Hilâfette Nass Teorisi

Yıl 2009, Sayı: 14, 67 - 121, 01.12.2009

Şaban Öz

Öz

Bu makalede, slâm düsüncesinde en çok tartısılan

konular arasında yer alan hilâfet meselesinde nass problemi

ele alınmıstır. Genel itibariyle bu konudaki görüsleri;

hilâfette nass sartını arayanlar ve aramayanlar olarak

ikiye ayırmak mümkündür. Hilâfette nass sartını arayanlar

da kendi aralarında Hz. Ali’ye nass oldugunu savunanlar

ve Hz. Ebu Bekr’e nass oldugunu savunanlar olmak

üzere ikiye ayrılmıstır. Her grubun, görüslerini desteklemek

için getirmis oldugu deliller ayrıntıya girmeksizin

ele alınarak incelenmistir.

Anahtar Kelimeler

Hilâfet, Nass, Mezhep, Ali, Ebu Bekr, Şia

Kaynakça

• Abdulhamid, İrfan, İslâm’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları, çev: M. Saim Yeprem, İstanbul 1981
• Abdurrâzık, Ali, el-İslâm ve Ahvâlu’l-Hukm -Bahsun fi’l- Hilâfeti ve’l-Hukûmeti fi’l-İslâm-, Dâru’l-Meârif, III. Bsk., Tunus 2001
• Accâc, Muhammed Hatîb, Usûlu’l-Hadîs Ulûmuhu ve Mustalâhuhu, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1989
• Ahmed Emîn, Fecru’l-İslâm, Beyrut 1975
• Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasî Hadiselerin Kelami Problemlere Etkileri, Birleşik Yay., Ankara 1992 Akyüz, Vecdi, Hilâfetin Saltanata Dönüşmesi - Emevîlerin Kuruluş Devrinde İslâm Kamu Huku- ku-, Dergâh Yay., İstanbul 1991
• Ali Şeriati, Ali Şiası Safevi Şiası, çev: Feyzullah Artinli, Yöneliş Yay., II. Bsk., İstanbul 1990
• ------------, Muhammed Kimdir, çev: Ali Seyidoğlu, An- kara 1994
• Aliyyu’l-Kârî, Ali b. Muhammed b. Sultân (1014/1605), Mevdûâtu’l-Kübrâ, İstanbul 1308
• Âmidî, Seyfuddîn (631/1233), el-İmâmetu min Ebkâri’l- Efkâr fî Usûlu’d-Dîn, thk: Muhammed Zübeydî, Beyrut 1992
• -------, Ğayetu’l-Merâm fî İlmi Kelâm, thk: M. Mahmûd Abdullatîf, Kahire 1971, thk: H. Mahmûd Abdullatîf, Kahire 1971
• Âmir en-Neccâr, fî Mezâhibi’l-İslâmiyyîn -el-Havâric, el- İbâdiye, eş-Şîa-, el-Hayâtu’l-Mısriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, yer yok 2005
• Antâkî, Muhammed Merî’ el-Emîn, Limâzâ Ahtartu Mez- hebe’ş-Şîa, Müessesetu’l-A’lemi’l-Matbûât, Beyrut
• Arkoun, Muhammed, “İslâmî Düşüncede Otorite Kav- ramı: Lâ Hükme İllâ lillah”, İslâm’da Siyaset Dü- şüncesi, çev: Kâzım Güleçyüz, İnsan Yay., İstan- bul 1995, 47-73
• Atalan, Mehmet, Şiîliğin Farklılaşma Sürecinde Cafer es-Sâdık’ın Yeri, Araştırma Yay., Ankara 2005
• Atay, Hüseyin, Ehl-i Sünnet ve Şia, Ankara 1983
• Ateş, Ali Osman, Ehl-i Sünnet ve Şia’nın Delil Olarak Aldığı Bazı Hadîsler, Beyan Yay., İstanbul 1996
• Avni, İlhan, “İmamet Nazariyesinde Seçim ve Nass Mü- nakaşası”, Dokuz Eylül İFD, I, (1983), 137-147
• Aycan, İrfan, Saltanata Giden Yolda Muaviye Bin Ebî Süfyan, Fecr Yay., Ankara 1990
• Aydın, Hayati, Gadirihum-Şîî ve Sünnî Literatürde İmâmet, Hilâfet ve Velâyet Kavramlarının Dinî ve Siyasî Arka Planı, Şa-to Yay., İstanbul 2001
• Aydınlı, Osman, Mu’tezilî İmâmet Düşüncesinde Farklı- laşma Süreci, Araştırma Yay., Ankara 2003
• Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temimî (429/1037), Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark beyne’l-Fırâk), çev: E. Ruhi Fığlalı, TDV Yay., An- kara 1991
• Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir et-Temimî (429/1037), Usûlu’d-Dîn, İstanbul 1928 Bakillânî, Ebu Bekr b. et-Tayyîb (403/1012), et-Temhîd fi’r-Reddi ala’l-Mülhideti’l- Muattıla ve’r-Râfıza ve’l-Havâric ve’l-Mu’tezile, tlk: M. el-Hudeyrî-M. Abdulhâdî, Kahire 1974
