Öğretmenlerin Psikolojik Sermayeleri ile Tükenmişlik Düzeyle- ri Arasındaki İlişki

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 2, 166 - 187, 01.12.2015

Yahya Altınkurt , Abbas Ertürk İlkay Yılmaz

Öz

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin psikolojik sermayeleri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırma tarama modelinde desenlenmiştir. Araştırmanın örneklemini, Muğla ili Milas ilçesinde görev yapan 284 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Maslach Tükenmişlik Ölçeği” ve “Örgütsel Psikolojik Sermaye Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri, duygusal tükenme boyutunda orta, kişisel başarısızlık ve duyarsızlaşma boyutlarında ise düşük düzeydedir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin psikolojik sermayeleri ise yüksek düzeydedir. Araştırmada psikolojik sermayenin boyutları ile tükenmişliğin boyutları arasında ters yönlü ilişkiler bulunmuştur. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçlarına göre psikolojik sermayenin psikolojik dayanıklılık, umut ve öz yeterlilik boyutları, öğretmenlerin kişisel başarısızlık duygusunun önemli yordayıcılarıdır. Ancak psikolojik sermayenin boyutları, duygusal tükenme ve duyarsızlaşma üzerinde anlamlı düzeyde etkili değildir. Psikolojik sermayenin boyutları tümü birlikte, öğretmenlerin duygusal tükenmişlik düzeylerinin %7’sini, duyarsızlaşmanın ve kişisel başarısızlık duygusunun %19’unu açıklamaktadır

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, tükenmişlik, psikolojik sermaye

The Relationship Between Psychological Capital and Burnout Levels of Teachers

Öz

The aim of this research is to determine the relationship between psychological capital and burnout levels of teachers. The survey model was used in the study. The sample of the study consisted of 284 teachers working in the Milas district of Muğla. The research data were collected by using the Maslach Burnout Scale and Psychological Capital Scale. According to the results, the burnout level of teachers was medium in emotional exhaustion and low in personal failure and depersonalization. The psychological capital level of teachers was found to be high. There was an inverse relationship between the sub-dimensions of psychological capital and burnout. According to the regression coefficients, the subdimensions of psychological capital, namely psychological resiliency, hope and selfefficacy were important predictors of personal failure feeling. However, the subdimensions of psychological capital were not determinant at a significant level on emotional exhaustion and depersonalization. With all its sub-dimensions, psychological capital explained 7% of emotional exhaustion levels and 19% of depersonalization and personal failure feelings of teachers

