Okullarda Öğretmenleri Engelleyici ve Destekleyici Stres Kaynakları

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 2, 245 - 271, 01.12.2014

Süleyman Göksoy Türkan Argon

Öz

Bu araştırmanın amacı, eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin görevlerinden kaynaklanan olumlu ve olumsuz stres kaynakları ile stresi yönetme sürecinde öğretmenlere yapılan kurumsal destek düzeyini belirlemektir. Tarama modeli benimsenerek, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile gerçekleştirilen araştırmanın çalışma grubunu 2013-2014 eğitim öğretim yılında Düzce ilinde eğitim yönetimi ve denetimi alanında yüksek lisans programına katılan 50 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada verilerin toplanmasında standartlaştırılmış açık uçlu soru tekniğine uygun olarak yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan görüşme formu kullanılmıştır. Toplanan veriler nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz yöntemine göre analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen sonuçlardan bazıları şunlardır: Öğretmenler okullarda sosyal ilişkiler, okul ortamı, bürokratik yapı ve meslek kaynaklı engelleyici stres yaşamaktadırlar. Olumsuz stres öğretmenlerde psikolojik, fizyolojik ve mesleki olumsuzluklar ortaya çıkarmaktadır. Olumsuz ve engelleyici strese karşı öğretmenlerin çoğu kurumsal destek görmemekte, bunun yerine meslektaş ve aile desteği alma gibi kişisel çözümler geliştirmektedirler. Öğretmenleri destekleyen olumlu stres kaynakları ise sosyal ilişkiler, örgüt yapısı ve öğretmenlik mesleği kaynaklı durumlardır. Olumlu stres kaynaklarının sonunda öğretmenler psikolojik, fizyolojik ve mesleki yönlerden mutluluk, mesleği sevme, özgüven, düzenli yaşam, performans, motivasyon, verim artışı, iş doyumu vb. yaşamaktadırlar

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, engelleyici stres, destekleyici stres

Debilitating and Invigorating Stress Sources for Teachers at Schools

Öz

The current study aimed to determine the level of institutional support during the stress management process with negative and positive stress sources originating from teachers’ assignments in educational organizations. The working group of the qualitative study in survey form was composed of 50 teachers enrolled in a master’s program in the field of Educational Administration and Supervision in Düzce Province during the 2013-2014 academic year. Data was analyzed descriptively. Some of the results obtained in the study are as follows: teachers experience debilitating stress at schools originating from their profession and due to social relationships, school environment and bureaucratic structure. Negative stress causes psychological, physiological and professional problems for teachers. The majority of teachers do not receive institutional support against negative or debilitating stress and have developed personal solutions such as receiving support form colleagues and family. Positive sources of stress that invigorate teachers are social relationships, organizational structure and profession-based sources. As a result of sources of positive stress, teachers experience happiness, affection for their profession, self-confidence, an opportunity to lead regular lives, higher performance and motivation and an increase in productivity and job satisfaction in psychological, physiological and professional aspects

