Hukuk ve İktisat: Hukukun İktisadi Analizinin Teorisi, Gelişimi ve Uygulamaları

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 327 - 347, 30.06.2022

Hamza Onur Zenginer

Öz

Her hukuk kuralı doğrudan veya dolaylı olarak iktisadi bir netice yaratmaktadır. Böylece hukuk yoluyla toplumsal düzenin sağlanması noktasında elde edilmek istenen sonuçlar ile uygulamalar arasında iktisat önemli bir köprü görevi görebilmektedir. Bu köprünün kurulmasıyla iktisat biliminin fayda maksimizasyonu, rasyonellik, fiyat teorisi, etkinlik ve verimlilik analizi gibi kavramlarının hukuk alemi üzerindeki etkileri araştırılmaktadır. Çalışmamız hukuk ve iktisat disiplini ile hukukun iktisadi analizinin neden gerekli olduğuna dair önemli tespitleri ortaya koymaktadır. Disiplinlerin ortak kavramsal temelleri, tarihsel geçmişleri ve iktisat okullarındaki yeri sunulurken uygulama safhasında hukukun iktisadi analizi üzerinden kamu hukuku ve özel hukuk alanları tespit sahası haline gelmektedir. Böylece bir hukuk kuralının yaratılmasından kuralın uygulanması sonrasında toplumdaki etkileri, kuralı koyanların sınırları ve amaçları ile bireylerin kurala uyma ve uymama neticesinde yaptırımın maliyetini hesaplamaları hukuk ve iktisat ile hukukun iktisadi analizi disiplinlerinin çalışma alanları arasında yer almaktadır. Sonuç olarak hukuk ile iktisat arasında bu ortak paydanın oluşmasıyla özgürlük, adalet, refah, mutluluk gibi temel faktörlerin pozitif yönde etkileşime girmesi ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hukuk ve İktisat, Hukukun İktisadi Analizi, Mülkiyet Hakları, İşlem Maliyetleri, Etkinlik Analizi.

Law and Economics: The Theory, Development and Applications of Economic Analysis of Law

Öz

Every legal rule creates an economic result directly or indirectly. Thus, economics can act as an important bridge between the desired results and practices at th point of ensuring social order through law. With the establishment of this bridge, the effects of economics concepts such as utility maximization, rationality, price theory, efficiency and productivity analysis on the legal realm are investigated. Our study rebeals important findings about why the discipline of law and economics and the economic analysis of law are necessary. While the common conceptual foundations of the disciplines, their historical backgrounds and their place in economics schools are presented, public law and private law fields become the field of determination through the economic analysis of law in the implementation phase. Thus, after the creation of a rule of law, its effects in the society after the application of the rule, the limits at purposes of those who set the rule, and the calculaton of the cost of the sanction as a result of compliance or non-compliance with the rule are among the fields of study of law and economics and economic analysis of law. As a result, with the formation of this common denominator betweeen law and economics, it has been revealed that basic factors such as freedom, justice, welfare and happiness interact positively.

Anahtar Kelimeler

Law and Economics, Economics Analysis of Law, Property Rights, Transaction Costs, Efficiency Analysis.