Anahtar Kelimeler

Teacher, burnout, psychological capital

Kaynakça

• Akçay, V. H. (2012). Pozitif psikolojik sermayenin iş tatmini ile ilişkisi. Kahraman- maraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 123-140.
• Akten, S. (2007). Rehber öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Edirne.
• Avey, J., Wernsing, T. & Luthans, F. (2008) Can positive employees help positive organizational change? Impact of psychological capital and emotions on rele- vant attitudes and behaviors. The Journal of Applied Behavioral Science, 44(1), 48-70. doi 10.1177/0021886307311470.
• Aydın, A., Yılmaz, K. & Altınkurt, Y. (2013). Eğitim yönetiminde pozitif psikoloji. International Journal of Human Sciences, 10(1), 1470-1490.
• Başol, G. & Altay, M. (2009). Eğitim yöneticisi ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15(58), 191- 216.
• Bilgen, S. & Genç, S. Z. (2014). The rate of burnout of elementary school teachers and elementary mathematics teachers. The International Journal of Educational Researchers, 5(1), 1-9.
• Bitmiş, M., Sökmen, G. & Turgut, H. (2013). Psikolojik dayanıklılığın tükenmişlik üzerine etkisi: Örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolü. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,15(2), 27-40.
• Brandt, T., Gomes, J. F. S. & Boyanova, D. (2011). Personality and psychological capital as indicators of future job success? The Finnish Journal of Business Economics, 3(11), 263-289.
• Brewer, E. W. & Clippar, L. F. (2002). Burnout and Job Satisfaction Among Student Support Services Personnel. Human Resource Development Quarterly, 13(2), 169-186.
• Brotheridge, C. & Grandy, A. (2002). Emotional labor and burnout: Comparing two perspectives of “people work”. Journal of Vocational Behavior, 60(1), 17-39.
• Budak, G. & Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel fak- törlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 20(2), 95-108.
• Büyükgöze, H. (2014). Lise öğretmenlerinin görüşlerine göre algılanan örgütsel des- tek ve psikolojik sermaye ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacette- pe Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Cemaloğlu, N. & Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465- 484.
• Cheung, F., Tang, C.S. & Tang, S. (2011). Psychological capital as a moderator between emotional labor, burnout, and job satisfaction among school teachers in China. International Journal of Stress Management, 18(4), 348-371.
• Cordes, C. L. & Dougherty, T. W. (1993). A review and in integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656.
• Çelik, M. (2015). Öğretmenlerin mesleki profesyonelliği ile tükenmişlikleri arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi / Eğitim Bi- limleri Enstitüsü, Kütahya.
• Çelikkaleli, Ö. (2011). Yetişkin eğitimcisi öğretmenlerin tükenmişlik ve mesleki yet- kinliklerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 38-53.
• Çetin, F., Şeşen, H. & Basım, H.N. (2013). Örgütsel psikolojik sermayenin tükenmiş- lik sürecine etkileri: Kamu sektöründe bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Sos- yal Bilimler Dergisi, 13(3), 95-108.
• Çetin, F. & Basım, H. N. (2012). Örgütsel psikolojik sermaye: Bir ölçek uyarlama çalışması. TODAİE Amme İdaresi Dergisi, 45(1), 121-137.
• Deniz Kan, Ü. (2008). Bir grup okul öncesi öğretmeninde tükenmişlik durumunun incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16(2), 431-438.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemsirelerde tükenmislik ve Maslach Tükenmislik Ölçe- ğinin uyarlanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalısmaları 22-25 Eylül (ss. 143-154) Hacettepe Üniversitesi, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayını.
• Ergül, H. F., Saygın, S. & Tösten, R. (2013). Sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzey- lerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, 5(10), 266-285.
• Erkmen, T. & Esen, E. (2013) Psikolojik sermaye ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Öneri Dergisi, 10(39), 23-30.
• Erkuş, A. & Afacan Fındıklı, M. (2013). Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş perfor- mansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 42(2), 302-318
• Freudenberger, H. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165.
• Goddard, R. D., Hoy, W. K. & Hoy, A. W. (2000). Collective teacher efficacy: Its meaning, measure, and impact on student achievement. American Educational Research Journal, 37(2), 479- 507.
• Grayson, J. L. & Alvarez H. K. (2008). School climate factors relating to teacher bur- nout: A mediator model. Teaching and Teacher Education, 24(1), 1349-1363.
• Kaya, A., Balay, R. & Demirci, Z. (2014). Ortaöğretimde görev yapan öğretmenlerin psikolojik sermaye düzeylerinin incelenmesi- Şanlıurfa örneği. Elektronik Sos- yal Bilimler Dergisi, 13(48), 47-68.
• Kelekçi, H. (2015). Öğretmenlerin pozitif psikolojik sermayeleri ile yeterlik inançları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Keleş, H. N.(2011). Pozitif psikolojik sermaye: Tanımı, bileşenleri ve örgüt yönetimi- ne etkileri. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 1309 -8039.
• Keser, S. & Kocabaş, İ. (2014). İlköğretim okulu yöneticilerinin otantik liderlik ve psikolojik sermaye özelliklerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eği- tim Yönetimi, 20(1), 1-22.
