The Rüşdiye Schools in the Province of Cezayir-i Bahr-i Sefid

Yıl 2025, Sayı: 74, 111 - 123, 25.06.2025

Muhammed Köse , Bekir Özgür

https://doi.org/10.55590/literatureandhumanities.1619236

Öz

During the classical period of the Ottoman Empire, educational activities underwent a significant transformation with the Tanzimat Era. The stages of education were defined, and the classes, content, and number of students in these stages were regulated through decrees. In this context, the Ministry of Public Education (Maarif-i Umumiye Nezareti) was established in the 19th century. With the 1869 Public Education Regulation (Maarif-i Umumiye Nizamnamesi), a comprehensive reorganization of the country's educational activities was implemented.
Educational reforms in the Ottoman Empire were structured based on a tiered education model. In the 19th century, rüşdiye, idadi, sultani, and military schools became widespread. Among these stages, rüşdiye schools assumed the role of an intermediate level, forming the second stage of education. Within this framework, the study titled “Rüşdiye Schools in the Province of Cezayir-i Bahr-i Sefid” examines the state of these schools in the Cezayir province.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State , 19th century , Cezayir-i Bahr-i Sefid , Rüşdiye Schools

Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilâyeti Rüşdiye Mektepleri

Öz

Osmanlı Devleti’nde klasik dönem eğitim-öğretim faaliyetleri, Tanzimat Devri ile birlikte köklü bir değişime uğramıştır. Eğitimin kademeleri belirlenmiş ve bu kademelerde eğitim görecek öğrencilerin sınıf, içerik ve sayıları nizamnamelerle düzenlenmiştir. Bu bağlamda, 19. yüzyılda Maarif-i Umumiye Nezareti kurulmuştur. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ülkedeki eğitim-öğretim faaliyetlerinde kapsamlı bir düzenleme yapılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde eğitim reformları, kademeli eğitim modeliyle yapılandırılmaya çalışılmıştır. 19. yüzyılda rüşdiye, idadi, sultani ve askeri okullar yaygınlaşmıştır. Bu kademelerden Rüşdiye mektepleri, ara sınıf modeli kazanarak eğitimin ikinci aşamasında yer almıştır. Bu kapsamda, “Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti Rüşdiye Mektepleri” başlıklı çalışma ile bu mekteplerin Cezayir vilayetindeki durumu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , 19. Yüzyıl , Cezayir-i Bahr-i Sefid , Rüşdiye Mektebi

