Türkiye’de Kentsel Gelişim Sürecinde Kentsel Rant Olgusu ve Devletin Rolü

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 4, 785 - 807, 31.12.2020

Nihat Kurt

https://doi.org/10.35674/kent.797866

Cited By: 1

Öz

Kentleşme süreci boyunca, fiziksel çevrenin yeniden üretimi ile kentlerin mekânsal dönüşümü kentsel gelişmenin önemli bir parçası olagelmiştir. Kentsel gelişme, sosyal ve ekonomik ilişkileri de içeren birçok unsurun yer aldığı mekân üretimi ve organizasyonudur. Kent, bir sistem olarak kendisini oluşturan, mekânsal bileşenler ile fiziksel ve sosyal çevre unsurlarının karşılıklı etkileşimiyle gelişimini sürdürür. Bu açıdan kentler aynı zamanda, toplumsal ilişkilerin bir ürünü ve teknik, ekonomik, kültürel, eylemlerin bir odağıdırlar. Kentlerin zamanla yeniden üretilerek, birbirinden ayrışan mekânsal biçimlenmelerinde göz ardı edilemeyecek önemli bileşenlerden birisi de rant olgusudur. Söz konusu süreçte, kentsel mekânların ranta yol açacak biçimde yeniden örgütlenmesinde, piyasa talepleri ve finansal kaynak aracı olma vasfı temelinde devlet müdahalelerinin belirleyici rol oynadığı kabul edilmektedir. Bu varsayımdan hareketle, Türkiye’deki kentsel gelişme sürecinde kentsel rantların oluşumu ve paylaşımına yönelik devlet müdahalesiyle gerçekleştirilen uygulamalar ve yöntemler, çalışmamızın çerçevesini oluşturmaktadır. Bu kapsamda ilgili literatürden yararlanılarak; kentlerimizde rant oluşturan temel etkenler olan kamu mülklerinin, özelleştirilmesi, planlanması, kentsel alanların dönüştürülmesi süreçleri açıklanmak suretiyle, bunlar üzerinden devletin kentsel rantların oluşum ve paylaşımı üzerindeki rollerinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rant, Kentsel Rant, Kentsel Dönüşüm, Kentsel Planlama, Kentsel Finansman

Urban rant phenomenon and the role of the state in urban development process in Turkey

Öz

During the urbanization process, the reproduction of the physical environment and the spatial transformation of cities have been an important part of urban development. Urban development is the production and organization of space, which includes many elements, including social and economic relations. The city continues its development through the mutual interaction of spatial components and physical and social environment elements that make up it as a system. In this respect, cities are also a product of social relations and a focus of technical, economic, cultural and actions. One of the important components that cannot be ignored in the spatial formation of cities that are reproduced over time and separated from each other is the phenomenon of rent. In this process, it is recognized that state interventions play a decisive role in the reorganization of urban spaces in a way that leads to rant, based on market demands and the ability to be a means of financial resources. Starting from these assumptions, practices conducted by state intervention in the formation and sharing of urban rents in the urban development process in Turkey and methods, constitute the framework of our study. In this context, by making use of the relevant literature; It is aimed to evaluate the role of the state in the formation and sharing of urban rents by explaining the processes of privatization, planning, transformation of urban areas, which are the main factors that create rent in our cities.

