ZULÜM VE KÖTÜLÜKLER İLÂHÎ Mİ, İNSÂNÎ MİDİR? - ZULÜM VE KÖTÜLÜKLERİN KAYNAĞI HAKKINDA MÜSLÜMAN KELÂMCILARIN TARTIŞMALARI ÜZERİNE

Yıl 2012, Sayı: 19, 1 - 40, 01.06.2012

Abdulhamit Sinanoğlu

Öz

Müslüman kültür ve düşüncesinde bu dünyada insanlar

arasında meydana gelen zulüm ve kötülüklerin kaynağı hep

tartışılmıştır. Müslümanların geleneksel düşüncesindeki ağırlıklı

görüşe göre âlemde meydana gelen her şey/her olay; Allah’ın

irâdesiyle ortaya çıkmakta ve her şeyi Allah yaratmaktadır. Zira

bu anlayışa göre Kur’an-ı Kerim’de açık bir biçimde her şeyin

yaratıcısının Allah olduğu ifade edilmektedir. Çalışmamızın

konusu olan insanlar arasında meydana gelen zulüm ve

kötülükler de işte bu “şey” kavramı içerisinde kabul edilmekte ve

Allah’ın irâdesine bağlanmaktadır. Fakat düşünce tarihimizde

hür irâde mensupları da aşağıda izah edileceği üzere insanın

hür irâde sahibi olduğunu savunma ve onu irâdî fiillerinden tam

sorumlu tutma ve Allah tealayı da zulüm ve kötülüklerden azâde

görme adına bu anlayışa karşı çıkmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Zulüm, irâde, kötülük, kader, takdir, şey

