18. Yüzyıl Osmanlı Üretim ve Tüketim Dünyasında Bir Liman: İskenderiye

Yıl 2023, Sayı: 5, 113 - 141, 15.04.2023

Mücahide Nihal Engel

https://doi.org/10.54462/kadim.1164659

Öz

Doğu Akdeniz’de bir tedarik merkezi olması mahiyetine ışık tutmayı amaçlamaktadır. Makalede arşiv kaynaklarına dayanarak merkezden Mısır valiliğine merkezden Mısır valiliğine, kadılığına ve diğer yerel yöneticilere gönderilen kayıtlar incelenmekte ve bunların değerlendirmesi yapılmaktadır. Buna göre devletin ticareti zaman zaman kontrol altında tutmaya çalıştığı, öncelikli olarak pirinç ve kahve gibi gıda mallarının ihracına yasak koyduğu ve ülke içinde kalmasını sağlamaya çalıştığı görülmekte ve özellikle İstanbul piyasası olmak üzere imparatorluk içindeki fiyat artışını engellemeye yönelik tedbirler aldığı anlaşılmaktadır. Devletin bu politikaları Osmanlı toplumunda tüketim malları ticaretinin yönünü de kontrol altında tutmaya çalıştığının açık göstergesi olmalıdır. Osmanlı piyasasında kalan bu malların alıcısı olan tüketiciler de mercek altına alınmıştır. Yazışmalarda göze çarpan diğer bir nokta ise söz konusu malların lojistiğinde başvurulan Avrupalı gemiler ve bunların mal taşımalarıyla alakalı düzenlemelerdir. Buna göre Osmanlı yönetimi Mısır mallarının İstanbul’a nakliyesi için İskenderiye limanında bulunan Avrupa bandıralı gemilerin kullanımının azaltılarak mîrî kalyonların kullanımını teşvik etmiş; ancak yerli gemi sayısının yetersiz kalması sebebiyle bu prensibini sık sık esnetmek zorunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İskenderiyesi, On Sekizinci Yüzyıl, Tüketim Tarihi, Maddi Kültür, Osmanlı Limanlarında Avrupa Gemileri

Alexandria: A Port in the Ottoman World of Production and Consumption During the 18th Century

Öz

This article examines the trade of food supplies in Alexandria, a bustling Mediterranean hub for the grain and spices in the 18th century. Through a close study of archival sources, including imperial edicts addressed to the Egyptian governor, kadi, and local administrators, the article reveals the state’s attempts to control this trade, primarily by banning the export of commodities such as rice and
coffee. The state’s policies demonstrate that it aimed to control the direction of the movement of consumer goods in order to ensure their availability in the local markets and to prevent price increases, especially in Istanbul. The profile of consumers of these products are also evaluated. Moreover, the Ottoman administration encouraged the use of state (mîrî) galleons and tried to restrict European-flagged (müste’men) ships in the transportation of Egyptian goods from Alexandria to Istanbul. However, it had to give concessions and had to employ foreign ships throughout the century due to shortages in the number of domestic vessels.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Alexandria, Eighteenth Century, Consumption History, Material Culture, European Ships in the Ottoman Ports