Kaynakça

• Akça, H. (2007). Regülasyon Ekonomisi. Adana: Nobel Kitabevi.
• Aktan, C. C. (2002). Anayasal İktisat. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Aktan, C. C. (2008). Yeni İktisat Okulları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Aktan, C. C. (2017). Anayasal İktisat ve Vergilemede Hukuki Güvenlik İlkesi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 9(2), 101-116.
• Aktan, C. C. (2020). Mülkiyet Hakları Felsefesi. C. C. Aktan içinde, Mülkiyet Hakları İktisadı (s. 11-38). İstanbul: Divan Yayıncılık.
• Aktan, C. C., & Dileyici, D. (2006). Piyasa Başarısızlığının Anatomisi ve Kamu Ekonomisi. İçinde: C. C. Aktan, D. Dileyici, & İ. Y. Vural, Kamu Ekonomisi ve Kamu Politikası (s. 100-121). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Aktan, C. C., & Vural, T. (2005). Hayek Felsefesinde Sosyal Düzen, Kurallar ve Kurumlar. İçinde: C. C. Aktan, & C. C. Aktan (Dü.), Kurallar, Kurumlar ve Düzen: Kurallar ve Kurumların Sosyolojik Temelleri (s. 69-78). Ankara: Astana Yayınları.
• Aktan, C. C., & Yay, S. (2016). Regülasyon İktisadına Giriş. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 8(1), 116-135.
• Aktan, C. C., & Yay, S. (2020). Hukuk ve İktisat Yaklaşımı, Hukukun İktisadi Analizi ve Kurumsal İktisat Kısa Tarihçe: Doğuşu ve Gelişimi. İçinde: C. C. Aktan, Kurumsal İktisat: Kurallar ve Kurumların İktisadi Gelişme Açısından Önemi (s. 7-22). İzmir: SOBİAD Hukuk ve İktisat Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Aktan, C. C., & Yay, T. (2021). Avusturya İktisat Okulu. Ankara: Astana Yayınları.
• Aktan, C. C., & Zenginer, H. O. (2020). Nobel Ekonomi Ödülü Sahibi Oliver E. Williamson'un İşlem Maliyetleri İktisadına Katkıları. İçinde: C. C. Aktan, Nobelite: Hukuk ve İktisat Yaklaşımının Öncüleri (s. 228-248). İzmir: SOBİAD Hukuk ve İktisat Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Alessi, L. D. (1980). The Economics of Property Rights: A Review of the Evidence. Research in Law and Economics, 2, 1-47.
• Barzel, Y. (1985). Transaction Cost: Are They Just Cost. Journal of Institutional and Theoretical Economics, 4-16.
• Becker, G. (1968). Crime and Punishment: an Economic Approach. Journal of Political Economy, 76(2), 169–217.
• Becker, G. (1995). The Economics of Crime. Federal Reserve Bank of Richmond, 12, 8-15.
• Bentham, J. (1789). An Introduction to The Principles of Morals and Legislation (2017 b.). J. Bennett, (Çev.) London: Clarendon Press.
• Boettke, P. J. (1994). The Elgar Companion to Austrian Economics. Lincolnshire: Elgar Company.
• Boettke, P. J., & Marciano, A. (2015). The Past, Present, and Future of Virginia Political Economy. Public Choice, 163, 53–65.
• Bork, R. H. (1965). The Rule of Reason and the Per Se Concept: Price Fixing and Market Division. Yale Law Journal, 75(3), 377-415.
• Bork, R. H. (1966). Legislative Intent and the Policy of the Sherman Act. The Journal of Law and Economics, 9, 7-48.
• Bouckaert, B., & Gerrit, D. G. (2000). Enyclopedia of Law and Economics. London: Edward Elgar.
• Böhm, F., Eucken, W., & Grossmann-Doerth, H. (1989). The Ordo Manifesto of 1936. İçinde: A. Peacock, & H. Willgerodt, Germany’s Social Market Economy: Origins and Evolution (s. 15-26). London: Palgrave Macmillan.
• Buchanan, J. (1949). The Pure Theory of Government Finance: A Suggested Approach. J Polit Econ, 57(6), 496–505.
• Calabresi, G. (1970). The Costs of Accidents: A Legal and Economic Analyses. New Haven: Yale University Press.
• Coase, R. H. (1937). The Nature of the Firm. Economica, 4(16), 386-405.
• Coase, R. H. (1960). The Problem of Social Cost. The Journal of Law and Economics, 1-44.
• Commons, J. R. (1990). Institutional Economics: Its Place in Political Economy. London: Transaction Publishers.