• Benli, Yusuf, “Şiî Düşüncede Ehl-i Beyt Tasavvurları”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XVII / 4, (2004), 337- 353
• Beyhâkî, Ebu Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali (458/1066), es-Sünenu’l-Kübrâ, I-X, Beyrut 1300
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahîh, I-VII, Çağrı Yay., II. Bsk., İst 1992
• Bûtî, M. Saîd Ramazan, Fıkhu’s-Sîreti’n-Nebeviyye Maa Mucez li-Târîhi’l-Hilâfeti’r-Râşide, Dımeşk 1991
• Câbirî, Muhammed Âbid, İslâm’da Siyasal Akıl, çev: Vecdi Akyüz, Kitabevi Yay., İstanbul 1997
• ---------, Arab Aklının Oluşumu (Tekvînu’l-Akli’l-Arabî), çev: İbrahim Akbaba, İz Yay. İstanbul 1997
• Çağatay, Neşet, 100 Soruda İslam Tarihi, İstanbul 1972
• Dabaşî, Hamid, İslâm’da Otorite, çev: Süleyman E. Gündüz, İnsan Yay., İstanbul 1995
• Dârakutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (385/995), Sünen, tlk: Ebu Tayyib Muhammed el- Azîm Abâdî, Kahire 1966
• Dehlevî, Ebu Abdilazîz Ahmed b. Abdirrahîm, Muhtasar et-Tuhfetu’l-İsnâ Aşeriyya, Arp. çev: Muhammed b. Muhyiddîn b. Ömer el-Eslemî, thk: Muhibuddîn el-Hatîb, Mısır 1373
• Dineverî, Ebu Hanîfe Ahmed b. Dâvud (282 / 895), el- Ahbâru’t-Tıvâl, thk: Abdulmünim Âmir, Dâru’l- İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, I. Bsk., Kahire 1960
• Doğan, İsa, “Zeydiye Mezhebi”, On Dokuz Mayıs ÜİFD, III, (1989)
• Ebu Dâvud, Süleyman b. Eşas b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr b. İmrân el-Ezdî (275 / 888), Sü- nen, I-V, thk., hşy., şrh: Bedreddin Çetiner, Çağ- rı Yay., II. Bsk., İstanbul 1992
• Ebu Halîl, Şevkî, fi’t-Târîhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Beyrut / Dımeşk 1991
• Ebu Nuaym, el-Esbehânî (430/1038), Kitâbu’l-İmâme ve’r-Reddi ala’r-Râfida, thk., tlk., thrc: Ali b. Mu- hammed b. Nâsır el-Fukeyhî, Mektebu’l-Ulûm ve’l-Hikem, IV. Bsk., Medine 2004
• Eşarî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), Makalâtu’l- İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, İstanbul 1928
• Fazlurrahman, İslam, çev: M. Dağ, M. Aydın, Ankara 1992
• --------, “İslâm ve Siyasî Hareket: Dinin Emrindeki Si- yaset”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, VII / 2, (1994), 193-201
• Fığlalı, E. Ruhi, Çağımızda Îtikâdî İslâm Mezhepleri, An- kara 1991
• -------, İmâmiyye Şîası, İstanbul 1984
• Gibb, Hamilton A. R., İslam Medeniyeti Üzerine Araştır- malar, çev: Komisyon, Endülüs Yay., İstanbul 1991
• Gölpınarlı, Abdulbaki, Sosyal Açıdan İslam Tarihi, İs- tanbul 1991
• --------, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik, İs- tanbul 1987
• Hamideh, A. Tâhâ, Edebu’ş-Şîa, Mısır 1968
• Hasenî, Abdurrezzâk, Ta’rîfu’ş-Şîa, Suriye 1933
• Hatipoğlu, M. Said, “İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik Hilafetin Kureyşliliği”, AÜİFD, XXIII, (1978), 121- 213
• --------, Müslüman Kültürü Üzerine, Kitâbiyât Yay., An- kara 2004
• Heykel, Muhammed Hüseyin, Hayâtu Muhammed, Matbaatu’s-Sünneti’l-Muhammediyye, XIII. Bsk., Kahire 1968
• Heytemî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muham- med b. Ali b. Hacer el-Mekkî (974/1567), es- Sevâik fi’r-Reddi alâ Ehli’l-Bida’ ve’z-Zındıka, tlk: Abdulvehhâb Abdillatîf, Mektebetü’l-Kâhire, Kahi- re tz. (tıpkıbasım: Haznedar Ofset, İstanbul 1984) Hilmî, Mustafa, Nizâmu’l-Hilâfeti
• fi’l-Fikri’l-İslâmî,
• Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004