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları: Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA).
• Cevdet Bahriye (C. BH).
• Cevdet Belediye (C. BLD).
• Cevdet Dahiliye (C. DH).
• Cevdet İktisat (C. İKTS).
• Cevdet Maliye (C. ML).
• Hattı Hümayun (HH).
• Mühimme-i Mısır Defterleri (A. DVNS. MSR. MHM. d), nr. 1, nr. 3, nr. 5, nr. 7, nr. 8, nr. 9.
• Başmuhasebe Mısır Hazinesi (D.BŞM.MSR).
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. Defter, (TSMA.d), 4238/6; d.2418/78; d. 4238/8; d.7017/22.
• 2. Araştırma-İnceleme Eserleri: Ağir, Seven. “The Evolution of Grain Policy: The Ottoman Experience”. The Journal of Interdiscipliary History 43/4 (Spring 3013), 571-598.
• Anscombe, F. F. State, Faith, and Nation in Ottoman and Post-Ottoman Lands. Cambridge University Press, 2014.
• Arıkan, Zeki. “Osmanlı İmparatorluğunda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”. Prof. Dr. Bekir Kütükoğluna
• Armağan. 279-306. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 1991.
• Barbir, Karl. Ottoman Rule in Damascus 1708-1758. New Jersey: Princeton University Press, 1980.
• Bilgin, Arif. Osmanlı Saray Mutfağı. İstanbul: Kitabevi, 2004.
• Bostan, İdris. “Doğu Akdeniz’de Bir Osmanlı Deniz Üssü ve Limanı: 18. Yüzyılda Mısır İskenderiyesi”. Osmanlı Deniz Ticareti. İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
• Bostan, İdris. “Acheminement du café Yéménite de l’Egypte vers İstanbul et quelques ports de la mer Egee au xvıııé siecle”. Le Commerce du Café avant l’ere des plantations coloniales. ed. Michel Tuchscherer. 153-160. Kahire: Institut Français d’Archéologie Orientale, 2001.
• Dirks, Nicholas B. The Scandal of Empire: India and the Creation of Imperial Britain. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University Press, 2008.
• Engel, Mücahide Nihal. Ottoman Egypt in the mid-Eighteenth Century- Local Interest Groups and Their Connection with and Rebellions against the Sublime Porte and Resistance to State Authority. Birmingham: University of Birmingham, Ph.D. Dissertation, 2017.
• Faroqhi, Suraiya-Akçetin, Elif (ed.). Living the Good Life Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteenth Century. Leiden/Boston: Brill, 2017.
• Faroqhi, Suraiya. “Women, Wealth and Textiles in 1730s Bursa”. Living the Good Life Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteenth Century. ed. Elif Akçetin-Suraiya Faroqhi. 213-236. Leiden, Boston: Brill, 2017.
• Faroqhi, Suraiya. Stories of Ottoman Men and Women. İstanbul: Eren Yayınları, 2002.
• Genç, Mehmet. “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün Klasik İlkeleri ve Temel Değerleri”. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Gran, Peter. Islamic Roots of Capitalism: Egypt 1760-1840. Austin: University of Texas Press, 1979.
• Gran, Peter. “Egypt and Italy, 1760-1850 Toward a Comparative History”. Society and Economy in Egypt and the Eastern Mediteranean 1600-1900. ed. Nelly Hanna-Raouf Abbas. Kahire: The American University in Cairo Press, 2005.
• Gök, Murat. İslam Tarihi ve Medeniyetinde İskenderiye Şehri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Güneş, Mücahide. XVII. Yüzyılda İskenderiye Limanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Hanna, Nelly. Osmanlı Kahiresinde Tüccar Olmak. çev. Deniz Öktem. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu’nun Sosyal ve Ekonomik Tarihi Cilt 1 1300-1600. çev. Halil Berktay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000.
• Karahasanoğlu, Selim. “Challenging the Paradigm of the Tulip Age: The Consumer Behavior of Nevşehirli Damad İbrahim Paşa and His Household”. Living the Good Life Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteenth Century. ed. Suraiya Faroqhi-Elif Akçetin. 134-160. Leiden/Boston: Brill, 2017.
• Karasu, Hamit. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ayanların Rolü. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Khoury, Dina Rizk. “The Ottoman Centre versus provincial power-holders: an analysis of the historiography”. The Cambridge History of Turkey. ed. Suraiya Faroqhi. 3/135-156. Cambridge University Press, 2008.
• Khoury, Dina Rizk. State and provincial society in the Ottoman Empire, Mosul 1540-1834. Cambridge University Press, 1997.
• Mantran, Robert. XVI. ve XVII. Yüzyıllarda İstanbul’da Gündelik Hayat: Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1991.
• Masters, Bruce. “Power and Society in Aleppo in the eighteenth and nineteenth centuries”. Revue du Monde Musulman et de la Medirettanee 62/4 (1991), 151-158.
• Pamuk, Şevket. A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
• Panzac, Daniel. “18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Bölgesel ve Milletlerarası Deniz Ticareti”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (Aralık 2000), 367-391.
• Panzac, Daniel. “XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Ticareti”. Tarih İncelemeleri Dergisi 4/1 (Haziran 1989), 179-192.
• Pekin, Ersu. Bir Taşım Keyif: Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü. İstanbul: Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırma Derneği; T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015.
• Pinkerton, John. A General Collection of the Best and Most Interesting Voyages and Travels. Londra, 1814.
• Quatert, Donald. Tüketim Araştırmaları ve Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1550-1922. İstanbul: Alfa Yayınları, 2020. Quataert, Donald. The Ottoman Empire 1700-1922. Cambridge University Press, 2005.
• Raymond, Andre. Artisans et Commercants, au Caire au XVIIIe siècle. Damascus: Institut Francais de Damas, 1973-1974.
• Raymond, Andre. Cairo. çev. Willard Wood. Cambridge: Harvard University Press, 2000.
• Reimer, Michael. “Cevânibü İctimaiyyetin ve İktisâdiyyetin ve Siyâsiyyetin min Tarihi’l-İskenderiyye fi’l-Karni’s-Sâmin ‘Aşar”. Mecelletü Külliyeti’l-Âdab. Kahire, 1993.
• Richards, John F. “Early Modern India and World History”. Journal of World History 8/2 (1997), 197-209.
• Salzmann, Ariel. “An ancient regime revisited: privatization and political economy in the eighteenth-century Ottoman Empire”. Politics&Society 21/4 (1993), 393-423.
• Tabak, Faruk. “Doğu Akdeniz’de Ekonomik ve Ekolojik Değişim, 1550-1850”. Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri. ed. Meltem Toksöz-Biray Kolluoğlu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Taşkın, Ünal. Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Thompson, Charles. Travels Through Turkey in Asia the Holy Land, Arabia, Egypt and Other Parts. London: The Bible and Sun, 1767.
• Utkan, Halil. Başbakanlık Osmanlı Arşivi 17 Numaralı Zehair-i Rikab Defteri’ne (1788-1791) Göre İstanbul’un İaşesinin Te’mini. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Yaşar, Ahmet. Osmanlı Kahvehaneleri: Mekan, Sosyalleşme, İktidar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2018.
• Yayalar, Feyzan. 18. Yüzyılda Güney Marmara İskeleleri ve İstanbul’un İaşesindeki Önemi. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yerasimos, Marianna. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü – Yorumlar ve Sistematik Dizin. İstanbul: YKY Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Serap. “Osmanlı İmparatorluğunun Doğu ile Ekonomik ilişkileri: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Hint Ticareti ile İlgili Bir Araştırma Fransız Arşivlerinden I.”. Belleten 56/ 217 (1992), 31-70.