OSMANLI CAMİLERİNİN HÜNKÂR MAHFİLLERİNİN KADIN BANİLİĞİ BAĞLAMINDA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 295 - 317, 31.08.2025

Hümeyra Kepezkaya Aral

Öz

Güncel Osmanlı mimarisi araştırmaları, giderek daha fazla şekilde genel yaklaşımlardan ziyade detaylı ve tematik analizlere odaklanmaktadır. Bu bağlamda, özellikle saray çevresine mensup kadınların mimari baniliği akademik ilgiyi üzerine çekmektedir. Bu çalışma; kadınlar, özellikle Valide Sultanlar tarafından yaptırılan camilerde yer alan hünkâr mahfili unsurunu incelemektedir. Bu mahfillerin mimari yapıları, malzeme özellikleri ve süsleme detayları, ait oldukları dönemlerin sanatsal özelliklerinin yanı sıra Osmanlı kadınının padişaha verdiği önem hakkında da önemli ipuçları sunmaktadır.
Çalışma, Osmanlı’nın erken, klasik ve geç dönemlerine tarihlenen ve kadınlar tarafından yaptırılmış bazı seçili camileri inceleyerek, hünkâr mahfili mimarisini farklı zaman dilimleri ve bânîlik bağlamlarında karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Karşılaştırmalı ve sınıflandırıcı bir yaklaşımla yapılan analizler sonucunda, mimari tarzda görülen süreklilikler ve farklılıklar ortaya konulmakta; böylece Osmanlı mimarisinde toplumsal cinsiyet temelli bânîlik üzerine daha geniş bir perspektif sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi , Selatin Camileri , Hünkar Mahfili , Valide Sultan , Kadın Baniliği

Kaynakça

• Amicis, Edmundo de (2006). İstanbul (1874). çev. Beynun Akyavaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anonim (1983). İstanbul Yeni Cami ve Hünkâr Kasrı. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Arel, Ayda (1975). Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Aslanapa, Oktay (1996). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Batur, Afife (1994). “Dolmabahçe Camisi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 3. Ankara: TDV Yayınları.
• Belâzurî (1987), Fütuhu’l-Buldan. çev. Mustafa Fayda. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Creswell, K. A. C. (1979). Early Muslim Architecture Volume 1 Part 1. Newyork: Hacker Art Books.
• Çetinarslan, Mustafa (2015). Mahfil-i Hümayun-Osmanlı Camilerinde Hünkâr Mahfilleri. Konya: Aybil Yayınevi.
• Dağlı, Yücel ve Kahraman Seyit Ali ve Dankoff, Robert. (2005). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 306 Numaralı Yazmaların Mukayeseli Transkripsiyonu-Dizini 9. Kitap.
• Demirci, Ahmet (2015). Padişah Anaları Cihan’a Hükmeden Sultanlar. İstanbul: Kamer Yayınları.
• Doğan, Sema (1997). “Haseki Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 16. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaçar, Mustafa (2020). “Mihrimah Sultan”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 30. Ankara: TDV Yayınları.
• Kepezkaya, Hümeyra (2025). Osmanlı Dönemi Valide Sultanların Sanat Hamiliği. Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1950). Mimar Koca Sinan’ın Eserleri. İstanbul: Ülkü Basımevi.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1969). “Kanuni Sultan Süleyman’ın Annesi Hafsa Sultan’ın Vakfiyesi ve Manisa’daki Hayır Eserleri”. Vakıflar Dergisi, (VIII):53.
• Kuban, Doğan (1994). “Yeni Cami Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 7. Ankara: TDV Yayınları.
• Küçükaşçı, M. Sabri ve Bozkurt, Nebi (2004). “Mescid-i Nebevi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt:29. Ankara: TDV Yayınları.
• Mülayim, Selçuk ve Çobanoğlu, Ahmet Vefa (2009). “Selimiye Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.36. İstanbul: TDV Yayınları.
• Necipoğlu, Gülru (2005). The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire. Londra: Reaktion Books.
• Nemlioğlu, Candan (2004). Atik Valide Camii Özgün Kalem İşleri ve Türk-İslam Bezeme Sanatındaki Yeri. Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yazılı Bildirisi. (2):61.
• Oleksandra Şutko (2017). Hürrem Sultan. çev. Hazal Yalın. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Önkal, Ahmet ve Bozkurt, Nebi (1985). “Cami”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.VII. Ankara: TDV Yayınları.
• Özel, Sibel, (2010) “Dolmabahçe Bezmialem Valide Sultan Cami”. Milli Saraylar Kültür-Sanat-Tarih Dergisi, (6): 80-86.
• Parlak, Sevgi (2010). “Şah Sultan Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 38. İstanbul: TDV Yayınları.
• Pedersen, Johannes (1960). “Mescid”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 8. Ankara: TDV Yayınları.
• Renda, Günsel (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Sözen, Metin, vd. (1975). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Şahin, İlhan (2007). “Nurbanu Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt: 33. İstanbul: TDV Yayınları.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y (1953). Asırlar Boyunca İstanbul. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınevi.
• Tanman, M. Baha (2003). “Mahfil”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 27, Ankara: TDV Yayınları.
• Tanman, M Baha (1993). “Atik Valide Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 1, Ankara: TDV Yayınları.
• Terzi, Arzu (2018). Bezmiâlem Valide Sultan, Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi. İstanbul: Mega Basım Yayıncılık.
• Tuğlacı, Pars (1993). Osmanlı Mimarlığı’nda Balyan Ailesi’nin Rolü, İstabnul: Yeni Çığır Kitabevi.
• Ünver, Rüstem (2019). Ottoman Baroque: The Architectural Refashioning of Eighteenth-Century. Princeton and Oxford: Princeton University Press
• Yavaş, Doğan (1997). “Hafsa Sultan Külliyesi”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C: 15, Ankara: TDV Yayınları.
• Yavaş, Doğan (2007). “Aksaray Valide Külliyesi İnşaat Defterleri”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (13):437.
• Yavaş, Doğan (2007). “Pertevniyal Valide Sultan Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 34, İstanbul: TDV Yayınları.