Yunus Emre Divanı’nda Şahıs Art Gönderimleri

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 2, 464 - 473, 26.11.2025

Ravza Kaygusuz

https://doi.org/10.54558/jiss.1777856

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, Yunus Emre Divanı’nda şahıs art gönderimlerinin metin içerisindeki kullanım biçimlerini ortaya koymak ve söz konusu şahıs gönderimlerinin işlevini belirlemektir. Araştırmada özellikle şahıs art gönderimlerinin, metin bütünlüğünün kurulmasına, anlamın pekişmesine ve söylemin akışına yaptığı katkılar üzerinde durulmaktadır. Bu sayede Yunus Emre’nin dilinde kişi ilişkilerinin nasıl kurulduğu açıklığa kavuşturulmakta ve Divan’da gönderim olgusuna dair yeni veriler sunulmaktadır.
Yöntem: Bu çalışmada araştırma yöntemine göre Yunus Emre Divanı taranarak şahıs art gönderimlerine ilişkin örnekler tespit edilmiştir. İnceleme sürecinde eserde geçen bütün örnekler çalışmada yer almamıştır. Araştırmanın amacına uygun olarak dikkat çekici ve temsili nitelikte olan örnekler seçilmiştir. Bu tercih, çalışmanın hem sınırlarını belirlemek hem de konuyu odaklı bir şekilde ele almak amacıyla yapılmıştır. Belirlenen örnekler, kişi zamirleri, işaret zamirleri ve çeşitli göndermelerin metindeki önemi dikkate alınarak sınıflandırılmış; anlam ilişkilerini daha görünür kılmak için başlıklandırma yoluna başvurulmuştur. Ayrıca beyitler günümüz Türkçesine çevrilmiş ve gönderim olgusunun işleyişini açıklamak üzere yorumlanmıştır. Analiz sürecinde hem dil bilimsel hem de edebî bağlam dikkate alınarak şahıs art gönderimlerinin metin içindeki işlevleri de ortaya konulmuştur.
Bulgular: Çalışmada art gönderimlerin farklı şahıs zamirleri üzerinden çeşitlendiği tespit edilmiştir. Birinci teklik şahıs ile yapılanlar yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Bu gönderimler, öncülün tekrarıyla, öncülün yerine aynı anlamı ifade eden bir nitelemeyle ve öncülün yerine zamirin kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. Ayrıca, “ben, bana, benim” gibi biçimler sıkça görülmüştür. İkinci teklik şahıs ve üçüncü teklik şahıs ile ilgili art gönderimlerde de benzer kullanımlar söz konusudur. Bu tür kullanımlar genellikle muhatapla doğrudan iletişim kurma işlevi taşımaktadır. Benzer şekilde birinci çokluk, ikinci çokluk ve üçüncü çokluk şahıslı art gönderimlerde de aynı tür yapılar görülmüştür.
Sonuç: Genel olarak şahıs art gönderimlerinin, Divan’da zamirler, öncül tekrarları ve nitelemeler aracılığıyla kurulduğu saptanmıştır. Ayrıca beyitlerin çoğunda bu gönderimlerin nasihat, yol gösterme ve muhatapla bağ kurma işleviyle kullanıldığı dikkat çekmektedir.
Özgünlük: Daha önce genellikle edebî, tasavvufî ve tematik yönlerden değerlendirilen Divan, bu çalışmada dil bilimsel bir bakışla incelenmiş; şahıs art gönderimleri belirlenerek şahıs türlerine göre sınıflandırılmıştır. Böylece, Yunus Emre’nin dil kullanımının metinsel bütünlük ve anlam ilişkileri açısından özgün yönleri ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

: Şahıs art gönderimi , art gönderim , bağdaşıklık

Personal Art References in Yunus Emre's Divani

Öz

Aim: The aim of this study is to reveal the usage patterns of personal after references in the text in Yunus Emre Divan and to determine the function of these personal after references. In the study, especially the contributions of personal after references to the establishment of text integrity, the reinforcement of meaning and the flow of discourse are emphasised. In this way, it is clarified how personal relations are established in Yunus Emre's language and new data on the phenomenon of reference in Divan are presented.
Methods: In this study, according to the research method, Yunus Emre Divan was analysed and examples of personal after references were determined. During the examination process, not all examples in the work were included in the study. In accordance with the purpose of the study, remarkable and representative examples were selected. This preference was made in order to both determine the limits of the study and to address the subject in a focussed manner. The selected examples were categorised by taking into account the importance of personal pronouns, demonstrative pronouns and various references in the text and titling was used to make the meaning relations more visible. In addition, the couplets were translated into contemporary Turkish and interpreted to explain the functioning of the referential phenomenon. In the process of analysis, the functions of personal after-references in the text were also revealed by considering both the linguistic and literary context.
Results: In the study, it has been determined that the post-references are diversified through different personal pronouns. Those made with the first person singular were used extensively. These references are realised by repeating the antecedent, by using a qualification expressing the same meaning instead of the antecedent and by using the pronoun instead of the antecedent. In addition, forms such as ‘I, me, mine’ were frequently seen. There are similar usages in the second person singular and third person singular articles. Such uses usually have the function of direct communication with the addressee. Similarly, the same type of structures were observed in the first person plural, second person plural and third person plural articles.
Conclusion: In general, it has been determined that personal after references are constructed through pronouns, antecedent repetitions and qualifications in Divan. In addition, it is noteworthy that in most of the couplets, these references are used with the function of giving advice, guiding and establishing a bond with the addressee.
Originality: The Divan, which was generally evaluated in terms of literary, mystical and thematic aspects, has been analysed from a linguistic perspective in this study; the personal art references have been determined and classified according to the types of person. Thus, the original aspects of Yunus Emre's language use in terms of textual integrity and meaning relations were revealed.

Anahtar Kelimeler

Person after reference , after reference , cohesion , Yunus Emre

Kaynakça

• Balyemez, S. (2010). Bağdaşıklık ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde bağdaşıklık görünümleri. Turkish Studies, 5(4), 133-173.
• Balyemez, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin metin dil bilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çeltek, A. (2008). Türkçede boş artgönderimin söylem edim bilimsel işlevleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Günay, V. D. (2017). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Halliday, M.A.K. & Hasan, R. (1976). Cohesion in English. Longman Group Limited.
• Karataş, Y. (2008). Metin incelemesinde söylem bilim yöntemi “Binbir Gece Masalları Üzerine Bir Uygulama”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kerim D. (2014). Türkoloji için dilbilim, Ankara: Anı Yayıncılık.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe metinlerde bağdaşıklık ve tutarlılık, günümüz dilbilim çalışmaları. (Yayına hazırlayanlar: Ayşe Kıran, Ece Korkut, Suna Ağıldere), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Tatçı, M. (1990). Yûnus Emre Dîvânı. (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tokay, Y. (2018). Anlambilimi açısından kitabu Gülistan bi't-Türkî. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Toprak, F. (2016). Kutadgu Bilig'de yönelme durumundaki dönüşlülük zamirlerinin işlevleri, Turkish Studies, 11(20), 583-604. URL: https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 01.08.2025.
• Uzun, M. (2016). Nazan Bekiroğlu’nun nar ağacı adlı romanında bağdaşıklık ve bağdaşıklık ekseninde bir söz varlığı çözümlemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.