• Cooter, R., & Ulen, T. (2016). Law and Economics, 6th Edition. Boston: Pearson.
• Deutscher Bundestag. (2022). Basic Law for the Federal Republic of Germany. https://www.btg-bestellservice.de/: https://www.btg-bestellservice.de/pdf/80201000.pdf adresinden alındı
• Dürüşken, Ç. (2017). Büyük Sözleşme Ya Da Özgürlükler Sözleşmesi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Easterbrook, F. H. (1984). Limits of Antitrust. Texas Law Review, 1-40.
• Gemalmaz, H. B. (2017). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakları. İstanbul: Beta Yayınları.
• Grassl, W., & Smith, B. (2010). Austrian Economics (Routledge Revivals): Historical and Philosophical Background. London: Croom Helm Publishing.
• Gürkaynak, G. (2003). Türk Rekabet Hukuku Uygulaması İçin "Hukuk ve İktisat" Perspektifinden Amaç Tartışması. Ankara: Rekabet Kurumu Yayınları.
• Gürpınar, B. (2008). Hukuk ve Ekonominin Ortak Temelleri- ‘Hukuk ve Ekonomi’ Akımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (20), 161-180.
• Hardin, G. (1968). The Tragedy of the Commons. Science New Series, 162(3859), 1243-1248.
• Hart, O., & Homström, B. (1987). The Theory of Contracts. İçinde: T. F. Bewley, Advances in Economic Theory: Fifth World Congress (s. 71-157). Cambridge: Cambridge University Press.
• Hayek, F. V. (1973). Kanun, Yasama Faaliyeti ve Özgürlük, Cilt I: Kurallar ve Düzen. A. Yayla (Çev.) Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Heckman, J. (2021). Gary Becker: İktisat Alanında Örnek Bir Bilim İnsanı. İçinde: C. C. Aktan, Nobelite: Hukuk ve İktisat Yaklaşımının Öncüleri F. Akkaş, (Çev.,) s. 114-120). Ankara: Astana Yayınları.
• Hirst, P. (1972). Marx and Engels on Law, Crime and Morality. Economy and Society, 1(1), 28-56.
• Hodgson, G. M. (1988). Economics and Institutions. Philadelphia: University of Pennysylvaina Press.
• Hovenkamp, H. (1985). Antitrust Policy after Chicago. Michigan Law Review, 84(2), 213-284.
• Hovenkamp, H. (2008). The Antitrust Enterprise. Harvard: Harvard University Press.
• Kahn, A. E. (1988). The Economics of Regulation: Principles and Institutions. Massachusetts: Massachusetts Institute of Techology.
• Kazgan, G. (1974). İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Lembey, M. A. (2004). Ex Ante versus Ex Post Justifications for Intellectual Property. The University of Chicago Law Review, 129-149.
• Lleras, A. P. (2018). Neoliberal Law and Regulation. İçinde: H. Brobazon, Neoliberal Legality: Understanding the Role of Law in the Neoliberal Project (s. 61-77). London/New York: Routledge Publishers.
• Mackaay, E. (2013). Law and Economics for Civil Law Systems. Northampton: Edward Elgar Publishing Limited.
• Mattei, U. (2004). Comparative Law and Economics. Michigan: The University of Michigan Press.
• Medema, S. G. (2010). Chicago law and economics. In The Elgar companion to the Chicago school of economics. Edward Elgar Publishing. doi:dx.doi.org/10.2139/ssrn.560941
• Mercuro, N., & Medema, S. (2020). Economics and the Law (2nd ed.). Princeton: Princeton University Press.
• Mitchell, W. C. (1988). Virginia, Rochester, and Bloomington: Twenty-Five Years of Public Choice and Political Science. Public Choice, 56(2), 101-119.
• North, D. C. (1990a). A Transaction Cost Theory of Politics. Journal of Theoretical Politics, 2(4), 355-367.
• North, D. C. (1990b). Institutions, Institutions Change and Economic Performance. Cambridge: Cambridge University Press.
• Oğuz, F. (2003). Mülkiyet Hakları: Bir Ekonomik Analiz. Ankara: Roma Yayınları.
• Ostrom, E. (1990). Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action. Indiana: Cambridge University Press.
• Parisi, F. (2004). Positive, Normative and Functional Schools in Law and Economics. European Journal of Law and Economics, 259–272.
