A Tax Reform to Support Agricultural Policies in the Early Republic Period: Abolition of Tithe

Yıl 2024, Sayı: 72, 21 - 34, 14.11.2024

Rıdvan Engin

https://doi.org/10.26650/mcd2024-1535002

Öz

Within the tax system of the Ottoman Empire, which had an economic structure based on agriculture, the most important source of revenue was undoubtedly the Tithe levied in kind on agricultural products. Although the Tithe Within the tax system of the Ottoman Empire, which had an economic structure based on agriculture, the most important source of revenue was undoubtedly the Tithe levied in kind on agricultural products. Although the Tithe had been applied successfully for many years since the foundation of the state, it became an important problem, especially after the 17th century, due to injustices in the collection procedures of the tax due to the deterioration in the Ottoman land order. As a matter of fact, the Tithe continued to exist until the first years of the Republic. The abolition of the Tithe was one of the most challenging and controversial fiscal problems for the new regime in the early Republican period. In this context, it was abolished in 1925 to support agricultural production and to reduce the tax burden on rural areas. This study discusses the developments in the process that paved the way for the abolition of the Tithe, which is considered as an important tax reform in terms of the fiscal history of the Republican period, as well as the economic, fiscal, social and political consequences of the abolition of the tax and its effects on the agricultural sector. It has been determined that the legislative regulations made to cover the loss of income resulting from the abolition of tithe negatively affect the tax structure, cause the tax burden to shift from rural to urban, and disrupt justice in the tax system by causing indirect taxes to gain weight.

Anahtar Kelimeler

Tithe, agriculture, agricultural policy, tax reform, tax burden

Erken Cumhuriyet Döneminde Tarım Politikalarını Desteklemeye Yönelik Bir Vergi Reformu: Aşar Vergisi’nin Kaldırılması

Öz

Tarıma dayalı bir ekonomik yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’nin vergi sistemi içerisinde kuşkusuz en önemli gelir kaynağını zirai ürünlerden aynî olarak alınan Aşar Vergisi oluşturmuştur. Aşar Vergisi, devletin kuruluşundan itibaren uzun yıllar başarılı bir şekilde uygulanmış olmasına karşın özellikle 17. yüzyıldan sonra Osmanlı toprak düzeninde meydana gelen bozulmalara bağlı olarak verginin tahsil usullerinde adaletsizlikler ortaya çıkması nedeniyle önemli bir sorun haline gelmiştir. Nitekim Aşar Vergisi Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar mevcudiyetini sürdürmüştür. Aşar Vergisi’nin kaldırılması, erken Cumhuriyet döneminde yeni rejimi en çok uğraştıran ve uzun süre tartışmalara yol açan mali sorunların başında gelmiştir. Bu bağlamda gerek tarımsal üretimi desteklemek, gerekse kırsal kesim üzerindeki vergi yükünü azaltmak amacıyla 1925 yılında yürürlükten kaldırılmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet dönemi maliye tarihi açısından önemli bir vergi reformu olarak kabul edilen Aşar Vergisi’nin kaldırılmasına zemin hazırlayan süreçte yaşanan gelişmelerin yanı sıra verginin kaldırılmasının iktisadi, mali, sosyal ve siyasi sonuçları ile tarım kesimi üzerindeki etkileri tartışılmaktadır. Aşarın kaldırılması sonucu ortaya çıkan gelir kaybının karşılanması amacıyla yapılan yasal düzenlemelerin vergi yapısını olumsuz etkilediği, vergi yükünün kırsaldan kente kaymasınanedenolduğuvedolaylıvergilerinağırlıkkazanmasınasebebiyetvermesi nedeniyle vergi sisteminde adaleti bozduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aşar Vergisi, tarım, tarım politikası, vergi reformu, vergi yükü

