Mersin-Adana as an Example of Balta Port in Turkish-British Relations Treaty

Yıl 2024, Sayı: 17, 8 - 23, 28.06.2024

Ali Can Özdoğan , Cengiz Kartın

https://doi.org/10.38060/kare.1419970

Öz

Turkish-British relations have a long history dating back to the Crusades. However, the officialisation of the relations during the Ottoman period began in 1582 when William Halborne was sent to Istanbul as the representative of the Levant Company and recognised as an ambassador by the Ottoman administrators. From this period until the signing of the Treaty of Balta Port, which is the main subject of this study, Turkish-British relations developed mutually.
Napoleon Bonaparte's invasion of Egypt in the late 18th century was an important event that brought to light the weakening of the Ottoman Empire. Although the Ottoman Empire succeeded in removing Napoleon from Egypt by strengthening its relations with the British, the invasion caused tension between Istanbul and Cairo. During this period, the Ottoman Empire was engaged in various wars and internal rebellions, which created an opportunity for the British to trade tax-free. The Ottoman rulers held negotiations with the British. However, the British managed to obtain commercial privileges by exploiting the Ottoman State's relations with Egypt, especially through the yed-vahit method. This study analyses the provisions of the treaty and investigates the impact of British influence on the Ottoman Empire, particularly on the transformation of the region into a commercial colony. The case of Mersin/Adana is used to illustrate this transformation.

Anahtar Kelimeler

Balta Port, Mersin, Adana, British, Monopoly

Proje Numarası

SLO-2021-11552

Türk-İngiliz Münasebetlerinde Balta Limanı Örneği Olarak Mersin-Adana

Öz

Türk-İngiliz ilişkileri Haçlı Seferlerine kadar uzanan uzun bir geçmişe sahiptir. Ancak Osmanlı döneminde ilişkilerin resmiyet kazanması William Halborne’un 1582 yılında Levant Company’nin temsilcisi olarak İstanbul’a gönderilmesi ve Osmanlı idarecileri tarafından elçi olarak tanınmasıyla başlamıştır. Bu dönemden bu çalışmanın ana konusu olan Balta Limanı Antlaşması’nın imzalanmasına kadar Türk-İngiliz ilişkileri karşılıklı olarak gelişmiştir.
Napolyon Bonapart’ın 18. yüzyılın sonlarında Mısır’ı işgali, Osmanlı Devleti’nin zayıflamasını gün ışığına çıkaran önemli bir olaydır. Osmanlı Devleti, İngilizler ile ilişkisini güçlendirerek Napolyon’un Mısır’dan çıkarılmasında başarılı olsa da, işgal İstanbul ve Kahire arasında gerginliğe neden oldu. Bu dönemde Osmanlı Devleti, çeşitli savaşlara ve iç isyanlara uğraşırken, bu da İngilizler için vergisiz ticaret yapma fırsatı yaratmıştır. Osmanlı yöneticileri, İngilizlerle müzakereler yaptı. Ancak İngilizler, Osmanlı Devleti’nin Mısır’la olan ilişkilerini istismar ederek, özellikle de yed-vahit yöntemiyle ticari ayrıcalıklar elde etmeyi başardılar. Bu çalışma, antlaşmanın hükümlerini incelemekte ve İngiliz etkisinin Osmanlı Devleti üzerindeki, özellikle de bölgenin ticari bir koloniye dönüşmesindeki etkisini araştırmaktadır. Bu dönüşümü göstermek için Mersin/Adana örneği kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balta Limanı, Mersin, Adana, İngiltere, Yed-i Vahit

Etik Beyan

Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından SLO-2021-11552 kodu ile desteklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