• Pişkin, A. (2019). Hukuk ve İktisat Perspektifinden Anayasa Mahkemelerinin İktisadi Analizi. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 6(12), 61-93.
• Polinsky, A. M. (2019). An Introduction to Law and Economics. New York: Wolter Kluwer Publishing.
• Posner, R. A. (1993). The New Institutional Economics Meets Law and Economics. Journal of Institutional and Theoretical Economics (JITE), 73-87.
• Posner, R. A. (2014). Economics Analysis of Law. New York: Wolter Kluvers Law and Business.
• Pratten, S. (1997). The Nature of Transaction Cost Economics. Journal of Economic Issues, 31(3), 781-803.
• Samuels, W. J., & Schmid, A. A. (1982). Law and Economics: An Institutional Perspective. Boston: Kluwer & Nijhoff Publishing.
• Sanlı, K. C. (2007). Hukuk ve Ekonomi Öğretisi: Haksız Fiil Hukukunun Ekonomik Analizi. İstanbul: Arıkan Yayıncılık.
• Savaş, V. (2000). İktisatın Tarihi. Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Schmitz, W. P. (2006). Information Gathering, Transaction Costs, and the Property Rights Approach. American Economic Review, 96(1), 422-434.
• Scott, J. (2000). Rational Choice Theory. İçinde: G. Browling, A. Halcli, & F. Webster, Understanding Contemporary Society: Theory of the Present (s. 126-136). London: SAGE Publications.
• Senato della Repubblica. (2022). Constitution of the Italian Republic. Senato della Repubblica: https://www.senato.it/documenti/repository/istituzione/costituzione_inglese.pdf adresinden alındı
• Senetas of the United States of America. (2022). The Constitution of the United States of America. www.seneta.gov: https://www.senate.gov/civics/resources/pdf/US_Constitution-Senate_Publication_103-21.pdf adresinden alındı
• Smith, A. (1759). Ahlaki Duygular Kuramı ya da İnsanların Öncelikle Komşularının Sonra da Kendilerinin Davranışlarını ve Karakterlerini Doğal Olarak Değerlendirirken Temel Aldıkları İlkelerin Analizi Üzerine Bir Değerlendirme. (D. Kızılay (Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Smith, A. (1776). Milletlerin Zenginliği (The Wealth of Nations). H. Derin (Çev.) İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Smith, A. (1869). Hukuk Üzerine: Adalet, Kamu Düzeni, Devletin Gelirleri ve Silahlı Güçler. A. Celiloglu, (Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Stigler, G. J. (1971). The Theory of Economic Regulation. The Bell Journal of Economics and Management Science, 2(1), 3-21.
• Topuzkanamış, E. (2012). Max Weber'de Ekonomi, Hukuk ve Rasyonalite. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14(2), 253-274.
• Tully, J. (2006). A Discourse on Property: John Locke and His Adversaries. Cambridge: Cambridge University Press.
• Veblen, T. B. (1990). The Places of Science in Modern Civilization. London: Transaction Publishers.
• Veljanovski, C. (2016). Hukuk ve Ekonomi. A. Yayla, (Çev.) Ankara: Liberte Yayınları.
• Viscusi, W. K., Harrington, J. E., & Sappington, D. E. (2018). Economics of Regulation and Antitrust. Massachusetts: Massachusetts Institute of Techology.
• Wagner, R. E. (2012). Deficits, Debt, and Democracy: Wrestling with Tragedy on the Fiscal Commons. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Williamson, O. (1979). Transaction Cost Economics: The Governance of Contractual Relations. Journal of Law And Economics, 233-261.
• Williamson, O. (1981). The Economics of Organization: The Transaction Cost Approach. American Journal of Sociology, 87(3), 548-577.
• Yılmaz, E. (2008). Usul Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 57, 243-274.
• Yılmaz, F. (2009). Rasyonalite: İktisat Özelinde Bir Tartışma. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Zywicki, T. J., & Boettke, P. J. (2017). Research Handbook on Austrian Law and Economics. Cheltenham: Edward Elgar Publishing Limited.