Changes And Transformations Due to Refunctioning in Historical Buildings: The Example of Diyarbakir Vahap Ağa Bath

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 47 - 67, 30.06.2025

Nursen Işık , Sedat Aslan

https://doi.org/10.70370/kapu.1620635

Öz

Baths that have survived from the past to the present are architectural complexes that emerged to meet the need for cleanliness rooted in popular culture. Traditional bath in Diyarbakır were constructed within the Suriçi Region and typically located near the main gates of the city. The historical baths that have survived to the present day include the Çardaklı, Cemşid Bey (Cıncıklı), Kadı, Vahap Ağa, Deva, Melek Ahmet Pasha, and Pasha (Behram Pasha) baths. Except for the Deva Bath, the restorations of the Kadı, Çardaklı and Pasha (Behram Pasha) baths have been completed Of the Melik Ahmet Pasha Bath, only the cold section survived, while the other parts have been destroyed. The Vahap Ağa Bath underwent a restoration process beginning in 2013, during which its damaged sections were reinforced using steel beams and structural supports. This study examines and evaluates the restoration process of the Vahap Ağa Bath, along with the spatial changes and arrangements made between 2015 and 2024. On-site field studies were conducted to document the implemented modifications through photographs, and spatial and architectural analyses of the bathhouse were carried out. Based on these analyses, several tables were created. This study, which addresses the spatial transformation, alteration, and reorganization of the repurposed Vahap Ağa Bath, aims to provide guidance for the adaptive reuse of similar historic buildings. Additionally, the study proposes recommendations intended to contribute to the preservation and reuse of historical structures, offering support for future adaptive reuse practices.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır , Suriçi region , historical baths , change-transformation , Vahap Aga Bath

Tarihi Yapılarda Yeniden İşlevlendirmeye Bağlı Değişim ve Dönüşümler: Diyarbakır Vahap Ağa Hamamı Örneği

Öz

Geçmişten günümüze ulaşan hamamlar, halk kültüründen kaynaklanan temizlik ihtiyacı nedeniyle ortaya çıkmış bir yapı topluluğudur. Geleneksel Diyarbakır hamamları Suriçi Bölgesi’nde inşa edilmiş, genellikle şehrin ana giriş kapılarının yakınlarında konumlanmıştır. Bölgede, günümüze ulaşan hamamlar; Çardaklı, Cemşid Bey (Cıncıklı), Kadı, Vahap Ağa, Deva, Melek Ahmet Paşa ve Paşa (Behram Paşa) hamamlarıdır. Özel mülkiyetli Deva Hamamı’nda günümüze kadar onarım ve restorasyon çalışması yapılmamış, Kadı, Çardaklı ve Paşa (Behram Paşa) hamamlarının restorasyonları tamamlanmıştır. Melik Ahmet Paşa Hamamı'nın soğukluk bölümü dışında, diğer bölümleri yıkılmıştır. Vahap Ağa Hamamı, 2015 yılında restorasyon sürecine girmiş, hasarlı bölgeleri çelik kiriş ve taşıyıcılar kullanılarak güçlendirilmiştir. Bu çalışmada, geleneksel Diyarbakır hamamlarının mevcut durumları Vahap Ağa Hamamı özelinde değerlendirilmiştir. Hamamdaki 2015-2024 yılları arasındaki değişim süreçleri ve mekânsal düzenlemeler incelenmiştir. Yerinde yapılan saha çalışmalarında, yapılan düzenlemeler fotoğraflarla belgelenmiştir. Hamamın mekânsal ve mimari analizleri yapılmış, analizler sonucunda tablolar oluşturulmuştur. Yeniden işlevlendirilen Vahap Ağa Hamamı’ndaki yeni işlevine bağlı olarak gerçekleştirilen mekânsal değişim, dönüşüm ve düzenlemelerin ele alındığı çalışmada elde edilen bulguların, benzer tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesinde yol gösterici olması amaçlanmaktadır. Yapıda gerçekleştirilen restorasyon, güçlendirmeye bağlı değişim, dönüşüm ve düzenlemelerin değerlendirilmesiyle, tarihi yapıların korunarak yeniden kullanılması sürecine katkı sunacak öneriler geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır , Suriçi bölgesi , tarihi hamamlar , değişim-dönüşüm , Vahap Ağa Hamamı