• Hitti, Pihilip K., İslâm Tarihi, I-II, çev: Salih Tuğ, İstan- bul 1989
• Hizmetli, Sabri, “Kitâbu’l-Osmaniyye’ye Göre Câhız’ın İmâmet Anlayışı”, AÜİFD, XXVI, (1983), 681-726
• Huart, Clément L., “Ali b. Ebi Talib”, İA, Eskişehir 1997, I, 306-309
• Hudârî, M. Bek, ed-Devletü’l-Ümeviyye, I-II, Beyrut 1995 Hüseyin, Muhammed ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l- Müfessirûn, I-III, Kahire 1961
• İbn Abdilber, Ebu Ömer Yûsuf b. Abdillah (463/1071), ed-Dürer fi İhtisâri’l-Meğâzî ve’s-Siyer, tlk., thrc: Mustafa Dîb el-Buğa, Teclîdu’l-Fidâ, Dımeşk 1984
• İbn Arabî, Kâdı Ebu Bekr (543/1148), el-Avâsım mine’l- Kavâsım, thk: Muhibbuddîn el-Hatîb, Kahire 1371
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el- Askalânî (852/1448), el-İsâbe fî Temyîzi’s- Sahâbe, Mısır 1328
• ---------, Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Kahire 1325
• İbn Hıbbân, Ebu Hâtim Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed et-Temimî el-Büstî (354 / 965), es- Sîretu’n-Nebeviyye ve Ahbâru’l-Hulefâ, thk: Aziz Bek, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sakafiyye, I. Bsk. Beyrut 1407 / 1987
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik b. Eyyûb el- Hımyerî (218 / 833), es-Sîretu’n-Nebeviyye, thk., şrh: M. es-Sekkâ-İ. el-Ebyârî-A. Şelbî, I-IV, Kahire
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr (151/768), Sîretu İbn İshâk, thk., tlk: Muhammed Hamidullah, Konya 1981
• Halebî, Ali b. Burhâniddîn (1044/1634), es-Sîretu’l- Halebiyye fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn (İnsânu’l- Uyûn), I-III, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut tz.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebu Abdillah Şemsuddîn Mu- hammed b. Ebî Bekr el-Cevziyye (751/1350), el- Menâru’l-Münif fi’s-Sahih ve’d-Daîf, çev: M. Can, İstanbul 1992
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureyşî (774/1372), el-Bidâye ve’n-Nihâye, I-XIV, Mısır 1932
• -----------, es-Sîretu’n-Nebevviyye, I-II, tsh: Ahmed Abduşşâfî, Beyrut tz.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed- Dineverî (276/889),
• Te’vîlu’l-Muhtelifu’l-Hadîs
• (Hadîs Müdafaası), çev: M. Hayri Kırbaşoğlu, İs- tanbul 1979
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed (230/845), et- Tabakâtu’l-Kübrâ, I-IX, tkd: İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut tz.
• İbn Teymiye, Ebu’l-Hasan Ahmed b. Abdilhalîm (728/ 1328), Minhâcu’s-Sünne fî Nakdi Kelâmi’ş-Şîa ve’l- Kaderiyye, I-IV, Bulak 1321
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), Üsdü’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, I-V, Mısır 1280
• İnayet, Hamid, Çağdaş İslâmî Siyasi Düşünce, çev: Y. Ziya, İstanbul 1988
• Kalkaşendî, Ahmed b. Abdillah (820/1417), Meâsiru’l- İnâfe fî Meâlimi’l-Hilâfe, thk: Abdussettâr Ahmed Ferrâc, Âlemu’l-Kutub, I. Bsk., Beyrut 2006
• Kandemir, M. Yaşar, Mevzû Hadîsler (Menşei,Tanıma Yolları,Tenkidi), DİB Yay., Ankara tz.
• Kâşifu’l-Ğıtâ, Muhammed el-Hüseyin, Aslu’ş-Şîa ve Usûluhâ, Beyrut 1993
• Keskin, Halife, Kendi Kaynakları Işığında Şia İnanç Esasları, Beyan Yay., İstanbul 2000
• Koçyiğit, Talat, Hadîs Tarihi, AÜİF Yay., II. Bsk., Ankara 1988
• Kummî, Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Babeveyh (301/913), Risâletu’l-İ’tikadi’l-İmâmiyye (Şiî İmâ- miyye’nin İnanç Esasları), çev: E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978
• Kutluay, Yaşar, İslâm ve Yahudi Mezhepleri, Ankara 1965
