ERZURUM İLİ PALANDÖKEN İLÇESİ HÖYÜK VE YERLEŞMELERİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 98 - 120, 30.06.2020

Ayşe Nur Morkoç

Öz

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde stratejik bir konumda kurulan Erzurum ve çevresinin birçok kültüre ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Bölgede yaptığımız yüzey araştırmaları, özellikle Karaz ve Urartu kültürü izlerinin takip edilmesi ve kültürlerle ilgili yeni verilerin ortaya koyulması açısından oldukça önemlidir. Bu makalede, ilk yerleşim izlerinin Paleolitik ve Kalkolitik Çağlarda görüldüğü ancak yoğun olarak İlk Tunç Çağından itibaren yerleşime sahne olan Erzurum ili Palandöken ilçesinde yapılan yüzey araştırmalarında tespit edilen höyük ve yerleşmeler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Palandöken, Karaz Kültürü

Kaynakça

• Amiran, R. (1952). “Connections Between Anatolia and Paletsine in the EBA”. Israel Exploration Journal, C. 2, Israel, s. 89-103.
• Amiran, R. (1965). “Yanıktepe, Shengavit and Khirbet-Kerak Ware”. AS, S.15, Ankara, s. 166-167.
• Arınç, K. (2016). Doğal, Beşeri, İktisadi ve Siyasal Yönleriyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi.
• Arsebük, G. (1979). “Altınova’da (Elazığ), Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak-Çömlek Arasındaki İlişkiler”. TTKong, C. 8, s. 81-92.
• Arsebük, G. (1986). “Altınova’da (Elazığ) Başlangıcından İlk Tunç Çağı’nın Sonuna Kadar Kültür Silsilesi ve Sosyal Tabakalanma Sorunu”. TTKong C.9, s. 67-72.
• Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Atalay, İ. (1983). “Erzurum Ovası ve Çevresinin Toprakları”. Ege Coğrafya Dergisi, 1 (1) , s. 68-99.
• Atalay, İ.-Mortan, K. (2003). Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Badalyan, R. S. (2014). “New data on the periodization and chronology of the Kura-Araxes culture in Armenia”. Paléorient, 40/2, s. 71-92.
• Bayburtyan, E. (2011). Posledovatel ‘nost’ drevnejshikh kul’tur Armenii na osnovanii arkheologicheskogo materiala, Museum of History of Armenia, Yerevan.
• Belli, O. (2000). “Doğu Anadolu’da Urartu Yol Şebekesinin Araştırılması”. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), Ankara: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Bittel, K. (1945). Önasya Tarih Öncesi Çağlar: Mısır, Filistin, Suriye. İstanbul: Horoz Basımevi.
• Burney, C. A. (1961). “Circular Buildings Found and Yanık Tepe in North-West Iran”. Antiquity, 35, s. 237-240.
• Burney, C. A. (1958). “Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age”. AS, 8, s. 157-209.
• Burney, C. A. (1977). From Village to Empire: An Introduction Near Eastern Archaeology. Oxford: Phaidon.
• Burney, C. A.-Lang, D. M. (1971). The Peoples of the Hills. London: Weidenfeld and Nicolson.
• Ceylan, A. (2001a). “Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi,26, s.29-41.
• Ceylan, A. (2001b). “1999 Yılı Erzincan ve Erzurum Yüzey Araştırmaları”. 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, Ankara, s. 71-82.
• Ceylan, A. (2001c). Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ceylan, A. (2005). “The Erzincan, Erzurum and Kars Region in The Iron Age”. Anatolian Iron Ages, V, s.21-29.
• Ceylan, A. (2002). “Yazılıtaş-Horasan”. Çağlayan Aras-I, s. 14-15.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2009-2015). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.-Üngör, İ. ve diğ., (2017). “2015 Yılı Erzurum-Erzincan İlleri Yüzey Araştırmaları”. 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2, Edirne, s. 25-50.
• Ceylan, A.- Günaşdı, Y. (2018). Eskiçağda Erzurum Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.-Özgül-O. Kalmış, G. (2019). “Karaz Kültürünün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu, 17-18 Kasım 2018, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yay.: s. 26-52.
• Ceylan, N. (2016). “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, s. 656-671.
• Chubinishvili, T. (1963). Amiranis Gora. Tbilisi: Sabkhota Sakartvelo.
• Dyson, R. H. (1968). “The Archaeological Evidence of the Second Millenium B.C. on the Persian Plateu”. CAH, 2, Chambridge, s. 14-16.
