KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE HAZİNE

Yıl 2025, Sayı: 27 (Ağustos 2025), 171 - 195, 31.08.2025

Nazmi Özerol

Öz

Şair; duygu ve düşüncelerini, hayallerini en uygun şekilde ve ahenkli bir dille sunan kişidir. Şiirde amaç etkileme, heyecanlandırma, hayranlık uyandırma olduğu için zihindekiler söze dökülürken günlük konuşma dilinin ögelerine edebî sanatlarla, çeşitli bağdaştırmalarla, göstergelerin çağrışım zenginliğiyle yeni anlamlar yüklenir. Klasik edebiyat şairleri de bu anlamda dilin sunduğu bu imkânlardan büyük ölçüde yararlanmışlardır. Sözcükler/göstergeler genellikle söylendikleri anda zihnimizde tek bir kavramın belirmesine yol açmazlar; birçok tasarımı da hayalimizde canlandırırlar. Şiirde anlam çoğaltma yöntemlerinden biri de göstergelerin çağrışım zenginliğinden yararlanmaktır. Klasik dönem şairleri, bir yandan göstergelerin temel anlamlarını kullanırken bir yandan da onların zihinde uyandırdığı farklı tasarımları, duygu değerlerini dikkate alan kullanımlar ortaya koymuşlardır.
Bu çalışmada, değerli şeylerin çok bulunduğu, saklandığı yer veya değerli şeylerin kendisi olarak tanımlanan “hazine” göstergesinin Klasik şiirde kullanımı üzerinde durulmuştur. Hazine göstergesinin şiirde kullanımında, temel anlamının yanı sıra zihinde oluşturduğu farklı tasarımların da (kıymet, gizlilik, kutsallık, sevgi, mutluluk, güzellik, koruma, umut, amaç, mücadele, kavuşma gibi) etkili olduğu görülmüştür. Klasik Türk şiirinde hazine kavramı, adeta pek çok farklı gösterilene işaret eden büyülü bir göstergeye dönüşmüştür. Divan şairinin muhayyilesinde sevgili ve ona ait olan her şey birer hazinedir. Sevgili-âşık bağlamında âşığın hüznü, kederi, muhabbeti, sinesi, kalbi, gönül yarası, hayali, umudu, aşk acısı ve bu acıların doğurduğu şairlik yeteneği de birer hazinedir. Bunun yanında bilgi, ilim, hikmet, cömertlik, iyilik, nezaket, mutluluk, kanaat, sır, vefa gibi değerler ve bazı dinî-tasavvufî unsurlar hazineyle özdeşleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri , hazine , gösterge , çağrışım

Kaynakça

• Aksan, Doğan (1995). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayınevi.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”, İslâm Ansiklopedisi. C 9. İstanbul: TDV Yayınları.
• Çetişli, İsmail (2006). Metin Tahlillerine Giriş I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli (2008). Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara.
• Uludağ, Süleyman (2002). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Metin Bankası ve Kültür Bakanlığı e-kitap Projesinde Yer Alan Divanlar: (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html),(https://groups.yahoo.com/neo/groups/metinbank asi/info)
• Ahmed Paşa Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan).
• Ahmedî Divanı (hzl. Yaşar Akdoğan).
• Amrî Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu).
• Antepli Aynî Divanı (hzl. Mehmet Arslan).
• Âşık Çelebi Divanı (hzl. Filiz Kılıç).
• Ayıntablı Hâfız Divanı (hzl. Rabia Derya Tuyan).
• Azmîzâde Haletî Divanı (hzl. Bayram Ali Kaya).
• Bâkî Divanı (hzl. Sabahattin Küçük).
• Bursalı İffet Divanı (hzl. Mehmet Arslan).
• Çakerî Divanı (hzl. Hatice Aynur).
• Erzurumlu Zihnî Divanı (hzl. Muhsin Macit).
• Es’ad Efendi Divanı (hzl. Muhammet Nur Doğan).
• Eşref Paşa Divanı (hzl. Gülçin Tanrıbuyurdu).
• Fasîhî Divanı (hzl. Haluk Gökalp).
• Fatîn Divanı (hzl. Mehtap Erdoğan).
• Figânî Divanı (hzl. Esma Şahin).
• Filibeli Vecdî Divanı (hzl. Hasan Kavruk-Bahir Selçuk).
• Fuzûlî Divanı (hzl. Kenan Akyüz vd.).
• Hasan Ziyâ’î Divanı (hzl. M. Gürgendereli).
• Hayâlî Bey Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan-Halil Çeltik).
• Hayretî Divanı (hzl. Mehmed Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri).
• Hâzık Divanı (hzl. Hüseyin Güfta).
• Kadı Burhaneddin Divanı (hzl. Kaplan Üstüner).
• Kâmî Divanı (hzl. Ali Yıldırım).
• Karamanlı Nizâmî Divanı (hzl. Haluk İpekten).
• Leylâ Hanım Divanı (hzl. Mehmet Arslan).
• Me’âlî Divanı (hzl. Esma Şahin).
• Mezâkî Divanı (hzl. Ahmet Mermer).
• Mihrî Hatun Divanı (hzl. Mehmet Arslan).
• Muvakkitzâde Pertev Divanı (hzl. Ekrem Bektaş).
• Mürekkepçi Enverî Divanı (hzl. Cemal Kurnaz).
• Nakşî Divanı (hzl. Üzeyir Arslan).
• Nâmî Divanı (hzl. Ahmet Yenikale).
• Nâşid Divanı (hzl. Lütfi Alıcı).
• Nef’î Divanı (hzl. Metin Akkuş).
• Nehcî Divanı (hzl. Üzeyir Aslan).
• Neşâtî Divanı (hzl. Ömer Savran).
• Nev’i Divanı (hzl. Mertol Tulum).
• Nigârî Divanı (hzl. Azmî Bilgin).
• Rahîmî Divanı (hzl. Ahmet Mermer).
• Rüşdî Divanı (hzl. Hatice Ekici).
• Sâbir Pârsâ Divanı (hzl. Kâzım Yoldaş).
• Sâbit Divanı (hzl. Turgut Karabey).
• Sâkıb Mustafa Dede Divanı (hzl. Ahmet Arı).
• Sâmî Divanı (hzl. Fatma Sabiha Kutlar).
• Seyyid Nesîmî Divanı (hzl. Hüseyin Ayan).
• Şeref Hanım Divanı (hzl. Mehmet Arslan).
• Şerîfî Divanı (hzl. Sadık Yazar).
• Şeyh Gâlib Divanı (hzl. Naci Okçu).
• Şeyhülislâm Yahyâ Divanı (hzl. Hasan Kavruk).
• Usûlî Divanı (hzl. Mustafa İsen).
• Ümmî Sinan Divanı (hzl. Azmî Bilgin).
• Üsküplü İshâk Çelebi Divanı (hzl. Murat Keklik).
• Vahyî Divanı (hzl. Hakan Taş).
• Vasfî Divanı (hzl. Mehmet Çavuşoğlu).
• Vecdî Divanı (hzl. Ahmet Mermer-Neslihan Koç).
• Yakînî Divanı (hzl. Ömer Zülfe).
• Yunus Emre Divanı (hzl. Mustafa Tatçı).
• Zâtî Divanı (hzl. Ali Nihat Tarlan).