Marital Discord (Shiqaq) Between Spouses İn İslamic Law And İts Legal Consequences

Yıl 2023, , 246 - 274, 26.12.2023

Cavidan Kement , Ahmet Ekşi

https://doi.org/10.5281/zenodo.10431492

Öz

The one of goals that religious provisions aim to achieve is the preservation of the generation. For this reason, Islam recommends marriage and prohibits all illegitimate relationships outside of marriage. He also ordered the parties to respect each other's rights and fulfill their responsibilities in order to maintain the marriage union. He requested that all attitudes and behaviors that would disrupt the marriage union be avoided. How ever, from time to time, a word said or a behavior exhibited by one or both spouses shakes the marriage union and even leads to its end. Situations that can be described as severe disagreements that occur between spouses and make the continuation of the marital union almost impossible are expressed with the concept of “shiqàq” in fiqh. Failure of the parties to observe marriage law in domestic relations is one of the main reasons that lead to “shiqàq”. Although the reasons for the “shiqàq” that leads the spouses to discord are not explained in the relevant verse, it is recommended that in case of “shiqàq”, the institution of arbitration should be applied and the arbitrators should first reconcile the relationship between the spouses and prevent the breakdown of the marital union. On the other hand, it is controversial among the sects whether arbitrators have the authority to terminate a marriage union that they do not find beneficial to continue. While the fuqaha, who argue that arbitrators are in the position of attorneys, say that referees cannot separate the spouses without the consent of the spouses, those who say that arbitrators are in the power of judges are of the opinion that arbitrators have the authority to separate husband and wife regardless of the consent of the spouses. In addition, in case of “shiqàq”, the man can directly divorce his wife, and the woman can request the judicial authorities to separate from her husband. In this study, which deals with the issue of “shiqàq” in the context of family law, first of all, the meaning of “shiqàq”, the issues that cause this situation and the legal consequences attached to this concept will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family, Shiqàq, Divorce, Arbitrator

İslâm Hukukunda Eşler Arasında Şiddetli Geçimsizlik (Şikâk) ve Hukuki Sonuçları

Öz

Dinî hükümlerin gerçekleştirmek istediği hedeflerden biri de neslin korunmasıdır. Bunun için İslâm dini, evlenmeyi tavsiye etmiş ve evlilik dışındaki bütün gayri meşru ilişkileri yasaklamıştır. Ayrıca evlilik birliğini devam ettirmek için tarafların birbirlerinin haklarına riayet etmelerini ve sorumluluklarını yerine getirmelerini de emretmiştir. Evlilik birliğini bozacak olan bütün tutum ve davranışlardan ise sakınılmasını istemiştir. Ancak zaman zaman eşlerden birinin veya her ikisinin söylediği bir söz veya sergilediği bir davranış evlilik birliğini sarsmakta hatta sonlanmasına yol açmaktadır. Eşler arasında meydana gelen ve evlilik birliğinin devamını neredeyse imkânsız kılan şiddetli geçimsizlik olarak nitelendirilebilecek durumlar, fıkıhta şikâk kavramıyla ifade edilir. Aile içi ilişkilerde tarafların evlilik hukukunu gözetmemeleri, şikâka götüren sebeplerin başında yer almaktadır. İlgili ayette eşleri, geçimsizliğe götüren şikâkın sebepleri açıklanmamakla birlikte, şikâk durumunda hakemlik müessesesine başvurulması ve hakemlerin de öncelikle eşlerin arasını ıslah ederek evlilik birliğinin bozulmasını önlemeleri tavsiye edilmiştir. Diğer taraftan hakemlerin, devam etmesini yararlı görmedikleri evlilik birliğini, sonlandırma yetkilerinin olup olmadığı mezhepler arasında ihtilaflıdır. Hakemlerin vekil konumunda olduğunu savunan fukahâ, eşlerin rızası olmadan hakemlerin eşlerin aralarını tefrîk edemeyeceğini söylerken, hakemlerin hâkim hükmünde olduğunu söyleyenler ise eşlerin iznine bakmadan hakemlerin karı-kocayı ayırma yetkisinin olduğu kanaatindedirler. Ayrıca şikâk durumunda erkek doğrudan eşini boşayabileceği gibi kadın da yargı makamlarından kocasından ayrılmayı talep edebilecektir. Aile hukuku bağlamında şikâk konusunu ele alan bu çalışmada öncelikle şikâkın anlam alanı, bu duruma sebebiyet veren hususlar ve bu kavrama bağlanan hukuki neticeler ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Aile, Şikâk, Şiddetli Geçimsizlik, Boşama, Hakem