• Dzhaparidze, O. M. (1964). “The Culture of Early Agrucultural Tribes in the Ter¬ritory of Georgia”. VII. International Congress of Anth-ropological and Ethnological Sciences, Moscow, s. 2-9.
• Erkmen, M.-Altunkaynak, G. (2017). “2016 Yılı Alaybey Höyük Kazısı”. 26. Müze Kurtarma Çalışmaları, 237-262.
• Ertem, H. (1979). “Korucutepe Kazısı-1973”. Keban Projesi 1973 Çalış¬maları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, s. 33-36.
• Erzen, A. (1992). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Garstang, J- Gurney, O. R. (1959). The Geography Of The Hittite Empire. London: British Institute of Archaeology at Ankara.
• Goetze, A. (1928). “Madduwattas”. Mvaeg, 38, s. 1-178.
• Gogochuri, G.- Orjonikidze, A. (2010). “The Kura-Araxes Culture Settlement and Cemetery at Tiselis Seri”. In Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian Pipelines, Tbilisi: Georgian National Museum, s. 119–132.
• Günaşdı, Y. (2016). “Geçitler Ülkesinde Önemli Bir Urartu Kalesi: Avnik”. Tüba-ar, 19, s. 113-135.
• Güneri, A. S. (1987). Erzurum Çevresinin Ön-Urartu Yerleşim Birimleri ve Seramiği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Güneri, A. S. (1992). “Doğu Anadolu Yeni Gözlemler”. Türk Arkeoloji Dergisi, 30, s. 149-195.
• Harmankaya, S.- Erdoğu, B. (2002). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-IV. İstanbul.
• Kalmış, G. (2017). “Eskiçağda Alucra”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, s. 609-618.
• Kınal, F. (1991). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koçhan, N.-Karaosmanoğlu M. (2005). “Erzurum Çevresinde Eskiçağ Yerleşmeleri”. Arkeoloji, Anadolu ve Avrasya, s. 3-14.
• Koşay, H. Z. (1948). “Karaz Sondajı”. TTKong, 3, s. 165-169.
• Koşay, H. Z. (1962). “Pulur Kazısı, 1960”. Türk Arkeoloji Dergisi, 11, Ankara, s. 25-28.
• Koşay, H. Z. (1964). “Pulur ve Güzelova (Erzurum Araştırmaları)”. Ata¬türk Konferansları I, s.91-94.
• Koşay, H. Z. (1974). “Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi. Prehistor ve Pro¬tohistuarı”. 50. Yıl Armağanı I, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, s. 39-64.
• Koşay, H. Z. (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı / Keban Project Pulur Exca¬vations 1968-1970. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları.
• Koşay, H. Z. (1984). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Koşay, H.-Vary, H. (1967). Güzelova (Tufanç) Erzurum Kazısı 1961. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koşay, H.-Vary, H. (1964). Pulur Kazısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Koşay, H. Z.-Turfan K. (1959). “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”. Belleten, 23/91, s. 349-413.
• Kökten, İ.K. (1947). “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”. Belleten 11, s. 431-472.
• König, F. W. (1955). Handbuch Der Chaldischen Inschriften. Graz: Selbstverl. d. Verlegers.
• Krupnov, F. I. (1964). “The Most Archaic Culture of the Caucasus and the Caucasian Community”. Soviet Anthropology and Archaeology, 3, s. 31-42.
• Lamb, W. (1954). “The Culture of Northeast Anatolia and its Neighbours”. AS, 4, s. 21-32.
• Lang, D. M. (1970). Armenia. London: Allen & Unwin.
• Lloyd, S. (1956). Early Anatolia. Hamondsworth: Pelican.
• Maisler, B.-Stekelis M. (1952). “The Excavations at BethYerah (Khirbet el-Kerak) 1944–1946”. Israel Exploration Journal, 2, s.165-173.
• Marro, C.- Bakhshaliyev, V. vd. (2014). “On the Genesis of the Kura-Araxes phenomenon: New evidence from Nakhchivan (Azerbaijan)”. Paléorient, 40/2, 131-154.
• Mellaart, J. (1958). “The End of the Early Bronze Age in Anatolia and Aegean”. AJA, 62, s. 9-33.
• Melikişvili, A. G. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi. Moskova: Izdatel’stvo Akademii Nauk.
• Payne, M. (2006). Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Pehlivan, M. (1990). “Karaz ve Hurriler”. 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi, 1, s. 168-176.
• Pehlivan, M. (1991). Hayaşa. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Pehlivan, M. (1994). “Başlangıçtan Urartu’nun Yıkılısına Kadar Bayburt ve Yöresi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu, 23–25 Mayıs 1988, s. 327-345.
