KAZAK TÜRKÇESİNDEKİ "JÜREK" İLE KURULAN DEYİMLERİN TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ KARŞILIKLARI

Yıl 2019, , 67 - 77, 25.09.2019

Döne Arslan , Mustafa Said Arslan

https://doi.org/10.17498/kdeniz.581674

Cited By: 1

Öz

Az
sözle çok şey ifade etmenin en güzel yollarından biri olan deyimler ifadeye
canlılık ve ahenk katar. En az iki kelimeden oluşan bu dil birliklerinin büyük
bir kısmı cümle hâlindedir ve sonu mastarla söylenir. Deyimi oluşturan
kelimeler birbirinden ayrılmazlar ve genellikle sözlüksel anlamlarından
uzaklaşarak mecaz anlam taşırlar. Türk dili deyim bakımından çok zengin bir
dildir. Bu bakımdan deyimbilim çalışmalarının önemi büyüktür. Türk lehçelerinde
son yıllarda aktarma problemlerinin en aza indirilmesi için deyim çalışmaları
büyük önem kazanmıştır.

Türk
lehçeleri arasında organ adlarıyla kurulan deyimler üzerine birçok çalışma
yapılmıştır. Bu çalışmalarda temel olarak baş, göz, kulak, burun gibi organ
adları alınmıştır. Ancak bu organların dışında "yürek" de insanın iç
dünyasını ifade etmede önemli ve özel bir yere sahiptir.

Bu
makalede Kuzeybatı-Kıpçak lehçesi olan Kazak Türkçesi ile Güneybatı-Oğuz
lehçesi olan Türkiye Türkçesindeki "yürek" ile kurulan deyimler anlam
bakımından ele alınarak bünyesinde "yürek" kelimesi bulunan
deyimlerin ortak, benzer ya da birbirinden farklı olan yönleri gösterilmeye
çalışılmıştır. Türkiye Türkçesinde "yürek" olarak kullanılan kelime
Kazak Türkçesinde "jürek" ile karşılanmaktadır. Çalışmanın inceleme
kısmında Kazak Türkçesinde "jürek" kelimesi ile kurulmuş deyimler madde
başı olarak ele alınmıştır. Kazak Türkçesindeki deyimin anlamı ve Türkiye
Türkçesinde bu deyime karşılık gelen deyim ve anlamı verilerek deyimlerin bu
iki lehçede birbiriyle örtüşüp örtüşmedikleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkçesi, Türkiye Türkçesi, deyimler, eşdeğerlik

TURKISH EQUIVALENTS OF THE IDIOMS AROUND THE WORD 'JÜREK' IN THE KAZAKH TURKISH THEMED

Öz

Idioms, which are one of the most beautiful ways of
expressing a lot with few words, add vitality and harmony to expression. A vast
majority of these linguistic unions, which are composed of at least two words,
come in the form of sentences that end with an infinitive verb. The words from
which they are made of are unable to exist solely on their own, and they often
carry metaphorical meaning by moving away from their lexical meanings. Turkish
is a very rich language in terms of idioms. In this respect, idiomatic studies
are of great importance. In recent years, the studies on idioms have gained
great importance in order to minimize the problems of transference between
Turkish dialects.

Numerous studies have been conducted on idioms involving
words for organs among Turkish dialects. They have focused mainly on organ
terms such as baş [head], göz [eye], kulak [ear], and burun [nose], etc. Beyond
these, the word 'yürek' [heart] holds a particularly important and special
place as it expresses a person's inner world.

This study addresses idioms themed around the word 'yürek'
both in the Kazakh Turkish, which is a Northwest -Kipchak dialect of the Turkic
language family, and Turkish of Turkey, which is a Southwest -Oghuz dialect in
terms of their meaning and tries to their common, similar or different aspects.
The Kazakh equivalent of the Turkish of Turkey 'yürek' is 'jürek'. The analysis
section of this study examined Kazakh Turkish idioms featuring the word 'jürek'
as a lexical entry. The meaning of the idiom in Kazakh Turkish and the
equivalent idiom in Turkish of Turkey and its meaning were mentioned and it was
determined whether or not the idioms were corresponding to each other.

Anahtar Kelimeler

Kazakh language, Turkish of Turkey, idioms, equivalents

Kaynakça

• Atmaca, E. (2009). Kazak Türkçesinde "Göz" Organ İsmiyle Kurulmuş Deyimlerin Yapı ve Anlam Özellikleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IX(2), 19-35.Aydın, M. (1992). Geliştirilmiş ve Açıklamalı Deyimler Sözlüğü. Emek Yayınevi.Bekçioğulları, F. (2006). Kazak Türkçesindeki Organ Adlarıyla İlgili Deyimlerin Türkiye Türkçesine Aktarımı. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Tanç).Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları.http://sozluk.gov.tr/. (2019, Mayıs). www.tdk.gov.tr. adresinden alınmıştırKenesbayev, I. (1977). Kazak Tilinin Frazeologiyalık Sözdigi. Almatı: Kazak SSR'ın Ğılım Baspası.Kenzhalin, K. (2017). Türk Dünyasında Deyim Bilimi Çalışmaları. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi(43), 107-124.Koç, K., Bayniyazov, A., & Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.Kojahmetova, H., Jaysakkova, R., & Kojahmetova, Ş. (1988). Kazakşa- Orısşa Frazeologiyalık Sözdik. Almatı: Mektep Baspası.Resulov. (1995). Akraba Diller ve "Yalancı Eş Değerler " Sorunu. Türk Dili(524), 917-918.Rysbayev, A., & Temenova, G. (2018). Kazak ve Türkiye Türkçesindeki Anlamca Kaynaşmış ve Deyimleşmiş Fiillerin Anlamsal Yapısı. Bilig(85), 113-128.Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Kubbealtı Yayıncılık.Tor, G. (2007). Kazak Türkçesinde Organ Adlarıyla Kurulan Deyimler. Kazakistan ve Türkiye'nin Ortak Kültürel Değerleri Sempozyumu, (s. 119). Almatı.Türkçe Sözlük(2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Zhussupova, L. (2001). Kazakça Atasözleri, Deyimler ve Türkiye Türkçesi Karşılıkları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Prof. Dr. Nuri Yüce).