Etik Beyan

ETİK BEYANA İHTİYAÇ YOKTUR

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

YOK

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2005). Doğal ve kültürel mirası koruma alanında geçerli uluslararası belgelerin Türkiye’deki uygulamalara yansımaları. İçinde P. İlgi, P. Yüce Aşkun & P. İ. vd. (Der.), Korumada 50 yıl (ss. 9–24). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları.
• Ahunbay, Z. (2009). Tarihi Çevrede Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayını.
• Ahunbay, Z. (2011). Tarihi Çevrede Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayını.
• Aru, K. A. (1949). Türk Hamamlar Etüdü. [Yayımlanmamış Doçentlik Tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Arabacıoğlu, F. P. & Aydemir, I. (2007). Tarihi çevrelerde yeniden değerlendirme kavramı. Megaron Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, E-Dergisi, (2), 4-25.
• Anonim (1990). Hamam Maddesi. Ana Britanica Ansiklopedisi (Cilt 10, ss. 330–366). Ana Yayıncılık.
• Asatekin, N. G. (2004). Kültür ve Doğa Varlıklarımız, Neyi, Niçin, Nasıl Korumalıyız?. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, DÖSİMM Basımevi.
• Aydın, D. & Yaldız, E. (2010). Yeniden kullanıma adaptasyonda bina performansının kullanıcılar üzerinden değerlendirilmesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 27(1), 1–22. DOI: 10.4305/METU.JFA.2010.1.1.
• Bacon, K. (2001). The adaptive reuse of heritage buildings. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. University of Calgary.
• Buckingham, J. S. (1827). Travels in Mesopotamia. London.
• Çelik. E. (2018). Geleneksel Türk hamamlarının mekânsal açıdan incelenmesi ve çağdaş yorumu. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• Eldem, N. (1988). Yeniden kullanımda simgesellik. Yapı Dergisi, (84), 34.
• Erder, C. (1977). Venedik Tüzüğü tarihi bir anıt gibi korunmalıdır. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, (3), 2.
• Dağtekin, E. (2017). Geleneksel Diyarbakır hamamları kataloğu. Mühendislik Dergisi, 8(2), 359-370.
• Ergin, N. (2012). Giriş. İçinde N. Ergin (Der.), Anadolu medeniyetlerinde hamam kültürü: Mimari, tarih ve imgelem (Çev. A. Özbay Erozan, ss. 7–15). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Google earth, (2024). https://earth.google.com/web/search/vahap+a%c4%9fa+hamam%c4%b1/@37.91350357,40.23679179,667.36159535a,163.80234104d,35y,0h,0t,0r/data=CoEBGlMSTQolMHg0MDc1MjE0ZGI1YTFiMTZmOjB4MWI4M2I2NzMwNjc5MzRlZBm_TG_a5_RCQCFJW6ZwTh5EQCoSdmFoYXAgYcSfYSBoYW1hbcSxGAIgASImCiQJn0hATpYzNEARnUhATpYzNMAZE5iN_qQgSUAhMVsPlAq5ScBCAggBOgMKATBCAggASg0I____________ARAA
• Hakyemez, B. & Gönül, B. (2014). Eminönü hanlarının yeniden işlevlendirilmesi kapsamında değerlendirilmesi: IV. Vakifhan. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7(2), 101-129.
• Işık, N. & Halifeoğlu, F. M. (2019). Diyarbakır Suriçi Bölgesinde yer alan hamamlarda tespit edilen yapısal sorunların değerlendirilmesi. Anadolu 3.Uluslararası Uygulamalı Bilimler Kongresi, 28 -29 Aralık 2019, 446-472.
• Işık, N. & Halifeoğlu F. M. (2020). Tarihi Deva hamamının yapısal sorunlarının belirlenmesinde malzeme analizinin önemi. İçinde Kozlu, H. H. (Ed.), Mimarlık Bilimlerinde Akademik Çalışmalar Kitabı (153-168). Livre de Lyon Yayınevi, Lyon, France.
• Işık, N. (2022). Structural Problems Caused by User-induced Changes and Transformations in Historical Baths: The Example of Diyarbakır Melik Ahmet Pasha Baht. İçinde M. Dal, Dr. G. Dinç (Ed.), Architectural Sciences and Building & Construction (134-160). IKSAD Publications, ISBN: 978-625-8213-89-8, Ankara.
• Işık, N. (2023). Çok Katmanlı Kültür Mirasında Diyarbakır Suriçi Mimarisi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.
• ICOMOS (2003). ICOMOS Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi, İstanbul.
• İlhan, M. (1992). XVI. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır şehrinin, nüfusu ve vakıflar: 1518 ve 1540 tarihli tapu tahrir defterlerinden notlar. Tarih Araştırmaları Dergisi, (16), 27-45.
• KAİP (2017). Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Koruma Amaçlı İmar Planı (KAİP) Planı Uygulama Hükümleri Raporu.
• Klinghardt, K. (1927). Turkische Baeder, Herausgegeben von not-gemeinshaft der Deutschen Wissenchagt, Julius Hoffmann, Stuttgart, 23.
• Önge, Y. (1978). Eski Türk hamamlarında aydınlatma. Vakıflar Dergisi, (12), 130-131.
• Önge, Y. (1988). Anadolu Türk Hamamları Hakkında Genel Bilgiler ve Mimar Koca Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri. Cilt 1, 403-428, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Sami, K. (2017). Halk kültürü bağlamında hamam(lar)ın toplumsal ve mekânsal dönüşümleri, Diyarbakır tarihi “Suriçi” örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (64-Ek Sayı), 1531-1546. DOİ: 10.17755/esosder.311039
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk Mimarisi, (1), 21, İstanbul.
• Tanrısever, C., Saraç, Ö. & Aydoğdu, A. (2016). Yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların sürdürülebilirliği. İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız–Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – Kırgızistan, Akademik Bakış Dergisi, (54), 1068-1082.
• Taşçıoğlu, T. (1998). Türk Hamamı, İstanbul: Unilever-Duran Ofset.
• Tuncer, O. C. (2003). Diyarbakır Suriçi Anıtları ile Köşkler ve Bağ Evleri. Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Yayınları.
• Tuncer, O. C. (2008). Diyarbakır vakıf yapıları, mahalleleri ve dinsel haritası (1511-1950). Vakıflar Dergisi, (31), 1-24.
• Uğursal, S. (2011). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: İzmir Sümerbank basma sanayi yerleşkesi örneği. [Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Vakıflar Bölge Müdürlüğü (VBM) Arşivi (2024).
• Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.