• ---------, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde İslam Mezheple- ri, Ankara 1968
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb (450/1058), el-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve’l-Vilâye- ti’d-Diniyye, Mısır 1973
• Mesûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin (346/957), Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’l-Cevher, I-IV, thk: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, V. Bsk., Riyad 1393/1973
• Musevî, Abdulhüseyin Şerefuddin, el-Muracaât, çev: S. Sonay, Adana tz.
• Muzaffer, Muhammed Rızâ, Akâidu’l-İmâmiye, Beyrut 1988
• -----------, es-Sakîfe, Beyrut 1993
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc (261/874), Sahîh, I-III, thk., tsh., tlk: M. Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yay., II. Bsk., İstanbul 1992
• Neccâr, Abdulvehhâb, el-Hulefâu’r-Râşidûn, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, II. Bsk., Beyrut 1410/1990
• Nesâî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Sinân b. Dînâr (303/916), Sünen, I-VIII, şrh: Suyûtî, Çağrı Yay., II. Bsk., İstanbul 1992
• Nevbahtî, Ebu Muhammed Hasan b. Musâ (300/912), Fıraku’ş-Şîa, İstanbul 1931 Nu’mân, Sâdık Şayf,
• el-Hilâfetu’l-İslâmiyye ve
• Kadiyyetu’l-Hükmi bimâ Enzelellah, Dâru’l-İslâm,
• I. Bsk., Kahire 2004
• Onat, Hasan, “Şii İmamet Nazariyesi”, AÜİFD, XXX, (1992), 92-111
• Öz, Şaban, “Kırtâs Hadisesi ve İlgili Rivayetlerin Tenkîdi -İbn Sa’d Özelinde-”, Hikmet Yurdu, 2/III, (Ocak- Haziran 2009), 275 - 286
• Semhûdî, Ali b. Ahmed (911/1506), Vefâu’l-Vefâ bi Ahbâri Dâri’l-Mustafâ, IV, thk, tlk: Muhammed Muhyuddin Abdulmecid, Beyrut 1984
• Sofuoğlu, Cemal, “Gadir-i Hum Meselesi”, AÜİFD, XXVI, (1983), 461-470
• -----------, Şia’nın Hadîs Anlayışı (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1977 Suyûtî, Ebu’l-Fadl Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Târîhu’l-Hulefâ, Beyrut 1974
• --------, Zeylu’l-Lealli’l-Masnûa fî Ahâdisi’l-Mevdua, Lucknow 1303 Şehristânî, Ebu’l-Feth b. Abdilkerîm (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, I-II, thk: Muham- med Abdulkâdir el-Fâdilî, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut 2002
• Şerîf Radî, Ebu’l-Hasan Muhammed b. el-Hüseyn b. Musa el-Musevî (406 / 1015), Nehcü’l-Belağa, şrh: Muhammed Abduh, I-IV, Beyrut 1993
• Şehidî, Seyyid Cafer, Bir İslâm Tarihi Tahlili, I-II, çev: Hasan Elmas, Endişe Yay., Ankara 1992
• Tabatabai, Allame, Tarihi, Siyasi, İlmi, İrfani ve Ahlaki Boyutlarıyla İslâm’da Şia, çev: K. Akaras-A. Kazımi, İstanbul 1993
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî), I-VIII, Kahire 1939
• Tavîl, Muhammed Emîn Ğâlib, Târihu’l-Aleviyyîn, Lazkiye 1924
• Tirmizî, Ebu İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. ed-Dahhâk (279/892), Sünen, I-V, thk., şrh: Ahmed Muhammed Şakir, Çağrı Yay., II. Bsk., İs- tanbul 1992
• Tûsî, Nâsıruddîn, Risâle-i İmâmet, Tahran 1335
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/822), Kitâbu’l-Meğâzî, I-III, thk., tkd: Marsden Jones, Âlemu’l-Kütüb, III. Bsk., Beyrut 1984
• Zahir, İhsan İlâhi, Şia’nın Kur’an İmamet ve Takiyye An- layışı, çev: S. Hizmetli-H. Onat, Ankara 1984
• Zehebî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1347), es-Sîretu’n-Nebevviye, thk: Husa- muddîn el-Kudsî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, II. Bsk., Beyrut 1988
• Zuhaylî, Vehbe, Nizâmu’l-İslâm, Beyrut 1993.