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/466/471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Acar, Halil İbrahim. “Ailede Sadakat ve Güven (Kur’an ve Sünnet Bağlamında)”. Turkish Studies International Periodical for the languages, literature and History of Turkish or Turkic 12/29 (Ankara 2017), 1-17.
• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Akgündüz, Ahmet. ‘‘Hakem’’. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/171-173. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Aktan Hamza. “Kur’an’a Göre Boşanma Prosedürü”. Dinî Araştırmalar 5 (Aralık 2002), 5-16.
• Alper, Hülya. “Nifak ya da İmanda Çatışma (Kur’ân-ı Kerîm Bağlamında Nifak Psikolojisi Üzerine Bir İnceleme)”. Marmara İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2014), 5-24.
• Atar, Fahrettin. “Nikâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/112-117. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Aydın, Mehmet Âkif. Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d et-Tücîbî el-Bâcî. el-Müntekâ şerhu Muvattâ. 7 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1913.
• Bayar, Mesut. ‘‘İslam Aile Hukukunda Karı-Koca Arasında Meydana Gelen Anlaşmazlıklara Önerilen Çözümler’’. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 5 (Nisan 2011), 87-111.
• Bayer, Ali. “Medya ve Aile İçi Şiddet”. 2. Ulusal Aile Sempozyumu, Medya Aile ve Din. Adana: Yuva-Kur Yayınları, 2016.
• Beyhâki, Ahmed b. Hüseyin el-Beyhâkî. es-Sünenü’l-Kübra. Beyrut-Lübnan: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1442/2031.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhîyyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. elCâmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru Tavki’n-Necâd, 1422.
• Carullah, Musa. Kur’ân-ı Kerîm Ayet-i Kerimelerinin Nurları Huzurunda Hâtûn.
• haz. Mehmet Görmez. Ankara: Kitâbiyât, 1999.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmet b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1992.
• Çalık, Nilüfer Sena. “Beden, Mesken ve Bilgi Mahremiyeti Açısından Sosyal Medyadaki Tasarrufların Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”. Tukish Academic Research Review 3/1 (Haziran 2018), 25/44.
• Çekiç, Sevdegül. İslam Hukukunda Mahremiyet ve Sosyal Medya. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Çelik İbrahim. ‘‘Taaddî’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/283-284. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çolak, Abdullah. “İslâm’da Aile Kurumunu Korumaya Yönelik Tedbirler”. İnönü Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1 (Şubat 2017), 105-137.
• Dâmegânî, Hüseyin b. Muhammed Dâmegânî. Kâmûsü’l-Kur’ân=Islâhü’l-vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. thk. Abdülazîz Seyyidülehl. Beyrut: Dârü’lİlm li’l-Melayin, 4. Baskı 1983.
• Demirci, İslam. “İslâm Hukukunda Terk Nedeniyle Boşanmanın Türk Hukukuyla Mukayeseli Olarak İncelenmesi”. Diyanet İlmî Dergi 58/3 (2022), 1071-1094.
• Din İşleri Yüksek Kurulu Fetvalar. Ankara: DİB Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Dirik, Mehmet. “İslâm Aile Hukukunda Kocanın Nafaka Mükellefiyetini Düşüren Haller”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 25 (2015), 135-159.
• Döndüren, Hamdi, “Mesken”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/316317. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, t.y.
• Ebû Zehra, Muhammed b. Ahmed b. Mustafa Ebû Zehra. el- Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 3. Basım, 1377/1957.
• Ekşi, Ahmet. “İslam Hukuku Bakımından Tedavi Sürecinde Hasta Mahremiyetinin İhlali”. Din, Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu (27-29 Mart 2015 Ordu). ed. Yavuz Ünal vd. 1/141-156. Samsun: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• el-Mevsûatu’l-Fıkhîyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1414/1993.
• el-Mucemü’l-Vasît, İbrâhim Mustafa vd. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Da‘veti, t.y.
• Erbay, Celal. “Nafaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım, 2019.
• Erdoğan, Suat. “İslam Aile Hukukunda Şiddetli Geçimsizlik (Şikâk) Durumunda Hakem Tayini ve Tayin Edilen Hakemlerin Yetkileri”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Kasım 2017), 45-57.
