The Understanding of Taqwa in the Early Period Sufis (The Example of Kelabaz and Kuseyri)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 336 - 357, 30.06.2022

Uğur Gözel

Öz

The word taqwa has different meanings in the minds of today's people. It is important to understand correctly the meaning attributed to the word by the religion of Islam as it is mentioned in verses and hadiths. For this reason, it would be appropriate to know the difference between similar concepts.
The use of the word, which is generally accepted as "fear of Allah (cc)," in its original meaning will guide today's people in making sense of life. It is very difficult to give clear answers to the question of why and on what basis one should fear Allah (swt). Sufis have made various definitions for the word that is frequently mentioned in the Qur'an and Hadiths. In the article, taqwa is framed with verses and hadiths, and based on the works of some early Sufis, evaluations of the roles they take in order to keep hearts satisfied with taqwa are included.
In the meantime, some information has been shared in a way that today's people have difficulty in understanding. Necessary explanations have been made in the footnotes to understand these issues. It is seen that the word taqwa is associated with zuhd and vera in the literature and sometimes used interchangeably. In the article, it has also been tried to contribute to the clarification of the subject by emphasizing related and opposite concepts. Another question sought to be answered in the article is whether taqwa is an effort or ability to avoid sin. In this context, it will be discussed whether taqwa is kasb or grace. In the article, the mystical beliefs of other religions and their views on the subject of taqwa are excluded, since the approaches of some top Sufis, who are known by almost everyone and had a great influence, are taken as a basis.

Anahtar Kelimeler

Kelâbâzî, Kuşeyrî, Ta, Risale, Taqwa.

İlk Dönem Sûfilerinde Takvâ Anlayışı (Kelâbâzî ve Kuşeyrî Örneği)

Öz

Takvâ kelimesi günümüz insanının zihninde farklı anlamlar taşımaktadır. Âyet ve hadislerde geçtiği şekliyle İslam dininin kelimeye yüklediği mananın doğru anlaşılması önem arz etmektedir. Bu nedenle benzer kavramlarla arasındaki farkın bilinmesi yerinde olacaktır. Genellikle “Allah’tan (cc) korkma” olarak kabul gören kelimenin asli anlamıyla kullanılması günümüz insanına hayatı anlamlandırmada rehberlik edecektir. Allah’tan (cc) neden ve hangi esaslar çerçevesinde korkulması gerektiği sorusuna keskin hatlarla net cevaplar vermek oldukça zordur. Kur'an ve Hadislerde sıklıkla geçen kelimeye mutasavvıflar çeşitli tarifler yapmışlardır. Makalede takvâ, âyet ve hadislerle çerçevelendirilerek ilk dönem bazı sûfilerin eserlerinden hareketle gönüllerin takvâ ile mutmain olması için üstlendiği rollere dair değerlendirmelere yer verilmiştir.
Bu arada günümüz insanının anlamakta güçlük çekeceği tarzla bazı bilgiler paylaşılmıştır. Bu hususların anlaşılması için dipnotlarda gerekli açıklamalar yapılmıştır. Takvâ kelimesinin literatürde zühd ve verâ ile ilişkilendirildiği bazen birbirlerinin yerine kullanıldığı görülmektedir. Makalede ayrıca birbiriyle ilintili ve zıt kavramlar üzerinde durularak konunun zihinlerde berraklaşmasına katkı sunulmaya çalışılmıştır. Makalede cevap aranan sorulardan bir diğeri de takvânın günahtan kaçınma gayreti mi yoksa yeteneği mi olduğudur. Bu meyanda yine takvânın kesb mi, lütuf mu olduğu ele alınacaktır. Makalede, hemen herkesçe tanınan ve tesiri çok olmuş bazı zirve sûfilerin yaklaşımları esas alındığından takvâ konusunda diğer dinlerin mistik inanışları ve konuya bakışları kapsam dışında bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâbâzî, Kuşeyrî, Ta, Risâle, Takvâ.