Anahtar Kelimeler

Rent, Urban Rent, Urban Transformation, Urban Planning, Urban Finance

Kaynakça

• Aksoy, Erman ve Güzey Kocataş, Özlem (2017), “Gecekondu Alanlarında Uygulanan Kentsel Dönüşüm Projelerinin Meşruiyet Zemini Olarak Yoksulluk Ve Suç”, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 7 Sayı: 14 / Aralık 2017, ss.275-295.
• Akyıldız, Nihal Arda (2020), “Kentleşme ve Kentsel Gelişim Bağlamında Açık Kamusal Alanların Sürdürülebilir Kentler Açısından Değeri” Millî Folklor 125, Bahar, ss. 188-201.
• Alonso, William (1968), Locationand Land Use-Towards a General Theory of Land Rent, 3. Baskı, Harvard University Presi, Cambridge, Massachusetts.
• Azrak, Ali Ülkü (2002), “Kamu Yararı Kavramı ve Planlama”, Ulusal Fiziki Planlama Semineri, TMMOB Mimarlar Odası, 18-19 Ocak, Ankara, ss. 57-62.
• Boratav, Korkut (2000), Yeni Dünya Düzeni Nereye, İmge Kitabevi, Ankara.
• Ricardo, David (1997), Ekonomi Politiğin ve Vergilendirmenin İlkeleri. (Çev. T. Ertan), Belge Yayınları. İstanbul.
• Dale, David / Johnson W. and Brzeski Jan (2001), Land Value Functions and Land Price Indexes in Cracow, 1993–1999, Journal of Housing Economics, Elsevier.
• Doğan, Hasan Hüseyin (2015), “Yerel Yönetimlerin Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sürecine Halkın Katılımı”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Yıl 8, Sayı 2, Aralık, s. 511, ss.505-543.
• Egeli, Haluk / Diril, Funda, (2012), “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Mali Özerklik ve Vergilendirme Yetkisi”, Sayıştay Dergisi, Sayı:84, Ocak- Mart, ss.25-44.
• Ertürk, Hasan (1997), Kent Ekonomisi, Bursa: Ekin Kitabevi, 2. Baskı.
• Ertürk, H. ve Sam, Neslihan (2009), Kent Ekonomisi, Ekin Yayınları.
• Evans, Alan W. (1983), The Determination of the Price of Land. Urban Studies (20), ss. 119-129.
• Göksu, Emel ve Bal, Eylem (2010), “Türkiye’de Neo-Liberal Mekânsal Gelişim Stratejisi Olarak Kentsel Dönüşüm Projeleri”, Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama içinde, (Der. Dilek Özdemir), Nobel, İstanbul, ss. 256-284. Güzey, Özlem, (2012), Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamaları: Neo-Liberal Kent Politikaları, Yeni Kentsel Aktörler ve Gecekondu Alanları, İdeal Kent, Sayı 7, Eylül 2012, ss. 64-83.
• Harvey, David (2003), Sosyal Adalet ve Şehir (Çev. Mehmet Moralı), Metis Yayınları, İstanbul.
• Kahraman, Tayfun (2010), “İmar Uygulamalarında Gizli Yolsuzluk: Ayrıcalıklı Özelleştirmeler ve Kentsel Rant”, İş Ahlakı Dergisi, Kasım, C. 3, Sayı 6, ss. 61-80.
• Kartal, Kemal (1977) “Kent Toprağında Özel Mülkiyet Hakkının Doğurduğu Sorunlar,” Amme İdaresi Dergisi, C. 10, No. 2, s. 25-28.
• Keleş, Ruşen (2000), “Kent ve Çevre Değerleri Bağlamında Kamu Yararı Kavramı”, Melih Ersoy & H. (Der. Çağatay
• Keskinok), Mekân Planlama ve Yargı Denetimi içinde, Yargı Yayınevi, Ankara, ss. 1-14.
• Keleş, R. (2013), Kentleşme Politikası, 13. Baskı. İmge Kitabevi, Ankara.
• Keskinok, H. Çağatay (2006), Kentleşme Siyasaları, Kaynak Yayınları, Ankara.
• Keskinok, H. Ç. (2009), “Kenti Tüketmek Üzerine”, Mimarist, 33, ss. 74 –77.
• Kutlu, Önder (2004), Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye’de Kamu Reformu ve Yönetimin Yeniden Düzenlenmesi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Marx, Karl (1999), Artı Değer Teorileri, İkinci Kitap. (Çev. Y. Fincancı), Sol Yayınları. Ankara.
• Marx, K. (2006), Kapital, Üçüncü Kitap, (Çev. Alaattin Bilgi), Sol Yayınları, 5. Baskı, Ankara.
• Miles, Mike E. / Berens, Gayle L. and Weiss, Mark A. (2000), The Raw Material: Land and Demographics in the United States, Real Estate Development Principles and Process, ULI.
• Ökmen, Mustafa ve Yurtsever, Hatice (2010), Kentsel Planlama Sürecinde Oluşan Kamusal Rantın Vergilendirilmesi, Maliye Dergisi, Sayı: 158, Ocak-Haziran, ss. 58-74.
• Özgül, Can Giray, (2020), “Bentderesi’nin Mekânsal Bir Çözümlemesi: Kamusal Mekândan Kentsel Rant Alanına”, Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi, Haziran, Cilt:2, Sayı:1, ss.59-76.