Kaynakça

• Akalın, G. (2008). Atatürk dönemi maliye politikaları. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2008/384. google scholar
• Aydemir, Ş.S. (2020). Tek adam cilt III (37.bs). İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Boratav, K. (2023). Türkiye iktisat tarihi 1908-2015 (26.bs). Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Cem, İ. (2023). Türkiye’de geri kalmışlığım tarihi (33.bs). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Coşar, N. (1995). Cumhuriyet döneminde denk bütçe politikasına geçiş. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11(31), 239-257. google scholar
• Coşar, N. (1996). Aşar vergisinin kaldırılma nedenleri. Toplumsal Tarih. S. 21, 21-30. google scholar
• Çakır, C. (2001). Tanzimat dönemi Osmanlı maliyesi (2.bs). İstanbul: Küre Yayınları. google scholar
• Çetin, M. ve Bakırtaş, D. (2021). Meşrutiyetten Cumhuriyet’e vergiler. H. Ay (Ed.), Düşüncede ve uygulamada maliye tarihi kitabı içinde (s. 311-340). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. google scholar
• Dinler, Z. (2000). Tarım ekonomisi (5.bs). Bursa: Ekin Kitabevi. google scholar
• Eğilmez, M. (2018). Değişim sürecinde Türkiye (15.bs). İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Gaytancıoğlu, O. (2009). Türkiye’de ve dünyada tarımsal destekleme politikası. İstanbul: Sektörel Yayınlar. Yayın No: 2009-14. google scholar
• Giray, F. (2006). Maliye tarihi (2.bs). Bursa: Ezgi Kitabevi. google scholar
• Gökbunar, R. & Aybarç Bursalıoğlu, S. (2012). Âşar vergisi uygulamasının sosyo-ekonomik sonuçları. A.K. Çelebi, (Ed.), Mali sosyoloji üzerine denemeler kitabı içinde (s.61-95.), T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2012/418. google scholar
• Gökbunar, A.R. & Uğur, A. (2016). Osmanlı vergiciliği: inekleri besleyerek daha fazla süt alma sanatı. İçinde A.R. Gökbunar ve A. Uğur (Ed.), Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti’ne maliye tarihi kitabı içinde (s. 57-95). İstanbul: Beta Basım A.Ş. google scholar
• Gözde Kaya, D. ve Durgun, A. (2009). 1923-1938 dönemi Atatürk’ün maliye politikaları: Bütçe ve vergi uygulamaları. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, 233-249. google scholar
• Güran, T. (2019). 19. yüzyılda Osmanlı ekonomisi üzerine araştırmalar (2.bs). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• İnalcık, H. (2023). Türk idarî teşkilâtı tarihi. İstanbul: Kronik Kitap. google scholar
• Kayıran, M. (1988). Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk tarımı (1923-1929). (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Kazıcı, Z. (2019). Osmanlı’da vergi sistemi. İstanbul: Kayıhan Yayınları. google scholar
• Kepenek, Y. ve Yentürk, N. (2007). Türkiye ekonomisi (19.bs). İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Keyder, Ç. (1993). Dünya ekonomisi içinde Türkiye (1923-1929) (2.bs.). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
• Korkmaz, E. (1982). Vergi yapısı ve gelişimi. İstanbul: Gür-Ay Matbaası. google scholar
• Mutlu, A. (2009). Tanzimattan günümüze Türkiye’de vergileme zihniyetinin gelişimi. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2009/390. google scholar
• Müderrisoğlu, A. (1998). Cumhuriyetin kurulduğu yıl Türkiye ekonomisi. Ankara: Kastaş Yayınları. google scholar
• Ortaylı, İ (2020). Türkiye teşkilât ve idare tarihi (7.bs). Ankara: Cedit Neşriyat. google scholar
• Önder, İ. (2019). Âşarın kaldırılması. Mülkiye Dergisi. 43(2), 491-510. google scholar
• Öztel, M. (2009). II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı maliyesi. İstanbul: Kitabevi. google scholar
• Özyüksel, M. (1985). İmparatorluk ve Cumhuriyet dönemlerinde gelir, gider, servet vergileri. Uludağ Üniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 51-68. google scholar
• Palamut, M.E. (1987). Âşar ve düşündürdükleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. Prof. Dr. S.F. Ülgener’e Armağan. C. 43, 69-78. google scholar
• Pamuk, Ş. (2016). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi (6.bs). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Saraçoğlu, F. (2023). Cumhuriyet dönemi vergi yapısı. Ankara: Romanoku Yayınları. google scholar
• Sarıkoyuncu, A. ve Kayıran, M. (1998). Atatürk, Cumhuriyet ve Türk tarımı: Atatürk’ün tarım politikası ve sonuçları. Erdem, 11(31), 215-242. google scholar
• Soyak, H.R. (2023). Atatürk’ten hatıralar (12.bs). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Şener, A. (2021). Tanzimat dönemi Osmanlı vergi hukuku. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. google scholar
• Şenyüz, D. (1985). Aşar’ın vergi tekniği yönünden değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 69-73. google scholar
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mâlî tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Taş, S. & Engin, R. (2023). Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze vergi politikaları ve vergi yükünün gelişimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(49-1), 345-369. google scholar
• T.C. Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü. (1983). Bütçe gelirleri yıllığı 1979-1983. Ankara. google scholar
• Tezel, Y. S. (1982). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi. İstanbul: Yurt Yayınları. google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Nüfus, yıllık nüfus artış hızı ve yıl ortası nüfus tahmini, 1927-2000. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/ GetKategori?p=nufus- ve- demografi- 109&dil=1, (Erişim: 10.09.2024). google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Şehir ve köy nüfusu, 1927-2000. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi- 109& dil=1, (Erişim: 10.09.2024). google scholar
• Varcan, N. (1987). Türkiye’de vergi politikalarının oluşumu (Cumhuriyet dönemi). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 208. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları No: 43. google scholar
• Velay, A. du. (1978). Türkiye maliye tarihi. Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı No. 17-1978. Ankara: Damga Matbaası. google scholar
• Yay, T. (1988). Atatürk döneminde vergiler ve vergi politikası. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 61-72. google scholar
• Yenal, O. (2010). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar