Laʽlizâde Abdülbâkî’nin Aşk ve Cezbe Hakkındaki Görüşlerinin Tasavvufî Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Sayı: 2, 93 - 109, 15.12.2019

Haluk Enönlü

Öz

Aşk ve cezbe tasavvufta eskiden beri kullanılan ve insanı Allah’a
ulaştıran en kısa ve etkili yollardan biri olarak kabul edilir. Aşk, Allah’a
karşı duyulan aşırı sevgi, cezbe ise, Allah’ın kulunu kendine doğru çekmesi
demektir. Sûfiler ilahi aşkı Allah’a ulaşmak için yeterli görmezler. Allah’a
ulaşabilmek için Allah’ın da kulunu kendine doğru çekmesi gerektiğini
belirtirler. Onlara göre kul ancak bu şekilde Allah’a ulaşabilir. İnsan ne
kadar çalışırsa çalışsın ilahî cezbe olmadan hakikat ve marifete ulaşamaz.

XVI. yüzyılın
son çeyreğinde ve XVII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nde yaşamış ve
Bayramî-Melâmisi olan Laʽlîzâde Abdülbâkî de (ö. 1159/1746) bu
düşünceyi paylaşan mutasavvıflardandır. Onun tasavvufî düşüncelerinin temelinde
aşk ve cezbenin olduğu söylenebilir. Onun bu konuda Mevlânâ ve İbnü’l-Arabi’den
etkilendiği de ifade edilebilir. Biz bu çalışmamızda Laʽlîzâde Abdülbâkî’nin tasavvufî görüşlerinin temelinde aşk ve cezbenin
olduğunu ve Mevlânâ ve İbnü’l-Arabi’den etkilendiğini karşılaştırmalı olarak
ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Laʽlîzâde Abdülbâkî, Aşk, Cezbe, Marifet

Kaynakça

• Abdülbâkî, Laʽlîzâde. Hediyyetü’l Müştâk fi Şerhi Mesleki’l Uşşâk. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 636/178 b -225 a .
• Abdülbâkî, Laʽlîzâde. Mebde ve Meâd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 636/1 b -111 a .
• Acluni, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hâfa. 2 Cilt. Beyrut: y.y. 1351/1932.
• Amiki, Mehmed. Risâle-i Beyân-ı Hamzaviyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, 764/61 b -68 b .
• Baltacı, Halil. “Aşkın Kazandığı Tasavvufi Muhteva: Ahmed Gazali, Bakli ve Irâki Çizgisi”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 34 (Aralık 2014), 23-44.
• Baltacı, Halil. “Saf Aşkın Üstadı: Ahmed Gazali ve Tasavvufi Anlayışı”. Tasavvuf İlmi ve Araştırma Dergisi 32 (Temmuz 2013), 1-14.
• Buhâri, Muhammed b. İsmail. Camiu’s-Sahih. 8 Cilt. İstanbul: y.y., 1992.
• Chıttıck, William C. Rumi ve Mevlevilik. çev. Safi Arpaguş. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 14, (Mevlana Özel Sayısı), (Haziran 2005), 709-727.
• Ebu’l-Alâ Afifi. Tasavvuf, İslâm’da Manevi Hayat. çev. Ekrem Demirli - Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 2015.
• Emoto, Masaru. Hidden Messages in Water. New York: Sunmark Publishing, Inc, 2001, Erişim 1 Ağustos 2018.
• http://www.masaru-emoto.net/english/entop.html Emoto, Masaru. Message From Water. Tokyo: HADO Kyoikusha, Co., Ltd, 1999, Erişim 1 Ağustos 2018.
• http://www.masaru-emoto.net/english/entop.html Gazzâli Ahmed. Sevânihü’l-Uşşâk (Mecmûa-i âsâr-ı Fârsi-yi Ahmed-i Gazali İçinde). haz. Ahmed Mücâhid, Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 1388.
• Gazzâli, Ebu Hâmid Muhammed. İhyâ’ü Ulûmi’d-din. çev. Ahmed Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1985.
• Hücviri, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfu’l-Mahcûb, Hakikat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Fütûhâtü’l- Mekkiyye. nşr. Osman Yahya. 14 Cilt. Beyrut: Daru’l-Sadr, 1405/1985.
• İbnü’l-Arabi, Muhyiddîn. “İlâhi Aşk”. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• İbnü’l-Arabi, Muhyiddîn. Tedbirât-ı İlâhiyye. çev. ve şrh. Ahmed Avni Konuk. haz. Mustafa Tahralı. İstanbul: İz Yayınları, 2004.
• Koltaş, Nurullah. “Tasavvufta Bir Taarruf ve Mükâşefe İmkânı Olarak Cezbe”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17/1 (Haziran 2017), 121-135.
• Konevi, Sadreddin. Nefehâtü’l-İlâhiyye, İlâhi Nefhalar. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kuşeyri, Abdulkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. nşr. Zekeriya el-Ensâri. b.y.: y.y., 1304.
• Kübra, Necmüddin. Fevaihu’l-Cemal (Tasavvufi Hayat İçinde). çev. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Kübra, Necmüddin. Usûlü Aşere (Tasavvufî Hayat İçinde). çev. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Küçük, Osman Nuri. Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim. 6. Basım. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
• Marmaravî, Ahmed Şemseddin. Risâle-i Tevhid. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Efendi Şer’iyyesi, 1343, 1 a -60 b .
• Mekki, Ebu Talip. Mekki. Kûtu’l-Kulub. thk. Asım İbrahim Keyâli. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 2005.
• Rustom, Mohammed. “The Water and Fire of Love”. Uluslararası Hacı Bayram Veli Sempozyumu (Ankara, 14-16 Aralık 2012). ed. Ahmet Cahit Aksever. 539-547. Ankara: Kalem Eğitim Kültür Akademi Derneği, 2016.
• Serrâc, Ebu Nasr Abdullah b. Ali b. Muhammed. el-Lüma’ fi’t- Tasavvuf. thk. Reynold Alleyne Nicholson. Leiden: Beril Matbaası, 1914.
• Uludağ, Süleyman. “Ahmed el-Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/70. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/11-17. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2016.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Cezbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/504. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvuf Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.