• Piotrovskii, B. B. (1962). “The Aeneolithic Culture of Trans-Caucasian in the Third Millennium B.C.”. VI. International Concress of Prehistori cand Proto historic Sciences, s. 360-366.
• Rova, E. (2014). “The Kura-Araxes Culture in the Shida Kartli region of Georgia: An overview”. Paléorient, 40/2, s. 47-69.
• Sagona, A. G. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age. British Archaeological Reports (BAR) International Series 214, Oxford: British Archaeological Reports.
• Sagona, A. G. (2000). “Sos Höyük and the Erzurum Region in Late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeast Anatolia”. Chronologie des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVème-IIIème Millénaires. Actes du Colloque d’İstanbul, (16-19 décembre 1998). Varia Anatolica XI, İstanbul: Institut Français d’Études Anatoliennes-Georges Dumézil, s. 329-373.
• Sagona, A. (2014). “Rethinking the Kura-Araxes Genesis”. Paléorient, 40/2, s. 23-46.
• Sagona, A. G.- M. Erkmen- C. Sagona (1997). “Excavations Sos Höyük 1995”. 18. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, s. 137-143.
• Sagona, A. G. - M. Erkmen - C. Sagona (1998). “Excavations Sos Höyük 1996”. 19. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, s. 245-250.
• Sagona, A. G.-Erkmen, M. (1999). “Excavations at Sos Höyük, 1997”. 20. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, s. 205-206.
• Sagona, A. G.-Sagona, C. (1996). “Excavations at Sos Höyük-1994” 17. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, s. 129-150.
• Sagona, A. G.-Sagona, C. (2001). “Excavations at Sos Höyük, 1999”. 22. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, s. 129-131.
• Sagona, A. G., Sagona, C., ve diğ., (1995). “Excavations at Sos Höyük-1994: First Preliminary Report”. AS, 45, s.193-218.
• Sagona, A.-Zimansky P. (2015). Arkeolojik veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri (M.Ö. 1.000.000-550). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sartarian, S. H. (1965). Naxnatarian Hasaragouthune Hayasdanoum:Primitive Society in Armenia. Midkh Hradaragtchouthun, Yerevan.
• Schuler, E. V. (1965). Die Kaškäer. Berlin: Ein Beitrag zur Ethnographie des alten Kleinasien.
• Sevin, V. (2003). Anadolu Arkeolojisi. İstanbul: Der Yayınları.
• Simonyan, H.-Rothman, M. (2015). “Regarding Ritual Behaviour at Shengavit”. Ancient Near Eastern Studies, 52, s. 1-45.
• Sukenik, Y. (1947). “On theTechnique of Khirbet Kerak Ware”. Bulletin of the American Schools Of Oriental Research, s. 9-17.
• Şenyurt, S. Y. (2005a). Büyükardıç: Doğu Anadolu’da Bir Erken Demir Çağı Tepe Yerleşmesi. Ankara: Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları: 2.
• Şenyurt, S. Y. (2005b). Tasmasor: Erzurum Ovası’nda Bir Demir Çağı Yerleşmesi. Ankara: Bakü- Tiflis- Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları: 4.
• Şenyurt, S. Y., Ekmen, H., (2005). Tetikom: Pasinler Ovası’nda Bir Demir Çağı Yerleşmesi. Ankara: Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları: 1.
• Şenyurt, S. Y.-İbiş, R. (2005). Güllüdere: Aşkale Ovasında Bir Demir Çağ ve Ortaçağ Yerleşmesi. Ankara: Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları Yayınları: 2.
• Tuncel, M. (1991). “Aras”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-3, s. 332-335.
• Ünal, A. (2018). Eski Anadolu Siyasi Tarihi. Ankara: Bilgin Kültür ve Sanat.
• van Loon, M. N. (1971). “Korucutepe Kazısı 1969, Mimari ve Genel Buluntular”. ODTÜ Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları s. 47-68.
• van Loon, M. N.-Güterbock, H. G. (1972). “Korucutepe Kazısı; 1970”. ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, s. 79-81.
• Wright, G. E. (1937). The Pottery of Balestin from the Earliest Timer to the End of the Early Bronze Age. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, New Haven.
• Yakar, J. (1985). “The Later Prehistory of Anatolia”. The Late Chalcolithic and Early Bronze Age, Oxford: British Archaeological Reports (BAR) International Series 2.