanâniyè. Arts Asiatiques, 1(1), 26-28.
• Godard, A. (1962). The art of Iran (M. Heron, Çev.; M. Rogers, Ed.). Frederick A. Praeger.
• Gördeğir, E. (2019). Olcaytu Han dönemi Sultaniye şehrinin kuruluşu ve İlhanlı tarihindeki önemi. İçinde N. Karaer, K. Kartal & N. Nehir (Ed.), Türk Tarihine Yenilikçi Yaklaşımlar (ss. 17-31). İksad Yayınevi.
• Gördeğir, E. (2019). Olcaytu Han ve zamanı (1304-1316), Yayımlanmamış Doktora tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Gregory Abû’l Farac. (1999). Abû’l Farac Tarihi (Ö. R. Doğrul, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Grube, E. & Sins, E. (1989). The arts of Persia (R. W. Ferrier, Ed.). Yale University Press.
• Hâce Gıyâseddîn Hümâmeddîn Muhammed b. Hâce Celâleddîn Muhammed el-Hüseynî Hândmîr. (1994). Habibu’s-siyar (W. M. Thackston, Ed.). Harvard University.
• Hâfız-i Ebrû. (1317). Zeyl-i Câmiü’t-tevârih-i Reşîdî (H. B. Beyânî, Nşr.).
• Hamd-Allâh Mustewfî Kazvînî. (1919). Nuzhat-al-Qulûb (G. Le Strange, Çev.).
• Hamdullâh b. Ebubekr b. Muhammed b. Nasr Müstevfî Kazvînî. (1336). Nüzhetü’l-kulûb (M. Debîr Siyâkî, Haz.). Kitâbhâne-i Tuhûrî.
• Hasan-ı Rumlû. (2006). Ahsenü’t-tevârîh (M. Öztürk, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Haykıran, K. R. (2016). Moğollar zamanında Yakındoğu. Ötüken Neşriyat.
• Hurşah el-Hüseynî. (1965). Târih-i Kutbî (5. kısım) (S. M. H. Zeydî, Mrt.). Câmiat-ü Milliye-i İslâmiyye.
• İkbâl, A. (1924). Nigâh-i be-târîh: Sultâniyye ve gunbed-i ân. İrân-şehr, 5, 393-409.
• İpşiroğlu, M. Ş. (1967). Painting and culture of Mogols.
• Johannes Schiltberger. (1995). Türkler ve Tatarlar arasında (1394-1427) (T. Akpınar, Çev.). İletişim Yayınları.
• Jordanus Catalani. (1863). Mirabilia descripta: The wonders of the East (H. Yule, Çev.). Hakluyt Society.
• Kadoi, Y. (2009). Islamic chinoiserie: The art of Mongol Iran. Edinburgh University Press.
• Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Celâliddîn İshâk es-Semerkandî. (1383). Matlaʿ-ı sadeyn ve mecmaʿ-ı bahreyn (C. 1–2, A. N., Haz.). Pejuheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî.
• Korkmaz, A. (2022). Celayirliler döneminde Yakın Doğu’da ticari vaziyet. İçinde T. Karaimamoğlu (Ed.), Orta Çağ’da ticaret (ss. 279-292). Selenge Yayınları.
• Lee, S. (2015). Odoric Pordenone seyahatnamesi (1318–1330) (Giriş-tercüme-notlar) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Manz, B. F. (1989). The rise and rule of Tamerlane. Cambridge University Press.
• Mevlâna Sefieddin Muhammed b. Mahmud b. Fahreddin Mesihî el-Fuşencî. (2021). Emir Timur (İbratu’n nâzırıîn) (A. Özturhan, Çev. ve Nşr.). Efe Akademi Yayınları.
• Minorsky, V. (2001). Sultaniye. İçinde İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 33-35). MEB Yayınları.
• Mirfattah, A. A. (1995). Sultaniyya. Miras-i Farhangi, 13, 16-22.
• Mokhlesi, M. A. (1985). Coğrafya-ı tarih-i Soltaniye. Tahran Yayınevi.
• Muhammed b. Alî b. Muhammed Şabankareî. (1393). Mecmaʿü’l-ensâb (M. H. Muhaddis, Haz.). Muessese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir.
• Muhammed b. Alî b. Muhammed Şabankareî. (2021). Mecmaʿü’l-ensâb (F. Unan, Trc.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Muhammed Yusuf Vale İsfahânî Kazvînî. (1379). Huld-i berîn (Târih-i Timuriyân ve Türkmânân). Mîrâs-ı Mektûb.
• Muʿineddin Natanzi. (2023). Müntehabü’t-Tevârih-i Muʿînî (İskender Anonimi) (A. Korkmaz, A. Özturhan & F. Bostancı, Çev.). Bilgeoğuz.
• Muʿinuddîn Natanzi. (1957). Müntehabü’t-tevârîh-i Muʿinî (J. Aubin, Yay.). Kitâbfurûş-i Hayyâm.