Kaynakça

• Kitap ve makaleler
• Bostan, İ. (2003). Cezayir-i Bahr-ı Sefid Eyaletinin Kuruluşu. Tarih Dergisi, (38), 61-78.
• Doğanay, F. K. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyete Rüşdiye Mektepleri (Tez No. 304067). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Demirel, M. (2002). Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri. İçinde Türkler, C. 15, ss. 44-60.
• Emecen, F. (2003). Limni. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 27, ss. 190-192). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kıel, M. (2008). Rodos. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 35, ss. 155-158). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kıel, M. (2020). Midilli. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 30, ss. 11-14). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özyalçın, Ö. (2023). Tarihi ve iktisadi açılardan Cezayir-Fransa ilişkileri. Maliye Çalışmaları Dergisi, (69), ss. 163-185.
• Örenç, A. F. (2009). Sakız Adası. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 36, ss. 6-9). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Somel, S. A. (2001). Bir Mali Sorun Olarak Osmanlı Son Döneminde Eğitim Yatırımları ve Vergilendirme Meselesi. Doğu-Batı Dergisi, (17), ss. 67-79.
• Sannav, S. C. (2004). Yakın Dönem Tarihimizde Limni Adası (Tez No. 146775). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Sannav, S. C. (2005). Tanzimat’ın İlanından Sonra Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti’nin Yeniden Yapılandırılması Süreci ve Limni Adası’nın Statüsü. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 174–188.
• Şakiroğlu, M. H. (1993). Cezayir-i Bahr-i Sefid. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 7, ss. 500-501). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünal, A. A. (2002). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz, Ege Adaları) ya da Kapdan Paşa Eyaleti. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(12), 251-261.
• Ünver, M. (2012). Midilli Adası’nın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (1876-1914) (Tez No. 328555). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Türk, İ. C. (2017). Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk eğitim tarihindeki yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), (4) 11, 62-75.
• Yolalıcı, M. E. (1999). XIX. Yüzyıl ve Sonrası Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim Kurumları. İçinde Osmanlı (C. 5, ss. 281-296). Yeni Türkiye Yayınları.
• Yazma Eser ve Arşiv Kaynakları
• Mahmud Cevad. (1338). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı. (ss. 4-20). Matbaa-i Amire.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM, 408-31, H. 30 M 1278/M. 23 Mayıs 1868.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD., 223-51, 19 Ramazan 1326/15 Ekim 1908.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),MF. MKT, 1066-42, 18 Cemaziyelahir 1326/18 Temmuz 1908.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.DH., 993-78466, 18 Şaban 1303-22 Mayıs 1886.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD., 868-44, 8 Recep 1302/23 Nisan 1885.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT., 352-60, 21 Şevval 1321-25 Mart 1897.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT., 4-108, 27 Ca 1291-12 Temmuz 17874.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 104-18, 23 Ra 1319-10 Temmuz 1901.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT., 395-71, 23 Cemaziyelevvel 1328/2 Haziran 1910.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT., 127-43, 8 Şaban 1320/10 Kasım 1902.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 198-81, 17 Şaban 1325/25 Eylül 1907.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM., 756-95, 24 Şevval 1269/31 Temmuz 1853.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM., 235-35, 13 Rebiyülevvel 1278/18 Eylül 1861.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 511-23076, 3 Recep 1280/ 14 1aralık 1863.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT., 7-111, 12 Zilkade 1292/10 Aralık 1875.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 449-20012, 13 Zilkade 1277/23 Mayıs 1861.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM., 20 Zilkade 1277/30 Mayıs 1861.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT., 4-65, 20 Cemaziyülevvel 1291/5 Temmuz 1874.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM., 756-95, Lef 2, 24 L 1269/31 Temmuz 1853.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 16-82, 18 Rebiyyülahir 1300/26 Şubat 1883.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 192-109,15 Cemaziyülevvel 1325/26 Haziran 1907.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 38-40, 17 Muharrem 1312/21 Temmuz 1894.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 41-14, 5 Rebiyyülevel 1312/6 Eylül 1894.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF. İBT, 192-109, 15 Cemaziyülevvel 1325/26 Haziran 1907.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.MKT.MHM., 756-95, 24 L 1269/31 Temmuz 1853.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 578-25964, Lef 1, 10 Ağustos 1283/22 Ağustos 1867.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 578-25964, Lef 3, 13 Ağustos 1283/25 Ağustos 1867.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 578-25964, Lef 5, 24 Ağustos 1283/5 Eylül 1867.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 578-25964, Lef 7, 12 Eylül 1283, 24 Eylül 1867.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MVL., 578-25964, Lef 9, 21 Eylül 1283/3 Ekim 1867.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MF.MKT., 350-49, 9 Şevval 1314/13 Mart 1897.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1287/1870-71.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1290/M. 1873.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1291/1874.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1292/M. 1875.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1293/1876.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1301/M. 1883.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1302/M. 1884.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1303/M.1885.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1310/M.1892.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1311/M. 1893.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1312/M. 1894.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1316/M. 1898.
• Salname-i Vilayet-i Cezayir-i Bahr-i Sefîd, Rodos, Matbaa-ı Vilayet, H. 1321/1903.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumi (SNMU), İstanbul, Matbaa-i Amire, 1316.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumi (SNMU), İstanbul, Matbaa-i Amire, 1317.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumi (SNMU), İstanbul, Matbaa-i Amire, 1318.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumi (SNMU), İstanbul, Matbaa-i Amire, 1319.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumi (SNMU), İstanbul, Matbaa-i Amire, 1321.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1275.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1278.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1281.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1282.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1286.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1287.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1288.
• Salname-i Devlet (SD), İstanbul, Darü't-Tıbaatü'l-Amire, 1292.