Kaynakça

• Aydın, Hayati. 2016. Kur’an’da İnsan Psikolojisi. İstanbul: Fecr Yayınları.
• Azzam, Abdurrahman. 1975. Resûl-i Ekrem’in Örnek Ahlâkı. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Beyhaki, Ebu Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. 1432. es-Sünenü’l-kübra lil-Beyhaki. C. 22. Merkezü hicri lil-buhûsi ve’d-dirâsâti’l-arabiyye ve’l-islamiyye.
• Bolat, Ali. 2015. Tasavvuf: el kitabı. 3. baskı. editör K. Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Buhârî, Ebû Abdçullah Muhammed b. İsmail. 1433. el-Câmi’u’s-sahîh. Beyrut: Dâr-u Tavki’n-Necât.
• Cebeci, Lütfullah. 2021. Kur’ân’a Göre Takva ve Muttakî. İstanbul: Server Yayınları.
• Cevzî, Ebu’l-Ferec Ebu Abdurrahman b. Ebi’l-Hasan. 2003. Şeytanın Ayartması. İstanbul: Elif Yayınları.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. 1983. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye.
• Darimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman ed-. 1439. Müsned. Şamile.
• Ebû Davûd, Süleyman b. el-Eş’as. t.y. Sünen. Beyrut: Daru Risaleti’l-Alemiyye.
• Feyizli, Hasan Tahsin. 2005. Kurân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. İstanbul: Server İletişim.
• Göktaş, Vahit. 2008. Buhara’da Tasavvuf Hicri IV. Asır Kelâbâzî Örneği. İstanbul: Meydan Yayıncılık.
• Gözel, Uğur. 2021. “Buhara’lı Bir Sufi: Kelabazi ve Ta’arruf Adlı Eseri”. Ss. 804-15 içinde Uluslararası Orta Asya’dan Anadolu’ya İslami İlimler Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları-63.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyaüddîn. 1982. Râmûz el-ehâdîs. İstanbul: Veb Ofset.
• Hindî, Alaüddin Ali b. Hüsamüddin ibn Kadı Han el-Kâdirî Şâzelî. 1981. Kenzü’l-ummâl. Müessesetü’r-Risâle.
• İmam Gazali. 2012. El-Munkizü Mine’d Dalal ve Tasavvufi İncelemeler. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Isfahânî, Ebu’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed Rağıb. 1431. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Şam: Dâru’l-kalem.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid. 1431. Sünen. Beyrut: Daru Risaleti’l-Alemiyye.
• Karagöz, İsmail. 1995. “Kuranda Takva Kavramı ve Muttaki İnsanın Özellikleri”. Diyanet İlmi Dergi, Ekim-Kasım- Aralık 1995. Geliş tarihi 30 Eylül 2021 (https://dosya.diyanet.gov.tr/flip/index.php?YIL=1995&TR=2&DERGI=ilmi_ekim_1995.pdf).
• Kelâbâzî, Tâcü’l-İslâm Ebûbekir Muhammed b. İshak. 1992. et-Ta’arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf (Doğuş Devrinde Tasavvuf- Ta’arruf). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. 2012. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. 6. bs. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kuşeyrî, Abdülkerim İbn Hevâzin. 2016. Kuşeyrî Risâlesi. 8. baskı. Sultanahmet, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Malik b. Enes, b. Malik b. Amir el-Asbahî el-Medenî. 1431. Muvatta’ Mâlik bi rivâyeti Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî. el-Mektebetü’l-Ilmiyye.
• Muhâsibî, Hârit İbn-Esed. 2014. er-Riâye li-hukûkillâh (Nefs Muhasebesinin Temelleri). Beşinci baskı. Beyoğlu/İstanbul: İnsan Yayınları.
• Müslim, Haccac bin. 1431. Sahih. Beyrut: Dâr-ü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Özköse, Kadir. 2003. “er-Risale (Abdülkerim el-Kuşeyrî)”. içinde Klasik Tasavvuf Kaynakları-I, editör A. Çınar. İstanbul: Erkam Matbaası.
• Sabunî, Muhammed Ali. 1431. Muhtasar-u tefsir-i ibn kesir. Beyrut: Darü’l-Kur’ani’l-kerim.
• Serrâc, Ebû Nasr Tûsî. t.y. el-Lüma’. Erkam Yayınları.
• Şarânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî. 1971. İslam Büyüklerinin Örnek Ahlakı ve Hikmetli Sözleri. 2. bs. İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyub Ebu’l-Kasım et-. 1989. Mekârimü’l-ahlâk. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa et-. 1998. Sünen. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• Uludağ, Süleyman. 1991. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Uludağ, Süleyman. 2010a. “Takvâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi 39:484-86.
• Uludağ, Süleyman. 2010b. “Vera’”. TDV İslam Ansiklopedisi 43:49-50.
• Yazıcı, Tahsin. 2010. “Hemedan”. TDV İslam Ansiklopedisi 17:183-85.