TURKISH-FRENCH RELATIONS IN HISTORY AND THE HATAY ISSUE

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 58 - 67, 30.06.2025

Bilal Bozkurt

Öz

The Republic of Turkey, with its deep-rooted history, has established political relations with many nations throughout history. One of these nations is France. The history of Turkish-French relations dates back to the Battle of Nicopolis. The first contact between the Ottoman Empire and France occurred after the Battle of Nicopolis, during the payment of ransoms for Crusader soldiers captured by the Ottomans. When evaluated in the context of Napoleon’s invasion of Egypt, it is difficult to argue that France supported the territorial integrity of the Ottoman Empire. However, these relations cannot be considered independently of Ottoman-British and Ottoman-Russian relations. Until 1878, Britain supported the territorial integrity of the Ottoman Empire to prevent Russia from gaining excessive power, and in this context, other European states also shaped their policies towards the Ottoman Empire within the framework of the balance of power in Europe. After World War I, France’s tolerance of Greece's occupation of Anatolia marked a significant turning point in Turkish-French relations. However, the victories of the Turkish National Struggle under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk compelled France to retreat from this position. Prioritizing its economic interests, France became the first Allied power to sign an agreement with the Turkish Grand National Assembly (TBMM), formally recognizing it through the Treaty of Ankara, signed on October 20, 1921. During the Lausanne Conference, however, France emerged as the most resistant state to the Turkish delegation’s demand for the abolition of capitulations, which was deemed essential for Turkey’s independence. Prior to World War II, Turkey skillfully assessed the international political climate and brought the issue of Hatay to the agenda during a period when France was preparing to grant independence to Syria. Turkey’s firm stance and diplomatic pressure on France led to the resolution of the Hatay issue in favor of Turkey, forcing France to accept the outcome under the prevailing conditions. Literature studies examining the historical trajectory and impact of Turkish-French relations provide a broader perspective on the evolving dynamics of these relations over different periods.

Anahtar Kelimeler

Turkey , France , Soviet Union , Ankara Treaty , Moscow Treaty , Lausanne

TARİHTE TÜRK-FRANSIZ İLİŞKİLERİ VE HATAY MESELESİ

Öz

Köklü bir geçmişe sahip olan Türkiye Cumhuriyeti, tarih boyunca pek çok devletle siyasi ilişkiler kurmuştur. Bu devletlerden biri de Fransa’dır. Türk-Fransız ilişkilerinin tarihi, Niğbolu Savaşı’na kadar uzanmaktadır. Osmanlı Devleti ile Fransa arasındaki ilk temas, Niğbolu Savaşı sonrasında Osmanlılar tarafından esir alınan Haçlı askerlerinin fidyelerinin ödenmesi sırasında gerçekleşmiştir. Osmanlı-Fransız ilişkileri, Napolyon’un Mısır’ı işgali bağlamında değerlendirildiğinde, Fransa’nın Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü savunduğunu söylemek güçtür. Ancak bu ilişkiler, Osmanlı-İngiliz ve Osmanlı-Rus ilişkilerinden bağımsız ele alınamaz. İngiltere, 1878’e kadar Rusya’nın aşırı güç kazanmasını önlemek amacıyla Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü desteklemiş ve bu bağlamda diğer Avrupalı devletler de Osmanlı’ya karşı politikalarını Avrupa’daki güç dengesi çerçevesinde şekillendirmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, Fransa’nın Yunanistan’ın Anadolu’yu işgaline göz yumması, Türk-Fransız ilişkilerinde önemli bir kırılma noktası olmuştur. Ancak Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Türk Milli Mücadelesi’nin zaferleri, Fransa’nın bu tutumundan geri adım atmasını zorunlu kılmıştır. Ekonomik çıkarlarını ön planda tutan Fransa, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile anlaşan ilk müttefik güç olmuş ve 20 Ekim 1921 tarihinde imzalanan Ankara Antlaşması ile TBMM’yi resmen tanımıştır. Lozan Konferansı sırasında ise Fransa, Türk delegasyonunun bağımsızlık için şart koştuğu kapitülasyonların kaldırılması talebine en güçlü karşı çıkışı sergileyen devlet olmuştur. İkinci Dünya Savaşı öncesinde, Türkiye uluslararası siyasi konjonktürü iyi değerlendirerek Fransa’nın Suriye’ye bağımsızlık vermeye hazırlandığı bir dönemde Hatay konusunu gündeme getirmiştir. Türkiye’nin kararlı duruşu ve Fransa üzerindeki diplomatik baskı, Hatay meselesinin Türkiye lehine sonuçlanmasına neden olmuş, Fransa da bu sonucu mevcut koşullar çerçevesinde kabul etmek durumunda kalmıştır. Türk-Fransız ilişkilerinin tarihsel seyrini ve etkilerini inceleyen literatür çalışmaları, bu ilişkilerin farklı dönemlerde değişen dinamiklerini ele alarak konuyu daha geniş bir perspektifte değerlendirme imkânı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye , Fransa , Ankara Antlaşması , Hatay Sorunu , Milli Mücadele