Anahtar Kelimeler

Teacher, debilitating stress, invigorating stress

Kaynakça

• Akpınar, B. (2008). Eğitim sürecinde öğretmenlerde strese yol açan nedenlere yönelik öğretmen görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, Ekim, 16 (2), 359-366.
• Aldemir, G. Ş. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin teftişe yönelik stres kaynakları ve stres belirtileri (Kırıkkale örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Argon T. & Ateş, H. (2007). İlköğretim okulu birinci kademe öğretmenlerini etkileyen stres faktörleri. AİBÜ, Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 53-63.
• Aslan, H. & Çeçen, A. R. (2007). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin cinsiyetlerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre mizah tarzlarının incelen- mesi. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (2), 1–14.
• Aytaç, S. (2002). İş Yerindeki Kronik Stres Kaynakları. http:www.isguc .org./saytac3. htm adresinden 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Balaban, J. (2000). Temel eğitimde öğretmenlerin stres kaynakları ve başa çıkma teknikleri. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayı: 7. IV. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu 15-16 Ekim 1998 Pamukkale Üniversitesi Denizli.
• Baloğlu, M. & Bardakçı, S. (2010). Güncellenmiş öğrenci yaşamı stres envanteri’nin Türkçeye uyarlanması, dil geçerliği ve ön psikometrik incelemesi. Türk Psikolo- jik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 4 (33), 57-70.
• Başaran, İ. E. (1985). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Bilen, M. (1996). Plandan Uygulamaya Öğretim. Ankara: Aydan Matbaası.
• Bozkurt, B. N. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde, stres yaratan yaşam olayları ve stresle başa çıkma tarzlarının çeşitli değişkenlerle ilişkisi. Kastamonu Eğitim Der- gisi. 13 (2), 467-478. http://www.kef dergi.com/pdf/13_2/13_2_16.pdf adresin- den 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Chan, D. W. (2003). Hardiness and its role in the stres-burnout relationship among prospective Chinese teachers in Hong Kong. Teaching and Teacher Education, 19, 381–395.
• Clegg, A. (2001). Occupational stress in nursing: a review of the literatüre. Journal of Nursing Management. 9, 101-106.
• Corbin, J. M., & Strauss, A. L. (2008). Basics of quealitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Sage Publications, Inc.
• Erdem. C.(2004). Çalışma yaşamında stres ve kamu kesiminde kadın çalışanlar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1303-6334.
• Eren, E. (2001). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Eroğlu, F. (2000). Davranış Bilimleri. Ankara.
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., Dereboy, C.( 2013). Algılanan stres ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Güvenirlik ve geçerlik analizi Yeni sempozyum.132 (51), 3.
• Friedman, J. H. (1991). “Multivariate Adaptive Regression Splines”. The Annals of Statistics 19: 1. doi:10.1214/aos/1176347963.
• Gupta, N. (1981). Some sources and remedies of work stress among teachers, 2-11. National Institute of Education. (ERIC Document Reproduction Service No. ED21496).
• Gümüştekin, E. G. & Öztemiz B. (2005). Örgütlerde stresin verimlilik ve performansla etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14/1.
• Işıkhan, V. (1998). Sosyal hizmet ve sağlık alanında görev yapan yöneticileri etkileyen iş stres faktörleri (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Küçükköy, M. E. (2006). Sınıftaki Stres Kaynakları ve Öğretmen http:// www.pdrfo- rum.net/index.php?topic=929.0 adresinden 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Madenoğlu, C. (2010). Eğitim örgütü yöneticilerinin örgütsel stres kaynakları ve stresle başa çıkma tarzlarının benlik saygısı düzeyleriyle olan ilişkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Miles, M. B., & Huberman, M. A. (1994). An Expanded Source Book Qualitative Data Analysis. London: Sage.
• Okutan, M. & Tengilimoğlu D. (2009). İş ortamında stres ve stresle başa çıkma yöntemleri: Bir alan uygulaması. www.koniks.com/data/ pdf/4302.pdf. adresin- den 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Özdemir, M. (2010) Nitel veri analizi: sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzer- ine bir çalışma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (1), 323-343. http://sbd.ogu.edu.tr/mak aleler/8110211_1_Makale_14.pdf, adresinden 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Özkaya, M. O., Yakın, & Ekinci, T. (2008). Stres düzeylerinin çalışanların iş doyumu üzerine etkisi, Celal Bayar Üniversitesi çalışanları üzerine ampirik bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi. Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. 15 (1), Manisa.
• Podsakoff, N., P., LePine, J., A., & LePine, M., A. (2007). Differential challenge_hin- drance stressor relationships with job attitudes, turnover ıntentions, turnpver, and withdrawal behavior: a meta-analysis. Journal of Applied Psychology. 92 (2), 4238-454.
• Robbins, S. P. & Judge, T. A. (2012). Örgütsel Davranış (Çeviri Editörü, İnci Erdem) (14. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Russell, D.W., Altmaier, E. & Van Velzen, D. (1987). Job related stress, social support, and burnout among classroom teachers. Journal of Applied Psychology. 72 (2), 269-274.
• Soysal A. (2009). İş yaşamında stres. Çimento İşveren, 17-40. Erişim: www.ceis.org. tr/dergiDocs/ makale237.pdf adresinden 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Steers, R. M. (1994). Introduction to Organizational Behavior. USA: Prentice Hall. 0%20VE%20BA%C5%9EA%20%C3%87IKMA.pdf adresinden 12.05.2014 tar- ihinde indirilmiştir.
• Şenyüz, A. (1999). Feminin ve Maskulin mesleklerde algılanan iş doyumu ve stres düzenleyicilerin cinsiyetler açısından incelenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Taştan, S. (2002). Stres ve Stres Yönetimi. http://www.insankaynaklari. gokceada. com/stres.html adresinden 12.05.2014 tarihinde indirilmiştir.
• Telef, B. & Tazıcı, H. (2009). Öğretmenlerin kişilik özellikleri, stresle başa çıkma yöntemleri ve kontrol algıları arasındaki ilişkiler. Milli Eğitim Dergisi, 182.
• Tutar, H. (2000). Kriz ve Stres Ortamında Yönetim. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Van Yperen, N. W & Janssen, O. (2002). Fatingued and dissatisfied or fatigued but sat- isfied? goal orientationas and responses to high job demands, Academy of Man- agement Journal, December, 1161-1171.
• Wallance, J.,C., Edwards, B., D., Arnold, T., Frazer, M., L. & Finch, D. M. (2009). Work stressors, role-base performance, and the moderating ınfluence of organiza- tional support, Journal of Applied Psychology, 94 (1), 254-262.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (5. bs.), Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, A. & Ekinci, S. (2006). Örgütsel yaşamda kamu çalışanlarının örgütsel stres kaynakları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 11(1).
• Yılmaz, S., Hacıhasanoğlu, R. &Çiçek, Z. (2006). Hemşirelerin genel ruhsal durumlarının incelenmesi. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi. 15(6): 92-97.
• Yin, R. K. (2003). Case Study Research. Design And Methods (3rd Ed.). Thousand Oaks, CA.: Sage.
• Yücetürk, E. (2003). Örgütlerde durdurulamayan yıldırma uygulamaları: Düş mü? Gerçek mi? 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı. (22- 24 Mayıs 2003). Editör: Kemalettin Conkar, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayın No: 57, 973-984.