• Öztürk, Murat, (1992), Kentsel Toprak Rantı ve İstanbul’da Arsa Değerleri; Yüksek Lisans Tezi; İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Rosenthal, Stuart S. and Helsley, Robert W. (1994), Redevelopment and the Urban Land Price Gradient, Journal of Urban Economics, 35.
• Sadioğlu, Uğur, (2020), Türkiye’de Kentsel Dönüşümün Anlamı, Aktörleri ve Amaçları, İdealkent, Cilt 11, Sayı: 30, ss.878-908.
• Saraçoğlu, Fatih / Pürsünlerli Çakar, Elif ve Çakır, Muharrem (2015),“Rant Vergisi Ve Ülkemizdeki Tartışmalar”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Arşiv, Cilt 17, Sayı: 3, ss. 83-99.
• Sevindik, S. (2009), “İmar Planlarıyla Oluşan Kentsel Rantın Kamuya Kazandırılması için Ülkemizde Kullanılan Araçlar”, Mahalli İdareler Dergisi, Sayı:175, Mart, ss. 53-64.
• Şahin, Savaş Z. (2003), “İmar Planı Değişiklikleri ve İmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı (Pseuda) Kentsel Dönüşüm Senaryoları: Ankara Altındağ İlçesi Örneği”, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, İstanbul.
• Şengül, Hüseyin Tarık (2007), “Planlama Meslek Alanı ve Dönüşümü: Bir Çerçeve Önerisi”, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyumu, Planlama Meslek Alanı: Geçmişten Geleceğe Bildiri Kitabı içinde, Ankara, ss. 105-127.
• Şengül, Hüseyin Tarık (2002), “Planlama Paradigmalarının Dönüşümü Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Planlama Dergisi, 2 (3), ss. 8-30.
• Şenyapılı, Tansı (2014), “Denetimsiz ve Adaletsiz Rant Paylaşımının Biçimlendirdiği Kentsel Dokuya Örnek: Ankara-Yıldız”, İdeal Kent, Sayı: 11, Ocak 2014, ss. 326-347.
• Şişman, Aziz ve Kibaroğlu, Didem (2009), “Dünyada ve Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Uygulamaları”, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 11-15 Mayıs, Ankara.
• Taşan-Kok, Tuna (2011), Introduction: Contradictions of Neoliberal Urban Planning. Tuna Taşan-Kok & Guy Baeten (Ed.), Contradictions of Neoliberal Planning Cities, Policies and Politics içinde (pp.1-20), Springer Science and Business Media, London/ New York.
• Tekeli, İlhan (2003), “Kentleri Dönüşüm Mekânı Olarak Düşünmek”, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, TMMOB İstanbul Şubesi Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, İ. (2011), Kent, Kentli Hakları, Kentleşme ve Kentsel Dönüşüm, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Topal, Abdülkadir (2004), “Belediyelerin öz gelirlerinin Arttırılmasında Vergilendirme Yetkisi: ülkelerarası Bir Karşılaştırma”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, iktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Sayı: 3-4, C.18, ss.119-133.
• Topçu, Taner.(2018), “Kent Toprakları, Kentleşme ve Rant”, Anka Strateji Dergisi, http://ankaenstitusu.com/anka-strateji-dergisi-2/anka-strateji-dergisi-mart-nisan-2018/, ss. 36-39.
• Topçu, Taner.(2017), “Kentsel Rant Tartışmaları”, http://ankaenstitusu.com/anka-strateji-dergisi-2/anka-strateji-dergisi-kasim-aralik, ss.46-47.
• Turan, Abdulmenaf (2009), Türkiye’de Kentsel Rant Devlet Mülkiyetinden Özel Mülkiyete, Tan Kitabevi, 1. Baskı, Ankara.
• Ulutaş, Cafer (2005), Kentsel Toprak Rantının Kamuya Kazandırılmasında Bir Araç Olarak İmar Haklarının
• Toplulaştırılması, (Dikmen Vadisi Örneği), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, Yüksel Lisans Tezi, Ankara.
• Umay, M. Akif, (2006), “Kentsel Rantlar Nedeniyle Oluşan Gelirlerden Kamunun Pay Alması Gerekmez mi?”, Mali Kılavuz Dergisi, Sayı 31, Ocak-Mart 2006, ss. 108-111.
• Yaman, Fatih Turan ve Şahinbaş, Uysal (2017), İstanbul Aydın Üniversitesi, Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, Sayı: 47, ss.53 – 77.
• Yılmaz, Onur Kemal ve Bozdoğan, Recep (2018), “Türkiye’de Belediyelerin Mevcut Kentsel Dönüşüm Uygulamalarına Yönelik Tutumları: İstanbul İlçe Belediyeleri Üzerine Bir Araştırma”, İdeal Kent, Sayı: 24, C. 9, Yıl: 2018-2, ss.430-455.