Kaynakça

• Ahmed, M. Kâmil, Mefhûmu'l-Adl fî Tefsiri’l-Mu’tezile li’l- Kur’âni’l-Kerim, Dâru’n-Nahda el-Arabiyye-Beyrut 1983.
• Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasi Hadiseleri, Birleşik Yay., İst.1992.
• Bağdâdî, Abdulkâhir el-, el-Fark beyne’l-Fırâk, (Nşr. M. Zâhid el-Kevserî), Kahire 1947.
• Bağdâdi, Abdulkahir el-, el-Fark Beyne’l-Fırak, Kahire 1948.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir el-, el-İnsâf fî mâ yecibu İ’tikâduhu ve lâ yecûzu’l-cehlu bihi, (Thk.: Es-Seyyîd İzzet Attâr el-Hüseynî, ta’lik ve takdim: Muhammed Zâhid el-Kevserî), Mısır tsz.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, El-İtticâhu’l-Aklî fi’t-Tefsîr, 3. bs., Beyrut 1996.
• Eş’arî, Ebu'l-Hasen Ali.b.İsmail, Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’h-tilâ-fu’l-Musallîn, (Tashih: Helmut Ritter), (II. Bs.), Dâru’n-Neşr, Wiesbaden 1400/1980.
• Ezrakî (Ebu'l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed el-Ezrakî) (ö. 250/864?) Târih-i Ahbâr-ı Mekke (Ahbâru Mekke), Leipzig, tsz.,
• Gazâli, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu Ulûmiddin, çev. A. Serdaroğlu, Bedir Yay. İst.1975.
• Hayyât, Ebu’l-Huseyn el-, Kitâb el-İntisâr ve’r-Reddu alâ İbni’Râvendî, Beyrut 1957.
• İbn Sa'd, Tabakâtu'l-Kübrâ, Beyrût, tsz.
• İbnu’l-Murteza, el-Münye ve’l-Emel, (tsh. Arnold) Haydarabad 1316 h.
• İbnu’l-Murtezâ, Tabakâtu’l-Mu’tezile, (Thk.: Susanna Diweld Wilzer), Beyrut 1966. Josef van Ess, Anfaenger Muslimischer Teologie (Müslüman Kelâmı'nın Başlangıcı), Beyrut 1977.
• Kâdı Abdulcebbâr b.Ahmed, el-Muğnî fi Ebvabi’t-Tevhidi vel’Adl, II (İkinci kısım), Kahire 1960-1965.
• Kâdî Abdülcebbâr b.Ahmed, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, thk. G.C. Anawati, el-Müessesetü’l- Mısriyyetü’l-Amme li’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, Kahire 1382 / 1962, c. VI /II (el-İrâde).
• Kâdî Abdülcebbâr b.Ahmed, el-Muğnî Fi Ebvâbi’t-tevhîdi ve’l-Adl, c. XIII (el-Lutf).
• ----Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Kahire 1965, 1988.
• Kazanç, Fethi Kerim, `Kelâmî Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış, Kelam Araştırmaları Dergisi, 6 : 1 (2008), ss.77-106 (100).
• Makrızî, Takıyuddin b. Ahmed el-, (ö.845/1441), Kitâbu'l- Hitât, Mısır, 1326 h., IV/181.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr el-, Kitâb et-Tevhid, (Thk.: Fethullah Huleyf), Dımeşk (Şam), tsz.
• Murtazâ, Ebû Abdillâh Muhammed b. el- Îsâru’l-Hakk ale’l-Halk, Matba‘atü’l-Âdâb ve’l-Mü’eyyed, Kahire 1318 / 1900, ss. 307-313.
• Mûsâ b. Meymûn, Delâletü’l-Hâ’irîn, thk. Hüseyin Atay, A.Ü. Basımevi, Ankara 1974.
• Müslim, Sahîh, (İmân Bâbı, 1 No'lu Hadîs:Cibril Hadîsi);
• Nesefî, Ebû’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed en-, et- Temhîd fî Usûli’d-Dîn, thk. Abdülhayy Kâbîl, Dâru’s-Sekâfe 1407/1986. ve’t-Tevzî‘, Kahire Nesefî, Ebû’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed en-, Tabsıratü’l-Edille fî Usûlü’d-Dîn, thk. ve yay. haz. Hüseyin Atay ve Şaban Ali Düzgün, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003, c II.
• Neşşâr, Ali Sâmi en-, İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu, II.
• Nisâbûrî, Ebû Reşîd en-, -el-Mesâil fi’l-Hilâf beyne’l- Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn, Beyrut 1979.
• Öz, Mustafa, İmam-ı Azam’ın Beş Eseri”, M.Ü.İlahiyat Fak.Vakfı Yay. İstanbul 1992.
• Öz, Mustafa, İslâm Mezhepleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• Râzî, Fahruddin er-, Tefsir-i Kebir, Devlet Matbaası, İstanbul tsz.
• Sâhib b. Abbâd, el-İbâne an Mezhebi Ehli'l-Adl, II. Bs., (Mahtut: Thk.: M. Yâsin), Mektebetu’n-Nahda- Bağdat 1963.
• Sinanoğlu, Abdulhamit, Mu’tezile Düşüncesinde İnsan Hürriyeti, Basılmamış Doktora Tezi, Ank. Ün. Sosyal Bil. Ens. Ankara 2000.
• Subhî, A. Mahmud, Fî İlmi'l-Kelâm, 5. Bs., Beyrut 1985.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Abdulkerim, Abdulkerim, el-Milel ve'n-Nihâl, çev. Mustafa Öz, İslâm Mezhepleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• -----el-Milel ve’n-Nihâl, Dâru'l-Ma'rife-Beyrut 1980.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. İbn Cerîr, Târihu'l- Ümem ve'l-Mülûk, Kahire 1939. Umara, Muhammed, El-Mu’tezile ve’l-Müşkiletü’l
• Hürriyeti’l-İnsâniyye, Beyrut 1988.
• Watt, Montgomery W. , Hür İrâde ve Kader, (Çev.: Arif Aytekin), İst. 1996.
• Watt, Montgomery W. , İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri (The Formatice Period of İslâmic Thougt, Edinburg 1973), (Çev.: Ethem Rûhi Fığlalı), Ankara 1987.
• Yaltkaya, M. Şerafeddin, Kaderiyye Yahut Mu’tezile, Dârulfünûn İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 24 Mart 1924, Langa-İstanbul 1930.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait, Mâtüridî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı, 9 Akid Yayıncılık, Ankara 1988.