Tuna Kaptanı Bıyıklı Ali Paşa’nın Çok Eşliliği ve Mirasının Taksimi

Yıl 2022, Sayı: 3, 183 - 208, 15.04.2022

Gülay Bolat

https://doi.org/10.54462/kadim.1065677

Öz

Bu makalede Tuna Kaptanı Bıyıklı Ali Paşa (ö. 1698?) üzerinden Osmanlı toplumundaki çok eşlilik kurumu incelenmektedir. Ailenin yaşamöyküsü için en önemli kaynağı kadı sicilleri oluşturmaktadır. Rusçuk kadı sicillerinde çeşitli dava kayıtları bulunan Ali Paşa’nın aile hayatına dair izler söz konusu kayıtlardan takip edilmektedir. Bunlardan Paşa’nın mesleği, geliri, eşleri ve çocukları hakkında kişisel bilgiler elde etmek, vefatı sonrası murislere vasî tayini, nafaka uygulaması ve mehir talebi gibi davaların verilerine ulaşmak mümkündür. Çalışmada Ali Paşa’nın hayatı, ailesi ve çok eşliliği değerlendirilmekte, ayrıca terekesinin analizi ile mirasının paylaşımına dair vârisler arasındaki anlaşmazlıklar ele alınmaktadır. Araştırma kapsamında Osmanlı toplumunda çok eşlilik olgusu ve getirdiği aile içi ilişkiler, ekonomik ve sosyokültürel yönleriyle bir Osmanlı paşası üzerinden değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ali Paşa, Polijini, Tereke, Çok Eşlilik, Miras

The Marriages of Bıyıklı Alİ Paşa and Division of His Inheritance

Öz

This study examines the concept of polygamy in the Ottoman society with the case of Bıyıklı Ali Paşa (d. 1698?), the captain of Danube. The most important product for the family’s life is the kadi registers. The court records of Rusçuk include several court cases that give traces of Ali Paşa's family life. These entries offer information related to his profession, income, wives and children. The court cases include the appointment of guardians after his death, the practice of alimony and requests for marriage payment (mehir). This study investigates the life, family and polygamy of Ali Paşa, analyzes his estate inventory and examines disputes among his heirs during the division of his inheritance. By grounding these sources, the
study covers polygamy and polygamy-related relations with its economic and socio-cultural aspects through the case of an Ottoman statesman.

