Türkçede Bağımlı Karşıt Anlamlılık

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 41 - 60, 14.04.2018

Soner Akşehirli

Öz

ÖZ: Bu
çalışma, karşıt anlamlılığın söylemsel gerçekleşme boyutunda gözlemlenen ve tüm
dillerde yaygın biçimde görüldüğü varsayılan bağımlı karşıt anlamlılık
işlevinin Türkçedeki görünümünü betimlemeyi ve kuralsız ilişkilerin
belirlenmesinde yöntemsel bir araç oluşturmayı amaçlamaktadır. Bağımlı
karşıtlıklar (B-çifti), bir kurallı çiftin (A-çifti) anlamsal karşıtlık gücüne
bağlı olarak, bu çiftin yer aldığı tümce ya da söylem biriminde oluşmaktadır.
Bu oluşumun Türkçedeki örneklerini gözlemlemek amacıyla, eş-kullanım varsayımına
göre belirlenmiş kurallı çiftlerin bağlam içindeki kullanımlarının Türkçe
Ulusal Derlem’de (TUD) sorgulaması yapılmış ve bağımlı çiftleri içeren bir veri
tabanı oluşturulmuştur. A ve B çiftlerinin yer aldığı yapılar birer bilişsel kuruluş
(K) olarak değerlendirilmiş ve bunların sınıflaması yapılmıştır. Çalışmada
bağımlı çiftlerin anlamsal üretkenliği ve çifti oluşturan kavramlar arasındaki
ilişkilerin tipolojisi de belirlenmiştir. Bu bağlamda kurallı çiftlerin tipik
olarak sıfatlardan oluşmasına karşın, bağımlı çiftlerin ad ve eylemlerle
kurulduğu görülmektedir. Aynı zamanda bağımlı çiftlerin faklı bilgi alanlarına
ait kavramlarla kurulduğu örneklerin hem düşünsel yaratıcılık hem de ilkel
karşıtlıkların kalıtımıyla oluştuğu gösterilmiştir.

Anahtar Sözcükler: karşıt anlamlılık,
bağlam içi karşıt anlamlılık, bağımlı karşıt anlamlılık

Anahtar Kelimeler

karşıt anlamlılık, bağlam içi karşıt anlamlılık, bağımlı karşıt anlamlılık

Kaynakça

• Aksan, Y. et al. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Turkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Akşehirli, S. (2015). Yapısal Karşıtlık Tetikleyicileri ve Söylemsel Karşıtlıklar. 28. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. ss.243-260
• Akşehirli, S. (2017). Eş-Kullanım Varsayımına Göre Türkçede Kurallı Karşıt Anlamlılık. 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. ss.289-296. Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları
• Charles, Walter G. and Miller, George A. (1989). Contexts of antonymous adjectives. Applied Psycholinguistics, 10(3):357-75.
• Clark, H.H. (1970). Word associations and linguistic theories. in J. Lyons (ed.) New Horizons in Linguistics, pp. 271–86. Baltimore: Penguin
• Croft, W ve Cruse, D.A.(2004). Cognitive Linguistics. Cambridge University Press
• Cruse, D.A. (1986). Lexical Semantics. USA: Cambridge Universiy Press
• Cruse, D.A. (2000). Meaning in Language. New York: Oxford University Press
• Cruse, D.A. (2003) Lexicon. in (eds. Aranoff, Mark and Rees-Miller, Janie) The Handbook of Linguistics USA: Blackwell Publishing
• Deese, J. (1965). The Structure of Associations in Language and Thought. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Felbaum, C.(1998). A Semantic Network of English Verbs. . In C. Fellbaum (ed.), WordNet: an electronic lexical database. Cambridge, MA: MIT Press,69-104
• Hudson, R.(2010). An Introduction to Word Grammar. New York: Cambridge University Press
• Jones, S. (2002). Antonymy: A Corpus-based Aprroach. London: Routledge
• Jones, S.(2006). The Discourse Function of Antonymy in Spoken English. Text and Talk 26, 191-216
• Jones, S., Murphy, M.L., Paradis, C., Willners, C.(2015). Antonyms in English. Construals, Constructions and Canonicity. England: Cambridge University Press.
• Lehrer, A ve Lehrer, K.(1982). Antonymy. Linguistics and Philosophy, Vol. 5, No. 4 (1982), pp. 483-501
• Lyons, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mettinger, A.(1994). Aspects of Semantic Opposition in English. Oxford: Clarendon
• Miller, G. A. (1998). Nouns in WordNet. In C. Fellbaum (ed.), WordNet: an electronic lexical database. Cambridge, MA: MIT Press, 23–46
• Muehleisen, V. & Isono, M.(2009). Antonymous Adjectives in Japanese Discourse. Journal of Pragmatics 41, 2185-203
• Murphy, L. & Jones, S.(2008). Antonyms in Children’s child-directed speech. First Language 28, 403-30
• Murphy, L., Paradis, C., Willners, C., Jones, S.(2009). Discourse Functions of Antonymy: a cross-linguistic investigation of Swedish and English. Journal of Pragmatics 41, 2159-84
• Murphy, M.L.& Koskela, A.(2010). Key Terms in Semantics. New York: Continuum
• Wierzbicka, A.(1996). Semantics. Primes and Universals. New York: Oxford University Press