• Feyizli, Hasan Tahsin. “Kur’ân’da Aile Hukuku”. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları 3 (Mayıs 2010), 40-59.
• Günay, Hacı Mehmet. “Nüşûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/303304. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî İbn Âbidîn. Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar: Şerhi- Tenvîri’l-ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcut-Ali Muhammed Muavvaz. 10 Cilt. Beyrut: Darü’lKütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî İbnü’lArabî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, t.y.
• İbnü’l-Arabî. el-Mesâlik fî şerhi Muvattâ’i Mâlik. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-garbi’lİslâmî, 1428/2007.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî İbn Âşûr. Tefsîrü’t-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l bârî bi- şerhi sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hazm. el-Muhallâ bi’l-âsâr fî şerhi’l-Mücellâ bi’l-ihtisâr. thk. Muhammed Münir Dımaşki. 11 Cilt. Kahire: İdaretü’l-Tıbaati’l-Müniriyye, 1352.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmamüddîn İsmail b. Ömer İbn Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’ân’il Azîm. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1416/1996.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Abdullâh b. Aḥmed b. Muḥammed b.
• Ḳudâme el-Cemâʿîlî. el-Kâfî. 4 Cilt. b.y.: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1414/1994.
• İbn Kudâme. el-Muğnî. nşr. Abdullâh et-Türkî-Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Alemü’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 cilt. b.y.: Darû İhyâi’l-Kütübi’l-Arabi, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânü’l-Arab. 18 cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru İhyâi etTürâsi el-Arabî, 1417/1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d- dakâik ve minhatu’l-hâlik ve tekmiletu’t-tûrî. 8 Cilt. b.y.: Dârü’lKitâbi’l-İslâmî, 2. Basım. t.y.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî İbn Rüşd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Abdülmecid Tu’me Halebi. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1418/1997.
• İsfahânî, Râgıb. Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb elİsfahânî, el-Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 3. Basım. Dımeşk-Beyrut: Dârü’l-Kalem-Dârü’ş-Şamiyye, 1423/2002.
• Kahraman, Abdullah. “Mahremiyetin Tanımı ve Sınırı”. Din, Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu (27-29 Mart 2015 Ordu). ed. Yavuz Ünal vd. 1/29-52. Samsun: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Kahraman, Abdullah. “İslâm Hukukuna Göre Boşanma Prosedürü ve Ahlakı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 40 (Aralık 2022), 27-74.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir 5 Cilt. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâüddin Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-Kâsânî, Bedâi’ü’ssanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Kaşdibi, Ahmet - Yılmaz, Sinan. “İslam Aile Hukukunda Aile Hakemliği ve Günümüzdeki Aile Problemlerinin Çözümünde Uygulanabilirliği”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 6/2 (Aralık 2022), 641-668.
• Kızmaz, Zahir - Altuğ, Semra. “Aile Sorunlarının Ortaya Çıkmasında Ebeveyn Müdahalelerinin Etkisi”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/2 (Aralık 2019), 538-557.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2014.
• Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî. et-Tecrîd. nşr. Muhammed Ahmed Serrâc-Alî Cum’a Muhammed. 12 Cilt. Kahire: y.y., 1427/2006.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed İbrahim el-Hifnâvî-Mahmud Hamid Osman. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1414/1994-1416/1996.
• Mâlik, el-Muvatta’. thk. Bessâr Avvâd Marûf-Muhammed Alî el-Ezherî. Beyrut: Dârü’l-Garbİ’l-İslâmî, 2020.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr Mergînanî. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. thk. Sâid Bekdâş. 7 Cilt. Medine: Darü’s-Sirâc, 1440/2019.
• Midilli, Muharrem. “Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler”. İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi 38 (Ekim 2021), 129-159.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364.
• Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. el-Ahvalü’ş-şahsiyyetü fi şer’îati’l-İslâmiyye meal işaratü ila megâbilitiha fi’ş-şerâiu uhra. İstanbul: el-Mektebetü’lHanifiyye, 1440/2018.
• Muhammed Revvas Kal’aci – Hâmid Sâdık Kuneybî. Mu’cemu’l-Lügati’l-Fukahâ. Beyrut-Lübnan: Dârü’n-Nefâis, 1405/1985.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’ssahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’lArabiyye, t.y.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Osmanlı Hukuk-i Aile Kararnâmesi. haz. Orhan Çeker. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 1999.
• Öğüt, Salim. “Cimâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/2-3. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Sâbûnî, Abdurrahman Sâbûnî. Medâ hürriyeti’z-zevceyn fi’t-talâk fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1403/ 1983.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Revâiü’l-beyân tefsîru ayâti’l-ahkâm mine’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1440/2019.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1905.
• Savaş, Saim. “Fetva ve Şeriyye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü ve Dağılması”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. 2. Cilt. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l- Eimme. el-Mebsût. nşr. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. Beyrut: y.y., 1414/1993.
• Sertâvî, Mahmûd Ali Sertâvî. Şerhu Kanuni’l-ahvâli’ş-şahsiyye. Amman: Dârü’lFikr, 1417/1997.
• Seyyid Sâbık. Fıkhü’s-sünne. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 7. Basım, 1405/1985.
• Sibâî, Mustafa. el-Mer’e beyne’l-fıkh ve’l-kânûn. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1395/1975.
• Sibâî, Mustafa. Şerhu Kânûni’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye: ez-Zevâc ve İhlâluhu. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1417/1997.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-Şâfiî. Kitâbü’l-Üm=Mevsûatü’lİmam eş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed vd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’lArabi, 1422/2001.
• Şen, Yusuf. “İslâm Hukuku Açısından Aile İçi Mahremiyetin İhlâli ve Boşanmalara Etkisi”. Din, Gelenek ve Ahlak Bağlamında Mahremiyet Algıları Sempozyumu (27-29 Mart 2015 Ordu). ed. Yavuz Ünal vd. 2/249-268. Samsun: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemaleddin İbrahim b. Ali b. Yusuf Şirâzî. el-Mühezzeb fî Fıkhî’lİmam eş-Şâfiî. 2. Cilt b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Şirbînî, Muhammed b. Hatîb eş-Şirbînî. Muğni’l- muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme Ezdî Hacrî Mısrî et-Tahâvî. Ahkâmü’l-Kur’âni’l-Kerim. thk. Sadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1418/1998.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-Tirmizî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. İbrâhim Utve Avd. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa, 1395/1975.
• Topal, Şevket – Küçük, Yunus Emre. “Aile İçi Şiddet ve İslam Hukukundaki Önleyici Tedbirler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (2012), 11-41.
• Yaman, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: İFAV, 2018.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Kitabevi, t.y.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılâhları Kâmûsu. haz. Sıtkı Gülle. 5 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Yetişgin, Mehmet – Özdamar, Toroshan. “XX. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devletinde Aile Kurumu: Besni Örneği”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 13/1 (2016), 219-240.
• Yıldız, Kemal. Fıkhın Aydınlığında İbadet ve Hayat. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Yılmaz, İbrahim. “Yetki ve Sistem Açısından İslâm Hukukunda Boşanma”. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Yılmaz, İbrahim. ‘‘İslâm Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müessesesine Hukuki İşlerlik Kazandırılması’’. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 12/10 (Ankara 2017), 329-360.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî. Me’âni’l- Ku’ân ve Î’râbüh. nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî, 5 Cilt Beyrut: Âlemü’lKütüb, 1408/1988.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. 11 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1418/1997.