IDENTIFICATION OF WATER, ANIMAL AND PLANT MYTHS IN KAZAKH EPICS

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 32 - 44

Kamer Küçüközen

https://doi.org/10.58642/kutbilim.1527791

Öz

Epics convey a nation's traditions, customs, beliefs, fears, joys and lifestyle. Kazakh epics are also an important part of Kazakh Turks oral culture and therefore oral literature. Myths, like epics, are among the items transmitted through oral culture products. For this reason, mythos builds a bridge between the past and the future and transfers the whole set of values of creatures, objects, symbols and values that people believe in and sanctify and attribute certain meanings to future generations through the epic genre. Kazakhs lead a transhumance and wintering lifestyle in a wide geography. Being intertwined with nature, their efforts to understand the universe and god cause them to attribute meanings such as good-bad, dangerous-undangerous, auspicious-unauspicious, beneficial-useless, poisonous-nonpoisonous to water, animals and plants. In addition, some myths are used to make predictions about the future and symbolic meanings. These meanings and extraordinary beliefs are stereotypically given in epics together with heroes. The stereotypical structures and phenomena found in the epics are important for the analyzing of the text and the analysis of sacredness and beliefs. Kazakh epic heroes make use of plants, animals and water when they are wounded in war. He usually uses frightening, majestic animals, forests and water bodies that are considered sacred to drive away the enemy. For this reason, water, plants, animals myths are important in terms of reflecting the totality of Kazakh values. The beliefs and lifestyles of the Kazakhs are given to the greatest extent through myths in epics. Therefore, it is necessary to analyze the epics. In this study, water, animal and plant myths in the epics "Mırkı Batır", "Nurgayşa", "Anışbay Batır", "Edige" will be determined. Animal species and plant species, which have an important place in the life of Kazakhs, will be discussed in detail. The transfer of mythological elements, cultural motifs, beliefs and myths to future generations throug hepics will be given with examples taken from the epics examined.

Anahtar Kelimeler

Kazakh Turks, epic, animal, plant, water, mythos, symbol

KAZAK DESTANLARINDAKİ SU, HAYVAN VE BİTKİ MİTOSLARININ TESPİTİ

Öz

Destanlar bir milletin geleneklerini, göreneklerini, inanışını, korkularını, sevinçlerini, yaşam tarzını aktarır. Kazak Türklerinin destanları da Kazak Türklerinin sözlü kültürünün ve dolayısıyla sözlü edebiyatının önemli bir parçasıdır. Destanlar gibi mitoslar da sözlü kültür ürünleriyle aktarılan ögeler arasındadır. Bu nedenle mitoslar, geçmişle gelecek arasında bir köprü kurarak insanların inandığı ve kutsallaştırdığı, birtakım anlamlar yüklediği canlıları, nesneleri, sembolleri değerler bütününü destan türü ile de gelecek kuşaklara aktarır. Kazak Türkleri, geniş bir coğrafyada yaylak ve kışlak yaşam tarzını sürdürür. Doğa ile iç içe olmaları dolayısıyla evreni, tanrıyı anlama çabaları onların sulara, hayvanlara, bitkilere iyi-kötü, tehlikeli-tehlikesiz, uğurlu-uğursuz, faydalı-faydasız, zehirli-zehirsiz gibi anlamlar yüklemelerine sebep olur. Bunlarla birlikte bazı mitoslardan yararlanarak gelecek ile ilgili tahminlerde ve sembolik anlamlarda bulunulur. Bu anlamlar ve olağanüstü inanışlar kahramanlarla birlikte kalıplaşmış olarak destanlarda verilmektedir. Destanlarda bulunan kalıplaşmış yapılar ve olağanüstülükler metnin incelenmesi, kutsallıkların ve inançların çözümlenmesi için önemlidir. Kazak destan kahramanları savaşta yaralandıklarında bitkilerden, hayvanlardan, sulardan faydalanır. Genellikle düşmanı kaçırmak için korku verici, görkemli hayvanları, ormanları ve kutsal sayılan su kenarlarını kullanır. Bu nedenle su, bitki ve hayvan mitosları Kazak Türklerinin değerler bütününü yansıtması bakımından önemlidir. Kazak Türklerinin inanışları, yaşam biçimleri en geniş ölçüde destanlardaki mitoslarla verilir. Bu nedenle destanların incelenmesi gerekmektedir. Çalışmamızda “Mırkı Batır”, “Nurgayşa”, “Anışbay Batır”, “Edige” destanlarında geçen su, hayvan ve bitki mitosları tespit edilecektir. Kazak Türklerinin hayatında önemli bir yere sahip olan hayvan türleri, bitki türleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Destanlar vasıtasıyla mitolojik ögelerin, kültürel motiflerin, inanışların ve mitoslarla gelecek kuşaklara aktarımının sağlandığı incelenen destandan alınan örneklerle verilecektir.

Anahtar Kelimeler

DESTAN, HAYVAN, BİTKİ, SU, MİTOS, SEMBOL, KAZAK TÜRKLERİ

Kaynakça

• Aça, M. (2002). Kazak Türklerinin destanları ve destancılık geleneği. Konya: Kömen Yayınları.
• Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve semboller. İstanbul: Aksiseda Matbaası.
• Avespayeva, P., &Sakenov, S. (2009). Kazak Destanları VI. (O. S. Karaca, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelik, A. (2020). Kırgız arkaik destanları ve mitoloji. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö., & Yıldırım, N. (2019). Türk edebiyatının mitolojik kaynakları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahtarı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gezgin, D. (2019). Hayvan mitosları, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gökçimen, A. (2016). Türkmen kültüründe deve ve develerin piri Veyis Baba. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı 80, 219-230.
• İbrayev, Ş. (1998). Destanın yapısı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, M. (2015). Mitolojiden efsaneye Türk mitolojisinin Anadolu’daki efsanelerdeki izleri. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Örnek, S. V. (1988). İlkellerde din, büyü, sanat, efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Sengirbayev, M. J. (2007). Kazak destanları IV. Kırım’ın Kırk Batırı. Çev. Arıkan, M. & Türkmen, F. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.