• Kutanis, R. Ö & Oruç, E. (2014). Pozitif örgütsel davranış ve pozitif psikolojik serma- ye üzerine kavramsal bir inceleme. The Journal of Happiness & Well-Being, 2(2), 145-159.
• Larson, M. & Luthans, F. (2006). Potential added value of psychological capital in predicting work attitudes. Journal of Leadership and Organizational Studies, 13(2), 75-92.
• Lee, T. & Ashforth, E. (1990). On the meaning of Maslach's three dimensions of bur- nout. Journal of Applied Psychology, 75(6), 743-747.
• Luthans, F., Avolio, B.J., Avey, J.B. & Norman, S.M. (2007). Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Per- sonnel Psychology, 60(3), 541-572.
• Luthans, F., Luthans, K. W. & Luthans, B.C. (2004). Positive psychological capital: Beyond human and social capital. Business Horizons, 47(1), 45-50.
• Luthans, F., Youssef, C.M. & Avolio, B.J. (2007) Psychological capital, Oxford Uni- versity Press.
• Luthans, F. & Youssef, C. M. (2004). Human, social and now positive psychological capital management: Investing in people for competitive advantage. Organiza- tional Dynamics, 33(2), 143-160.
• Maraşlı, M. (2005). Bazı özelliklerine ve öğrenilmiş güçlülük düzeylerine göre lise öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 1(1), 27‐ 33.
• Maslach, C. (2003 ). The burnout syndrome. The cost of caring. Lo Altos: Ishk Pub- lishing.
• Maslach, C. & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied and Preventive Psychology, 7(1), 63-74.
• Maslach, C. & Jackson, S.E. (1981). The measurement of experienced burnout. Jour- nal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113. doi: 10.1002/job.4030020205.
• Özer, P. S., Topaloglu, T. & Özmen, Ö. N. T. (2013). Destekleyici örgut ikliminin, psikolojik sermaye ile iş doyumu ilişkisinde düzenleyici etkisi. Ege Academic Review,13(4), 437-447.
• Özerkan, E. (2007). Öğretmenlerin öz-yeterlik algıları ile öğrencilerin sosyal bilgiler benlik kavramları arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Özkalp, E. (2009). Örgütsel davranışta yeni bir boyut: Pozitif örgütsel davranış yakla- şımı ve konuları. 17. Ulusal yönetim ve organizasyon kongresi, 21-23 Mayıs (ss. 491-498). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir
• Peng, J., Jiang, X., Zhang, J., Xiao, R.; Song, Y., Fang, X. & Miao, D. (2013). The impact of psychological capital on job burnout of chinese nurses: The mediator role of organizational commitment. Plos One, 8(12), 1-7.
• Polat, S., Ercengiz, M. & Tetik H. (2012). Öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1(1), 152-173.
• Polatcı, S. (2014). Psikolojik sermayenin görev ve bağlamsal performans üzerindeki etkileri: Polis teşkilatında bir araştırma. Ege Akademik Bakış, 14(1), 115-124.
• Polatcı, S. (2011). Psikolojik sermayenin performans üzerindeki etkisinde is aile yayı- lımı ve psikolojik iyi oluşun rolü (Yayınlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniver- sitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Purvanova, R. K. & Muros, J. P. (2010). Gender differences in burnout: A metaanaly- sis. Journal of Vocational Behavior, 77(2), 168-185.
• Robitschek, C. & Kashubeck, S. (1999). A structural model of parental alcoholism, family functioning and psychologicl health: The mediating effects of hardiness and personal growth orientation. Jornal of Counseling Psychology, 46(2), 159- 172.
• Sezgin, F. & Kılınç, A. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üni- versitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 103-127.
• Singh, N. & Garg, A. (2014). Psychological capital and well-being among teachers-a study on gender differences. Psychology, 4(11), 426-428.
• Stajkovic, A. D. & Luthans F. (1998). Social cognitive theory and self-efficacy: Going beyond traditional motivational and behavioral approaches. Organizational Dy- namics 26(4), 62-74.
• Stewart, M., Reid, G. & Mangham, C. (1997). Fostering Children’s Resilience. Jour- nal of Pediatric Nursing, 12(1),21-31.
• Şen, A. (2003). İnsan sermayesi ve sosyo-ekonomik gelişme aşamalarına göre insan sermayesinin rolü. İş güç dergisi, 5(2), ?p=makale&id=138&cilt=5&sayi=2&yil=2003.
• http://www.isgucdergi.org/
• Şıklar, E. & Tunalı, D. (2012). Çalışanların tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi: Eskişehir örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (33), 75-84.
• Topçu, M. & Ocak, M. (2012). Psikolojik sermayenin tükenmişlik algısı üzerine etki- sinde iş tatmininin aracılık rolü: Türkiye ve Bosna-Hersek sağlık çalışanları ör- neği. 20. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi 24-26 Mayıs (ss. 685-690), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Yılmaz, K. (2014). The relationship between the teachers’ personality characteristics and burnout levels. The Anthropologist, 18(3), 783-792.
• Yılmaz, K.; Altınkurt, Y.; Güner, M. & Şen, B. (2015). The relationship between te- achers’ emotional labor and burnout level. Eurasian Journal of Educational Re- search, (59), 75-90.
• Yoğun Erçen, A. E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri mersin ilin- de karşılaştırmalı bir inceleme. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(34), 1-8.
• Youssef, C. M. & Luthans, F. (2007). Positive organizational behavior in the workpla- ce: The impact of hope, optimism, and resilience. Journal of Management, 33(5), 774-800.