Kaynakça

• Akçora, E. (2010). Hatay’ın Anavatan’a ilhakının Türk Dış Politikasındaki yeri. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922). Ankara.
• Altamira, R. (1927). Beynelmilel Bozkurt-Lotus davasında Türk-Fransız müdafaaları, müt.: Menemenlizâde Edhem Menemencioğlu, Adliye Vekâleti İstatistik ve Neşriyat Müdüriyeti. Türk Ocakları Matbaası.
• Armaoğlu, F. (1998). 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). TTK. Armaoğlu, F.(2005). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995).Alkım Yayınevi. Atabey, F. (2014).1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı. IQ Yayınları. Balcıoğlu, M. ve Kütükçü, M.A.(2004). Cumhuriyetin 80.Yılına Armağan: “Cumhuriyet’in Uluslararası Hukuk Alanındaki İlk Başarısı: Bozkurt Lotus Davası”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Baykara, T. (1996). Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri. İzmir. Akademi Kitapevi.
• Birsel H. ve Duman, Ö.O.(2013). Fransa’nın Suriye Mandater Yönetimi Müfettişlerinden Pierre Bazantay Gözüyle Yakındoğu’da Bir Milliyetçi Çatışma Alanı: İskenderun Sancağı (1934-1939). Turkish Studies, 8(9), 799-817.
• Düstur, (1929). Üçüncü Tertip. C:II,( 10 Mart 1337-28 Şubat 1338). İstanbul.
• Karal, E.Z. (1994). Osmanlı Tarihi, C.5. Ankara.
• Ersaydı, A. (2010). Bozkurt-Lotus Davası ve Genç Türkiye’nin Hukuksal Yetkinliği. S. VI. yyy: Tarih Okulu Dergisi.
• Fromkin, D. (1994). Barışa Son veren barış, modern ortadoğu nasıl yaratıldı. (1914-1922). Sabah Kitapları.
• Gönlübol, M. ve Sar, M.C.(1987). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973). A.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No.558.
• Gönlübol, M. ve Sar, M.C. (1990). Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gönlübol, M. ve Sar, M.C. (1996). 1919-1939 Dönemi, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1995). Ankara.
• Hatipoğlu, S. (2002). Hatay’ın Türkiye’ye Katılması. Türkler.
• Karakuş, H.B. (2013). Atatürk Özel Sayısı: “Genç Türkiye’nin İlk Hukuk Zaferi: Bozkurt-Lotus Davası”. Ankara: Hukuk Gündemi Dergisi.
• Karal, E. Z. (1994). Osmanlı Tarihi, C.5. Ankara.
• Kocabaş, S. (1990). Tarihte Türkler ve Fransızlar. İstanbul.
• Köni, H. (1989). Hatay sorununa yeni bir bakış. Atatürk Yolu, 4, 535-539.
• Lewıs, B. (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. Ankara.
• Melek, A. (1991).Hatay Nasıl Kurtuldu. Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Quelquejay, C. Le. (1998). Atatürk Dönemi Türk-Fransız Münasebetleri, (1921-1938 ). Üçüncü Uluslararası Atatürk Sempozyumu, C:II. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Irmak, S ve Çağlar, B.K.(1973). Cevdet Paşa Tarihi Seçmeler. MEB Yayını.
• Sarınay, Y. (2010a). Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler). Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Sarınay, Y.(2010b). Atatürk’ün Hatay Politikası-II (1938-1939), Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler). Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Selek, S. (1987). Anadolu İhtilali, C:II. İstanbul: Zafer Matbaası.
• Sipahi, Ç. (1997). 19.YüzyIl Başlarında Avrupa Dengesi ve Nizam-ı Cedit Ordusu. İstanbul.
• Sonyel, S. R. (1991). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika. Türk Tarih Kurumu.
• Soysal, İ. (1964). Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasisi Münasebetleri (1789-1802), 1964 Türk İstiklal H. Ankara.
• Soysal, İ. (1981). 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı. Belleten, 182, 367-415.
• Soysal, İ. (1985). Hatay Sorunu ve Türk-Fransız İlişkileri (1936-1939). Belleten, 193,79-110.
• Sökmen, T. (1992). Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar. TTK Basımevi.
• Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih. Filiz Kitapevi
• Tünay, B. (1986). Atatürk ve Hatay. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi.
• Yavuz, B. (1994). Türk – Fransız İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=354136 (Son Erişim Tarihi: 25.01.2018) http://www.fortunes-de-mer.com/mer/en/18-court-cases.html (Son E. Tarihi: 01.02.2018