İslâm Düşüncesinin İ
lk Özgürlükçü Hareketi Mu’tezile'nin “Kader” Anlayışı

Yıl 2006, Sayı: 7, 69 - 92, 01.06.2006

Abdulhamit Sinanoğlu

Öz

slâm düsünce tarihinde kaderle ilgili tartısmalar hicri birinci

yüzyılın ikinci yarısından itibaren; çok erken bir dönemde

ortaya çıkmıstır. Kader konusunun hem siyâsî, hem de itikâdî

yönleri bulundugu için her dönemde düsünürlerin ve arastırıcıların

dikkatlerini çekmistir. Biz bu makalemizde bu tartısmaların

ortaya çıkısı ve arkaplanı üzerinde durmayacak; konuya

bazı Mu’tezile kelamcılarının kavramsal tahlil ve yorumlarını

vererek, geleneksel Sünnî anlayıslardan farklı yaklasımlarını

açıklamaya çalısacagız. Arap dilinde “kader” ve “kudret” sözcükleri

aynı kökten gelmekte, fakat Mu’tezile kelamcıları, ilâhî

adaleti ve insan sorumlulugunu temellendirmek için bu sözcügü

degisik, hatta birbirlerine zıt anlamlarının da bulundugunu hesaba

katarak açıklamıslardır.

Anahtar Kelimeler

Mu'tezile, kader, kudret, kaza, takdîr, halk (yaratma), fiil

Kaynakça

• Abdulkerim Osman, Nazariyyetu't-Teklif, Mısır 1317 h..
• Adam, Hüdâverdi, Muhyiddîn b. el-Arabî’ye Göre Kaza ve Kader, Sa- karya 1998.
• Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelâmî Problemle- re Etkileri, Birleşik Yay. İstanbul 1992.
• Akbulut, Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri, AÜİFD., Ank. 1992, Sayı:33.
• Atay, Hüseyin, İslâmın İnanç Esasları, Ank. 1992.
• Atay, Hüseyin, Kur’ân’a Göre İman Esasları, Ankara1972
• Bâkıllânî, Kâdı Ebu Bekir el-, et-Temhid (Temhîdu’l-Evâil ve Telhîsu’d- Delâil,, (Yay.: Mekârisi), Beyrut 1957.
• Cârullah, Zühdî Hasen, el-Mu’tezile, el-Mektebetul Ehliye, (II. Bs.) Beyrut 1974 ve Beyrut 1990.
• Değîm, Semih, Felsefetu’l-Kuder fi’l-Fikri’l-Mu’tezile, (II. Bs.) -Dârû’t- Tenvîr, Beyrut 1985.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen el-Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’h-tilâfu’l-Musallîn, (Thk.: M. Abdulhamid), Şam 1994.
• Fîruzâbâdî, Mecduddin Ebu Tâhir Muhammed b. Yâkub, el- Kâmûsu'l-Muhît, Beyrut 1413/1913.
• Gardet, Louis ve Anawati, George, Felsefetu'l-Fikri’d-Dînî, (çev.: Şeyh Subhî Sâlih ve Ferid Cibr), Beyrut 1967.
• Hevârizmî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer el-, el-Keşşâf ‘an- Hakâiki Ğavâmizi’t- Tenzil ve‘Uyûni’l- Ekâvil fi Vücûhi’t-Te’vil, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, tsz. İbn Ebi'l-Hadid, Şerhu Nehci'l-Belâğa, Beyrut: Daru’l-İhyâi’t-Turâsi'l- Arabî, tsz., c.VI. İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Beyrut /1955, Beyrut 1412/1912, XI/209.
• Kâdı Abdulcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî, el-Muhît bit-Teklif, (Thk.: Josef Hopen), II.bs., Beyrut 1965. ---------, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (Thk.: Abdülkerim Osman), I. Bs.,
• Mektebetü’n-Nahdâ, Kahire 1965. ---------, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, Kahire 1960-1965, VIII/283. ---------, el-Muhît bi’t- Teklif (Thk.: Josef Hopen), 2. Bs., Beyrut 1965; ---------, Müteşâbihul-Kur’ân, (Thk.:Adnân Zerzûr), Kahire 1960;
• Kâsım b. Muhammed b. Ali, el-Esâs li Akâidi’l-Ekyâs, (Thk.: A.Nasri Nâder), I. Bs., Dâru’t-Tâlia, Beyrut 1980.
• Mac Donald, Kader md., MEB. İslâm Ansiklopedisi. VI/42; Mahmud Kâmil Ahmed, Fi Tefsîri’l-Mu’tezile li’l-Kur’âni’l-Kerim, Bey- rut 1983.
• Öner, Necati, İnsan Hürriyeti, Ankara 1995.
• Şeyhzâde, Abdurrhînm b.Ali, Nazmu'l-Ferâid ve Cem'ul-Fevâid, Mısır h.. Tunç, Cihat, Sistematik Kelâm, Kayseri 1994.
• Umâra, Muhammed, el-Mu’tezile ve Müşkiletü’l-Hürriyeti'l-İnsanîyye, I. Bs., Beyrut 1972.
• Watt, W. Montgomery., Hür İrâde ve Kader, (Çev.: Dr. Arif Aytekin), İstanbul 1996..
• Yemânî, Şeyh Sâlih el-Mukbilî el-, el-İlmu’ş-Şâmih fî Îsâri’l-Hakki ale’l-âbâi ve’l-Meşâyıh, Kahire 1318 h.