Latîfî’nin “Esmâü süveri’l-Kur’ân” İsimli Manzûm Sûre Tertibi: Yazma Nüshaları, Metin ve Değerlendirme

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 35 - 50, 10.12.2018

Burhan Çonkor

Öz

Kur’ân’a hizmet amacının bir parçası
olarak tarihî süreç içerisinde, gerek Kur’ân müfredâtı gerekse tefsiri
konusunda pek çok çalışma yapılmıştır. Kur’ân sureleri de üzerinde en çok
çalışma yapılan ve birçok yönden incelemeye konu olan alanlardandır. Zaman
zaman bu çalışmalar, daha pratik olması ve daha kolay akılda kalması maksadıyla
manzûm bir şekle bürünmüş ve edebî eserler içerisinde yerini almıştır.
Kur’ân’da yer alan 114 sûrenin gerek nüzûl gerekse Mushaf’taki sırasının esas
alınarak yazıldığı manzûm ve mensûr sûre tertipleri de bu edebî
çalışmalardandır. Sûrelerle ilgili yazılan bu türden eserlerin sayısı fazla
olmamakla beraber, dikkate değer çalışmaların ortaya konulduğu da
görülmektedir. Arapça ve Osmanlıca olarak kaleme alınmış bu eserlerde, sûre
isimlerinin daha çabuk öğretilmesinin yanında, sûre içeriklerinin de pratik
olarak kazandırılması hedeflenmiştir.

Bu çalışmalardan biri de 1582 tarihinde
vefat eden Şâir Latîfî tarafından kaleme alınmıştır. Başta tezkire olmak üzere
edebiyat alanında birçok esere imza atmış olan Şâir Latîfî’nin, dînî ilimler
alanında da çalışmaları vardır. Çalışmamızda öncelikle manzûm sûre tertibi hakkında
bilgi verilmiş ve bu alanda ortaya konulmuş olan örneklere kısaca değinilmiştir.
Ardından, Latîfî’nin hayatı ve farklı konularda yazmış olduğu eserleri
hakkında bilgiler verilmiştir. Daha sonra müellifin Osmanlıca olarak kaleme aldığı ve “Esmâü süveri’l-Kur’ân” ismiyle bilinen
manzûm çalışması üzerinde durulmuştur. İlgili eserin öncelikle tespit edilen yazma
nüshalarının tanıtımı yapılmıştır. Ardından, eserin metnine yer verilmiş ve
nüshalara göre farklılık arzeden kısımlar dipnotlarda gösterilmiştir. Daha
sonra ise eserden anlaşılan mana özet olarak ifade edilmiştir. Son olarak
ilgili eserin benzer diğer çalışmalara nispetle önemine dair bir değerlendirme
ile çalışmamız tamamlanmıştır. Yaptığımız bu çalışmanın, manzûm sûre tertibi
edebiyatının tanınması ve yazma eser külliyatımızın gün yüzüne çıkarılmasına katkı
sağlayacağını umut ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Latîfî, Kur’ân, Sûre, Tertîb, Şiir

Kaynakça

• Akpınar, Ali. (2009). Kur’ân Surelerinin İsimlerine Dair Yazılmış Mensûr ve Manzûm Eserler ve Manzûm Bir Örnek, Sivas: C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. XIII/1, 5-18.
• Bursalı, M. T. (1324/1906). Delîlü’t-tefâsîr İlm-i Tefsîr ve Müfredât-ı Kur’ân’a Dâir Ma’lûmât-ı İcmâliyye, İstanbul: Hilâl Matbaası.
• Canım, R. (2000). Latifi tezkiretü’ş şuarâ ve tabsıratu’n nuzamâ. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Çelebioğlu, A. (1998). Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: MEB Yay.
• Gökalp, H. (2016). Türk Edebiyatında Manzum Tevhidler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Güler, Z. (2014). Divan Şiirinin Kaynağı Olan Enbiya Menkıbeleri. Nevşehir: Genç Kalemler Yay.
• Kandemir, M. Y. (2001). “Kadî Iyâz”md. XXIV, 117. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kaplan, Y. (2016). Kur’ân Surelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek: Dâ’î ve Suveri’l-Kur’ân’ı. Journal of Turkish Language and Literature Volume: 2, Issue: 1, 267-280.
• Kaplan, Y. (2017). Kur’ân Surelerine Dair Yazılmış Manzum Bir Örnek Daha: Senâ’i ve Suverü’l-Kur’ân’ı. SUTAD, (41), 5-10.
• Kılıç, H. (1999). “İbn Câbir” md. XIX, 384. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Komisyon (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Haz. H. İpekten, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Latîfî. Tertib-i Süver-i Kur'aniyye. Süleymaniye Kütüphanesi. Şehit Ali Paşa Bölümü. nr. 2748.
• Latîfî. Tertib-i Süver-i Kur'aniyye. Süleymaniye Kütüphanesi. İzmir Bölümü. nr. 819.Latîfî. Tertib-i Süver-i Kur'aniyye. Süleymaniye Kütüphanesi. İbrahim Efendi Bölümü. nr. 623.
• Latîfî. Esmâü süveri’l-Kur’ân. Milli Kütüphane. nr. 894. Latîfî. Esmâü süveri’l-Kur’ân. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. nr. 834-7.
• Latîfî. Tertîb-i Süver-i Kur’ân. Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi. nr. 43Va1236.Makkarî, Ebü'l-Abbas Şihbuddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. (1968). Nefhut-tîb min gusnil-Endelüsir-ratîb. (thk. İhsân Abbâs). Beyrut: Dâru Sâdır.Sevgi. A. (1987).
• Latîfî, Hayatı ve Eserleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sevgi, A. (2003). “Latîfî” md. XXVII, 111-112. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrrahman. (1974). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm). Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Taş, B. (2015). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Tefsir. The Journal of Academic Social Science Studies, Autumn , sy. 37, 101-121.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî, Ankara: Bizim Büro Yay.
• Türkdoğan, M. G. (2010). Klâsik Türk Edebiyatında Kur’an Kıssalarını Konu Alan Mesneviler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı, III/15, 65-90.
• Uzun, M. (2002). “Kur’an (Edebiyat)” md. XXVI, 414-417. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yıldız, A. (2008). Şakir Ahmed Paşa’nın ‘Tertîb-i Nefîs’ Mesnevîsi. Sivas: C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. XII, 2, 179-223.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullah. (1957). el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm). Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.