Anahtar Kelimeler

Ali Pasha, Polygyny, Polygamy, Inheritance Inventories, Inheritance

Kaynakça

• Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), No. 98/464; 99/337; 100/481; 108/804, 1378, 1643; 110/838.
• Rusçuk Şer‘îye Sicil Defteri (1109-1112), Cyril and Methodius National Library of Sofia, Oriental Department, No. 2.
• Rusçuk Şer‘îye Sicil Defteri (1106-1108), Cyril and Methodius National Library of Sofia, Oriental Department, No. 4.
• Rusçuk Şer‘îye Sicil Defteri (1121-1124), Cyril and Methodius National Library of Sofia, Oriental Department, No. 5.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1954.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Edirne Askerî Kassamı’na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)”. Belgeler 3/5-6 (1966), 1-479.
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Dîvânı II. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Bostan, İdris. “Kapudan Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/354. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bozkurt, Fatih. “Yetimi Kolla, Malını Koru! Tereke Defterleri ve Yetim Malları (1785-1875)”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2012), 69-90.
• a.mlf..“Osmanlı Dönemi İstanbul Ailesi”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Toplum 4 (2015), 50-61. Burçak, Evren - Girgin Can, Dilek. Yabancı Gezginler ve Osmanlı Kadını. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1997.
• Cin, Halil. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1974.
• Çakır, İbrahim Ethem. “Osmanlı Toplumunda Eş ve Çocuk Sayısı, Statü, Servet: 1671-1678 Sofya Örneği”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi 31 (Bahar 2012), 41-60.
• Çınar, Hüseyin. 18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntab Şehri’nin Sosyo-Ekonomik Durumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000. Çiçek, Fatih. XVIII. Yüzyılda Trabzon Şehri (1700-1725). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Çolak, Kâmil. “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Rusçuk’ta Köle ve Cariyelerin İhtidâları”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/2 (2017), 379-389.
• Dağcı, Şamil. “İslam Aile Hukukunda Evlenme Temelleri (Sürekli Evlenme Engelleri)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1-237.
• Dal, Emrah. R-2 Numaralı Rusçuk Şer‘iyye Sicili'nin Transkripsiyon ve Tahlili (H.1108-1111/M.1696-1699) v. 1-58.. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Demirel, Ömer. “1700-1730 Tarihlerinde Ankara’da Ailenin Niceliksel Yapısı. Belleten 54/ 211 (Aralık 1990), 945-961.
• Demiryürek, Mehmet. “Kıbrıs Şer‘iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Kıbrıs’ta Aile”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 50 (2009/2), 87-120.
• Döşemetaş, Ömer. “Kastamonu Kazâsı’nda Ailelerin Çocuk Sayısı ve Çok Eşlilik (1725-1750)”. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi 2 (2018), 97-122.
• Duben, Alan-Behar, Cem. İstanbul Haneleri, Evlilik, Aile ve Doğurganlık, 1880-1940. çev. Nuray Mert, İstanbul 2013.
• Düzbakar, Ömer. “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670-1698 Yılları Arasında Bursa Örneği”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi 23 (2008), 85-100.
• Ekin, Ümit. “19. Yüzyılda Kocaeli Sancağı'nda Çok Eşlilik Olgusu”. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu ed. Haluk Selvi vd. 3/919-926. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2017.
• Gerber, Haim. “Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700,”. International Journal of Middle East Studies 12/3 (Nov., 1980), 231-244.
• Güneş, Mehmet. XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Karahisar-ı Sahib Sancağı (Şer‘iyye Sicillerine Göre). Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2003.
• Gürbüz, Adnan-Tuş, Muhittin. “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. 1. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.
• Gürer, Serpil. XVII-XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Fransız Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010. Jennings, Ronald C.. Christian and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640. New York: New York University Press, 1993.
• Karaçay Türkal. Nazire, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Karazeyrek, Mustafa. VII. Yüzyılın İkinci Yarısında Afyon Karahisar Şehri: Fiziki, Sosyal ve Ekonomik Yapı İncelemesi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Kavak, Nuri. Karasu Kazası (1683-1744) Kırım Hanlığında Bir Yerleşme Örneği, Bursa: On-Mat Öner Yayınları, 2014.
• Kıvrım, İsmail. “XVII. Yüzyılda Gaziantep Şehrinde Ailenin Oluşumu (1650-1700)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 22 (2007), 357-392. Kur’ân Yolu. 20 Temmuz 2021, Nisâ Sûresi, 4/3.
• Kurt, Abdullah. “Dini Kaynakların Çokeşliliğe İlişkin Görüşleri ve Osmanlılarda Çokeşlilik”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1999), 183-214.
• a.mlf.. “Polygamy in the Ottoman City of Bursa”. International Journal of Social Inquiry 6/2 (2013), 140-161
• Lane, Edward William. Account of the Manners and Customs of the Modern Egyptians. New York: The Fifth Edition, 1973.
• Marcus, Abraham. Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri: Halep. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
• Meriç, İrem. R-5 numaralı Rusçuk Şer‘iyye Sicili'nin Transkripsiyon ve Tahlili (H.1120-1125/M.1709-1715). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Mutaf, Abdülmecit. XVII. Yüzyılda Balıkesir’de Kadınlar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Öntuğ, Mustafa Murat. XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Özdeğer, Hüseyin. 1463-1640 yılları Bursa Şehir Tereke Defterleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1988.
• Özdemir, Rıfat. “Tokat’ta Aile’nin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1771-1810)”, Belleten 54/211 (Aralık 1990), 993-1052.
• Özharat, Semiha Zehra. IV. Mehmed Döneminde Ayntab Şehri’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1648-1687). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Özlü, Zeynel. XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Gaziantep. Gaziantep: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2004.
• Öztürk, Said. XVII. Yüzyıl Askerî Kassam Defterlerinin Sosyo-Ekonomik Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• a.mlf.. “Tereke Defterlerine Göre XVII. Asırda İstanbul’da Aile, Servet Yapısı ve Dağılımı”. İstanbul Araştırmaları 3 (1997), 21-58.
• a.mlf.. “Osmanlı’da Çok Eşlilik”, Türkler 10/375-384, ed. Hasan Celal Güzel vd. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Rafeq, Abdul-Karım. “Registers of Succession (Mukhallafât) and Their Importance for Socio-Economic History: Two Samples From Damascus and Aleppo, 1277/1861”. Cièpo Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi Sempozyum Bildirileri. haz. Jean-Louis Bacqué vd. 7/ 479-491. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
• Reyhan, Cenk. XVIII. Yüzyılda Bir Kuzey-Batı Anadolu Kenti Bursa Örneği; Şehir Toplumunun Sosyal-Ekonomik ve Kültürel Analizi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Schweigger, Salomon, Sultanların Kentine Yolculuk 1578-1581, haz. Heidi Stein, çev. S. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa. Nusretname (İnceleme-Metin 1116-1133 1704-1721). haz. Mehmet Topal, Ankara: TÜBA Yayınları, 2018.
• Sinmez, Pınar. 1877-1879 tarihli Merzifon Şer‘iyye Sicilindeki Tereke Kayıtlarının Değerlendirilmesi. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, demiSosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmani 1. haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 30, 1996.
• Şahin, Zeliha. “1831-1841 Yıllarında Osmanlı Ailesi: Sivas Örneği”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1/1 (2012), 1295-1304.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı Toplumunda Aile”. Sosyo Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. 1. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.
• Tuş, Muhiddin. Sosyal ve Ekonomik Açıdan Konya (1756-1856). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993.
• Yıldırım, Filiz. Nazlı Tuna’nın İnci Donanması (18.yüzyıl). İstanbul: Hiperlink Yayınları, 2019.