2009 YILI ERZURUM, ERZİNCAN VE KARS İLLERİ YÜZEY ARAŞTIRMALARININ BİR DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 30 - 65, 30.06.2020

Alpaslan Ceylan

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi, Anadolu coğrafyasının oldukça önemli bir parçasıdır. Bu bölgenin Kuzeydoğu Anadolu kısmında 1998 yılından itibaren yüzey araştırmaları yürütmekteyiz. Özellikle Erzurum, Erzincan, Kars ve Iğdır İllerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu araştırmalarda çok sayıda tarihi ve arkeolojik merkez tespit edilmiş ve kayıt altına alınmıştır. Bu merkezlerin birçoğunda kaçak kazı izlerine rastlanılmış ve yoğun bir tahribata maruz kaldıkları anlaşılmıştır. Bölgedeki kültürlerin ve medeniyetlerin izlerini gördüğümüz bu merkezlerin kayıt altına alınmasının önemli olduğu kanaatindeyiz. 2009 yılında da yukarıda belirtilen illerde araştırmalar yapılmış ve bölge tarihine ışık tutacak önemli merkezler tespit edilmiştir. Tespit edilen bu merkezler arasında; “Yazılıtaş Yazıtı, Aliçeyrek Kaya Mezarı ve Kaya Odaları, Kapıkaya Kalesi I, Kapıkaya Kalesi II, Dellal Kaya Basamaklı Su Tüneli, Güzelova Höyük, Şenyurt Kalesi, Köroğlu Mağara Yerleşmesi, Cengerli Kalesi, Çamlıca Yerleşmesi, Toprakkale Höyük, Küçük Höyük, Dündartepe Höyük, Harmantepe Höyük, Sarıçayır Yerleşmesi, Borluk Vadisi Kaya Resimleri, Köroğlu Kalesi” vardır. Özellikle Urartu yayılım alanı hakkında Erzurum Tortum bölgesinde tespit edilen Kapıkaya Kaleleri ve Refahiye Bölgesindeki Toprakkale ve Cengerli Kalesi kıymetli bilgiler vermektedir. Ayrıca Orta Asya ile Anadolu arasında bağ kurmamıza yardımcı olan Borluk Vadisi kaya resimleri de oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi, Karaz Kültürü, , Urartu, Yüzey Araştırması

