Peyami Safa’nın Yalnızız Romanında Göz ve Yüz Kelimeleriyle Oluşan Sözvarlığı Ögeleri

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 184 - 205, 01.07.2025

Muhittin Gümüş

Öz

Öz
Türkçenin söz varlığını değişik anlam ve görevlerdeki sözcükler (adlar, sıfatlar, zarflar, zamirler, bağlaçlar, edatlar, ünlemler, fiiller) atasözleri, deyimler, terimler, kalıp sözler (ilişki sözleri), kalıplaşmış sözler, alıntı sözler, doldurma sözler, ikilemeler, mecazlar ve yan anlamlar gibi anlatım gücü yüksek ve zengin bir kavram dünyası oluşturmaktadır. Bütün bu kelime ve kavramlar dünyasını dil aracılığıyla yazılı veya sözlü olarak hedef kitlelere sunmak mümkündür. İnsanlar öğrendikleri sözcükleri, her dilin söz varlığının temel kaynağı olan yalnızca sözlüklere bakarak değil; dil edinimine uygun yaştan başlayarak eğitim ve kültürel düzeylerine uygun olarak aileden, okuldan veya çevreden; yazılı, görsel ve işitsel kaynaklardan, daha çok da kitaplardan öğrenirler. Edebiyat dünyasında yazarların eserlerinde kullandığı söz dağarcığının okurlara ve geniş kitlelere etkisi çoktur. Yazarların dili ve üslûbu kullandığı söz varlığı ögelerinin zenginliğiyle de doğrudan ilişkilidir. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının başarılı yazarlarından Peyami Safa’nın anlatım gücü ile kullandığı sözcük dağarcığının eserlerini oluşturmadaki rolü göz ardı edilemez. Bu çalışmamızda insana ait ruh hallerinin en belirgin ifadesini bulduğu “göz” ile “yüz” kavramlarının birer organ adı olmak dışında anlatımda yüzlerce anlamı barındırmaları nedeniyle Peyami Safa’nın “Yalnızız” adlı romanında geçen göz ve yüz organ adlarıyla oluşan sözvarlığı ögeleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa , Yalnızız , göz , yüz , söz varlığı , duygu türleri , gözlerin dili

Etik Beyan

Etik Beyan “Peyami Safa’nın Yalnızız Romanında Göz ve Yüz Kelimeleriyle Oluşan Sözvarlığı Ögeleri” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara
• Baş, M. (2016). Türkçede Göz Sözcüğünün Deyimler Aracılığıyla Kavramsallaştırılması, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 27(2), 17- 37.
• Çetin, N. (2004). Roman çözümleme yöntemi. Ankara: Öncü Basımevi.
• Safa, P. (1989). Yalnızız. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özbay, M. (2000). İlköğretim okulu öğrencilerinin yazılı anlatım becerileri -alan araştırması-. Ankara.
• Özbay, M. ve Melanlıoğlu, D. (2008). Türkçe eğitiminde kelime hazinesinin önemi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi. Haziran, V(I), 30-45.
• Özbek, E. (2015). Türkiye'de "sözvarlığı" çalışmaları ve bunlar üzerine genel bir değerlendirme. Akademik Kaynak, 3(5), 23-38.
• Eryılmaz, D. (2017). Fizyonominin Edebiyata Yansımaları, Dört Öge-Yıl 6-Sayı 12-Ekim 2017.
• Türkben, T. (2018). Sözvarlığını belirlemeye ve geliştirmeye yönelik araştırmaların değerlendirilmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 993-1032. (https://golgeyazarlik.net/psikolojik-romanlar-en-cok-okunan-psikoloji-romani-ve-ozellikleri/ ) (Gölge Yazar; https://golgeyazarlik.net/ E.T. 20.12.2024)
• TDK (2025). Güncel Türkçe Sözlük, (https://sozluk.gov.tr/ E.T. 22.04.2025)