SLO-2021-11552

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Muahede 199; Name-i Hümayun Defteri, XI, s. 189-190, hkm. 22
• TNA (The National Archives: İngiliz Ulusal Arşivi), FO (Foreing Office: Dışişleri Bakanlığı) 195/205, 18 Ekim 1842 / (Fi 13 Ramazan Sene 12[58]).
• TNA, FO 195 / 205, 7 Nisan 1843 / (Fi 7 Rebiü’l-evvel Sene 12[59])
• TNA, FO 195 / 205, 7 Nisan 1843 / (Fi 7 Rebiü’l-evvel Sene 12[59])
• TNA, FO 195 / 205, 31 Ekim 1843 / (Fi 7 Şevval Sene 12[59])
• TNA, FO 195 / 205, 5 Kasım 1843 / (Fi 12 Şevval Sene 12[59])
• TNA, FO 195 / 205, 21 Mart 1844 / (Fi 1 Rebiü’l-evvel Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 10 Mart 1844 / (Fi 19 Safer Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 22 Mart 1844 / (Fi 2 Rebiü’l-evvel Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 26 Mart 1844 / (Fi 6 Rebiü’l-evvel 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 26 Nisan 1844 / (Fi 7 Rebiü’l-ahir Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 25 Nisan 1844 / (Fi 6 Rebiü’l-ahir Sene 12[60]) TNA, FO 195 / 205, 25 Mart 1844 / (Fi 5 Rebiü’l-evvel Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 8 Nisan 1844 / (Fi 19 Rebiü’l-evvel Sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 17 Kasım 1844 / (Fi 6 Zi’l-kade 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 22 Kasım 1844 / (Fi 11 Zi’l-kade 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 24 Kasım 1844 / (Fi 13 Zi’l-kade 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 30 Kasım 1844 / (Fi 19 Zi’l-kade sene 12[60])
• TNA, FO 195 / 205, 29 Kasım 1844 / (Fi 18 Zi’l-kade 12[60])
• TNA, FO 195 / 280, 9 Mayıs 1847 / (Fi 23 Cemaziye’l-evvel 12[63])
• TNA, FO 195 / 280, 8 Haziran 1847 / (Fi 23 Cemaziye’l-ahir Sene 12[63])
• Beaud, Michel. Histoire du Capitalisme 1500-2010. İstanbul: Yordam Yayınları, 2015.
• Burian, Orhan. “Türk-İngiliz Münasebetinin İlk YıllarI,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi IX, sayı: 1-2 (1951): 001-041. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000000953.
• Çolak, Kamil. “Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801),” Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 10, sayı: 2 (2008): 141-83.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2013.
• Gürsel, Seyfettin. “1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi içinde, 3. Cilt, 688-90. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Issawi, Charles. The Economic History of Turkey, 1800-1914. Chicago: University of Chicago Press, 1980.
• İnalcık, Halil ve Donald Quataert, ed. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1600-1914). C. 2. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.
• İpek, Nedim. “Churchill Vak’ası (1836),” Belleten 59, sayı: 226 (1995): 661-714.
• Karaca, Taha Niyazi. “Dostluktan Çatışmaya Osmanlı Dönemi Türk-İngiliz İlişkileri,” Journal of Anglo-Turkish Relations 1, sayı: 1 (20 Ocak 2020): 11-32.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2006.
• Kasaba, Reşat. The Ottoman Empire and The World Economy-The Nineteenth Century. Çeviren Kudret Emiroğlu, 1. Baskı. İstanbul: Belge Yayınları, 1993.
• Keyder, Çağlar. “Osmanlı Devleti ve Dünya Ekonomik Sistemi” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi içinde, 3. Cilt, 642-52. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Kocabaşoğlu, Uygur. Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsolosları (1580-1900). İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Kocaoğlu, Mehmet. “Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı (1831-1841),” Otam (Ankara) (1995): 195-210. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000243.
• Kurt, Songül Keçeci. “Osmanlı Devleti´nde Ecnebilerin Esnaflığı Meselesi (1838-1861),” History Studies International Journal of History 9, sayı: 3 (2017): 141-64.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• ———. “Tanzimat Devri Osmanlı-İngiliz Gümrük Târifeleri,” Tarih Enstitüsü Dergisi sayı: 4-5 (1974): 335-39.
• Mardin, Şerif. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1838-1918)” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi içinde, 3. Cilt, 618-34. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Marx, Karl ve Friedrich Engels. Serbest Ticaret Sorunu Üzerine. 1. Baskı. Ankara: Notabene Yayınları, 2014. Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. 49. Baskı. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Özkan, Selim Hilmi. “2. Viyana Kuşatması Sonrası Türk-İngiliz İlişkileri,” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi sayı: 18 (20 Haziran 2015).
• Pamuk, Şevket. “19. yy’da Osmanlı Dış Ticareti” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi içinde, 3. Cilt, 653-65. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• ———. Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1993.
• Smith, Adam. Ulusların Zenginliği. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1997.
• Taşdemir, Zeynep. “Tütün Ürünleri,” Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi sayı: 4 (2016): 100.
• Thobie, Jacques. “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi içinde, 3. Cilt, 724-39. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Torun, İshak. Max Weber’de İktisadi Gelişme Düşüncesi. İstanbul: Okumuş Adam Yayıncılık, 2003.