Kaynakça

• Alişan, L. V. M. (1890). Airarat, Venedik.
• Amiran, R. B. K. (1952). “Connections Between Anatolia and Palestine in the EBA”, Israel Exploration Journal 2, 89-103.
• Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Belli, O. (1997). Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları, İstanbul.
• Bingöl, A. (2016). “Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kayaüstü Resimleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 39, 347-355.
• Bittel, K. (1945). Önasya Tarih Öncesi Çağlar: Mısır, Filistin, Suriye, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Burney, C. A. (1958). “Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age”, Anatolian Studies 8, 157-209.
• Ceylan, A. (2001). Sarıkamış, Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Ankara.
• Ceylan, A. (2002). “Yazılıtaş-Horasan”, Çağlayan Aras 1/1, 14-15.
• Ceylan, A. (2003). “2001 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırmaları”, 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara, 311-324.
• Ceylan, A. (2005). “The Erzincan, Erzurum and Kars Region in The Iron Age”, Anatolian Iron Ages V, London, 21-29.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları I (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 1998-2008), Erzurum.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları II (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır 2008-2014), Erzurum.
• Ceylan, A. (2016). “Kuzeydoğu Anadolu Yüzey Araştırmalarında Keşfettiğimiz Kaya Mezarları”, BELGÜ 3, 7-64.
• Ceylan, A. (2017). “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, 517-568.
• Ceylan, A. (2019). “Refahiye Eskiçağ Araştırmaları”, Refahiye Araştırmaları Sempozyumu, 431-468.
• Ceylan, A.-Bingöl, A. vd. (2018). Eskiçağ’da Kars Kaleleri, Erzurum.
• Ceylan, A.-Ceylan, N. (2018). Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları, Erzurum.
• Ceylan, A.-Günaşdı Y. (2017). “Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi IV/13, 313-350.
• Ceylan, A.-Günaşdı, Y. (2018). Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri, Erzurum.
• Ceylan, A.-Özgül, O. (2018). Eskiçağ’da Iğdır Kaleleri, Erzurum.
• Ceylan, A.-Özgül, O. vd. (2019). “Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, 26-52.
• Ceylan, A.-Üngör, İ. (2018). Eskiçağ’da Erzincan Kaleleri, Erzurum.
• Ceylan, N. (2016). “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43, 656-671.
• Çevik, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara.
• Çilingiroğlu, A. (1983). “Urartu Sur Duvarları Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 2, 28-37.
• Dzhaparidze, O. M. (1964). “The Culture of Early Agrucultural Tribes in the Ter¬ritory of Georgia”, International Congress of Anth¬ropological and Ethnological Sciences 7, Moscow, 2-9.
• Erkmen, M.-Ceylan, A. (2003). “2001 Pasinler Kalesi Kazısı”, XIII. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 17-28.
• Erzen, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Günaşdı, Y. (2013), Karasu (Yukarı) Havzasındaki Tarihi ve Arkeolojik Veriler, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Günaşdı, Y. (2015). “Erzincan Sırataşlar Kalesi”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Ocak), Edirne, 113-131.
• Günaşdı, Y. (2016). “Geçitler Ülkesinde Önemli Bir Urartu Kalesi: Avnik”, Tüba-ar 19, 113-135.
• Güneri, S. (1992). “Doğu Anadolu’da Yeni Gözlemler”, TAD 30, Ankara, 149-195.
• Kalmış, G. (2016). “Ardahan ve Çevresindeki Urartu Yazıtları Işığında Bölgenin M.Ö. I. Bindeki Siyasal Durumu”, Kafdağı 2, 42-56.
• Kalmış, G. (2017a), Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Ardahan, Erzurum: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Kalmış, G. (2017b). “Erzurum ve Çevresinde Tespit Edilen Urartu Sulama Sistemleri”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi IV/13, 566-586.
• Karageçi, M. (2013). “Akyaka’da Bazı Demirçağı Yerleşmeleri”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi VI/1, 95-114.
• Karageçi, M. (2015). Arpaçay Havzası’nda Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Karageçi, M. (2016). “Borluk Vadisi Erken Demir Çağı Mezarı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Ek Sayı 1), 253-265.
• Koşay, H. Z. (1984). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Vakfı Yayınları.
• Koşay, H. Z.-Vary, H. (1967). Güzelova Kazısı, Ankara.
• Kozbe, G.-Ceylan, A. vd. (2008). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri 6a-b Demir Çağları, İstanbul.
• Kökten, İ. K. (1943a). “Doğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarih Öncesi Araştırmalarına Dair İlk Not”, DTCFD 1/2, 119-121.
• Kökten, İ. K. (1943b). “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten 7/27, Ankara, 601-613.
• Kökten, İ. K. (1944). “Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmalar”, Belleten VIII/32,Ankara, 659-680.
• Kökten, İ. K. (1964). “Karain’in Türkiye Prehistoryasındaki Yeri”, Türkiye Coğrafya Dergisi 22-23, 17-27.
• Kökten, İ. K. (1975). “Kars ve Çevresinde Dip Tarih Araştırmaları Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V, 95-104.
• König, F. W. (1955-57). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner, Beiheft, Graz.
• Krupnov, F. I. (1964). “The Most Archaic Culture of the Caucasus and the Caucasian Community”, Soviet Anthropology and Archaeology 3, 31-42.
• Küçükyıldız, İ. (2017). “Tortum Çayı Havzasının Tarihi Coğrafyası”, Anasay 1, 197-221.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1928-35). Corpus Inscriptionum Chaldicarum I-II, Leipzig.
• Lloyd, S. (1956). Early Anatolia, London: A Pelican Book.
• Lloyd, S. (1967). Early Highlands Peoples of Anatolia, London.
• Maisler, B.-Stekelis vd. (1952). “The Excavations at Beth Yerah (Khirbet el-Kerak) 1944–1946”, Israel Exploration Journal 2, Jerusalem, 218-232.
• Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi, Moskova.
• Mellaart, J. (1958). “The End of the Early Bronze Age in Anatolia and Aegean”, American Journal of Archaeology 62, 9-33.
• Mordtmann, A. D. (1872). “Entzifferung und Erklaerung der armenischen Keilinschriften von Van und Umgegend”, ZDMG 26, 465-496 (no. 1-46).
• Özgül, O. (2011), Eskiçağda (Yukarı) Aras Vadisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Özgül, O. (2015). “Erzurum Tortum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Kapıkaya”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/9, 69-92.
• Özgül, O. (2016). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”, Tüba-ar 19, 137-157.
• Özgül, O.-Üngör, İ. (2016). “Erikua’da Stratejik Bir Urartu Merkezi: Kasımıntığı Kalesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 17, 225-240.
• Özkaya, V. (1994). “Erzurum-Horasan-Aliçeyrek Köyü Yüzey Araştırması”, XI. Araştırma Sonuçlar Toplantısı, Ankara, 379-397.
• Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul.
• Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Erzurum’un Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Pehlivan, M. (1990). “Karaz ve Hurriler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi 1, 168-176.
• Pehlivan, M. (1991). Daya (e) ni / Diau(e)hi, Erzurum.
• Piotrovskii, B. B. (1962) “The Aeneolithic Culture of Trans-Caucasian in the Third Millennium B.C.”, VI. International Concress of Prehistoric and Protohistoric Sciences 7.
• Robert, L. (1876). Etude philologiques sur les inscriptions cuneiformes de I’Armenie, Paris.
• Sandalgian, J. (1900). Les inscriptions cunéiformes Urartiques: transcrites avec une triple traduction interlinéaire en Arménien classique, en Latin et en Française, suivies d’un glossaire et d’une grammaire, Venedik.
• Sayce, A. H. (1882). “The Cuneiform Inscriptions of Van”, JRAS 14, 377-732, (no. 1-57).
• Sayce, A. H. (1888). “The Cuneiform Inscriptions of Van Part III”, Journal of Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London, 1-48.
• Sayce, A. H. (1893). “The Cuneiform Inscriptions of Lake Van”, JRAS 1-25, London, 1-39.
• Schulz, F. E. (1840). “Memoire sur le lac de Van et ses environs par M. Fr. Ed. Schulz”, Journal Asiatique 3/9, 257-323.
• Üngör, İ. (2018). “Urartu Devleti’nin Kuzey Bölgesinde Önemli Bir Kale: Tuzla Kalesi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 5/15 (Prof. Dr. Hüseyin Sever Armağan Sayısı), 93-129.
• Üngör, İ.-Günaşdı, Y. (2016). “Yüzey Araştırmaları Işığında Erzincan İli Höyükleri”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildirileri I, 423-441.
• Wright, G. E. (1937). The Pottery of Balestin from the Earliest Timer to the End of the Early Bronze Age, New Haven. https://sozluk.gov.tr/ 01.12.2019, 18:50