• Naşûhü’s-Silâhî (Matrakçı). (2014). Beyan-ı menazil-i sefer-i Irakeyn (H. G. Yurdaydın, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nizamüddin Şâmî. (1987). Zafernâme (N. Lugal, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Odoric de Pordenone. (1891). Recueil de voyages et de documents pour servir à l’histoire de la géographie depuis le XIIIᵉ jusqu’à la fin du XVe siècle. Tome X: Schefer, C. & Cordier, H. (Éds.). Paris: E. Leroux.
• Olearius, A. (1669). The voyages and travells of the ambassadors sent by Frederick Duke of Holstein, to the Great Duke of Muscovy, and the King of Persia: Begun in the year M.D.C. XXXIII and finish’d in M.DC.XXXIX: Containing a compleat history of Muscovy, Tartary, Persia, and other adjacent countries: With several publick transactions reaching neer the present times: In VII books. London.
• Örs, D. (1992). Tarih-i Olcaytu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özgüdenli, O. G. (2008). Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 19-21). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2021). Gâzân Han ve reformları. Kaknüs Yayınları.
• Özturhan, A. & Ağır, M. A. (2023). Son İlhanlı başkenti Sultaniye ve Orta Çağ’daki ticarî önemi. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 19, 99-114.
• Petrushevsky, P. (1968). The socio-economic condition of Iran under the Il-Khans. İçinde The Cambridge history of Iran (C. 5, ss. 483-537). Cambridge University Press.
• Prazniak, R. (2013). Tabriz on the Silk Roads: Thirteenth-century Eurasian cultural connections. Asian Review of World Histories, 1(2), 169-188.
• Roux, J. P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık (L. Arslan, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Ruy Gonzales de Clavijo. (2021). Timur devrinde Kadis’ten Semerkant’a seyahat (Ö. R. Doğrul, Çev.). Köprü Kitapları.
• Scarcia, G. (1975). The “Vihar” of Qonqor-olong: Preliminary report. East and West, 25(1–2), 99-104.
• Sobuti, H. (1998). Sarzamin-e Zangan: Banâ-hâ-ye ârâmgâhî-ye ostân-e Zanjan. Zanjân: Enteshârât-e Zangân, 38-55.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları (Siyaset, idare ve kültür – İlhanlılar devri, 1220–1350). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Stewart, C. E. (2024). Asya’da kılık değiştirerek yolculuk (Bir İngiliz subayın Anadolu, İran ve Hindistan hatıraları) (R. Şahsi, Çev. ve Not.). Kronik Yayınları.
• Strange, G. L. (2015). Doğu hilafetinin memleketleri (A. Eskikurt & C. Tomar, Haz.). Yeditepe Yayınları.
• Sümer, F. (1992). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a kadar) (C. 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şemseddin Şems-i Münşî Muhammed b. Hinduşah Nahcuvânî. (1976). Desturü’l-kâtib fî taʿyîni’l-merâtib (C. 2, A. A. Alizade, Yay.).
• Şerefeddin Abdullah b. İzzeddin Fadlullah b. Ebû Nuaym Yezdî Şîrâzî Vassâf. (1346). Tecziyetü’l-emsâr ve tezciyetü’l-aʿsâr (Tahrîr-i Târîh-i Vassâf) (A. Ayetî, Neşr.). Bünyad-ı Ferheng-i İran.
• Şerefüddin Ali Yezdî. (2013). Emîr Timur – Zafernâme (A. Batur, Çev.). Selenge Yayınları.
• Tavernier, J. B. (1678). The six voyages … through Turky into Persia, and the East-Indies finished in the year 1670.
• Togan, A. Z. V. (1931). Moğollar devrinde Anadolu’nun iktisadî vaziyeti I. Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, 1, 1–42.
• Umanç, F. (2024). Bir İlhanlı başkenti: Sultâniyye. İçinde A. Demir & N. Necmettin Ayan (Ed.), Ortaçağ tarihine dair yazılar-I (ss. 247-278). Kömen Yayınları.
• Wilber, D. N. (1955). The architecture of Islamic Iran: The Ilkhanid period. Princeton University Press.
• Willem Ruysbroeck. (2021). Mengü Han’ın sarayına yolculuk (1253–1255) (Z. Kılıç, Çev.). Selenge Yayınları.
• Yıldırım, A. S. (2019). XIII-XV. Yüzyıllarda Anadolu Ticaret Yolları Üzerinde Erzincan. K. Taşçı & K. Altun (Ed.), Erzincan Tarihi: Ortaçağ Döneminde Erzincan (C. 2, ss. 361-379). Erzincan Valiliği Yayınları.
• Yıldırım, A. S. (2022). XIII-XV. yüzyıllarda Karadeniz'de Ceneviz ticaret kolonileri ve ticaret. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Yılmaz, B. (2002). Celayirliler kabile-devlet. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.