KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE VUSLAT

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 537 - 571, 30.10.2024

Nazmi Özerol

https://doi.org/10.20322/littera.1544675

Öz

Klasik Türk şiirinde geleneksel bir aşk anlayışı olduğu için bu aşkta fizikî görünümü ve karakter özellikleriyle ortak bir sevgili tipi vardır. Sevgili, sınırsız güç ve kudret sahibi bir padişah gibidir. Güzellikte onun eşine rastlamak mümkün değildir. Sevgilinin yüzü, yanağı, boyu, beli, gözü, bakışları, saçı, ağzı, dişleri, dudakları, kaşı, kirpiği, benleri, yüzündeki tüyleri, sinesi idealize edilmiş bir şekilde takdim edilir. Mükemmel ve kusursuz olan sevgili, bu cezbedici özellikleriyle âşığın hayranlık duygusunu uyandırır, ancak Klasik şiirde aşk tek taraflı yaşandığı için âşık bu ilişkinin acı çeken kişisidir. Âşığın en büyük arzusu sevgiliye kavuşmak olsa da sevgilinin buna pek de müsaade etmediği görülür. Vuslat yolunun acıdan, sıkıntıdan, gözyaşından geçtiğini bilen âşık, türlü zorluklara göğüs gerse de bundan genellikle şikâyetçi olmaz. Âşık için bu yolda verilen mücadele kutsaldır ve çekilen sıkıntılar, aşkın ta kendisidir. Klasik şiirde vuslat, çok yüce bir değer olarak görüldüğü için onunla ilgili geliştirilen imajlar da dikkat çekicidir. Şairler; benzetme, istiare, telmih gibi edebî sanatlardan yararlanarak bu kavramla ilgili özgün bağdaştırmalar ortaya koymuşlardır. Vuslat, mutluluğu ve sonsuzluğu çağrıştırdığı için gökyüzü, bir umut olduğu için güneş, âşığın nefes aldığı, huzur bulduğu bir bahçe ya da gönül gemisinin ulaşmak istediği bir deniz olarak tahayyül edilmiştir. Vuslat, bir nimet olduğundan sofra, lokma, şeker, güllaç, helva, bal; taşıdığı yüksek değerden dolayı cevher, inci, hazine, sermaye gibi görülmüştür. Vuslat, bazen bir bayram ya da cennet sevinci, bazen de çıkılan kutsal yolculuğun erişilmek istenen Kâbe’sidir. Vuslat, bir mum olunca âşık da onun için kendini yakan pervane olmuştur. Sevgiliye kavuşmak, bazen saltanatla bazen de en büyük nimet olan hayatla özdeşleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

KLASİK TÜRK ŞİİRİ, VUSLAT, BAĞDAŞTIRMA, İMAJ

Kaynakça

• Akkuş, Metin (2018). Nef’î Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”, TDV İslâm Ansiklopedisi. (9): 389-427.
• Akyüz, Kenan; Beken, Süheyl (1990). Fuzûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arslan, Mehmet (2018). Bursalı İffet Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, Mehmet (2018). Leylâ Hanım Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, Mehmet (2018). Şeref Hanım Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aslan, Üzeyir (2017). Mustafa Nehcî Dede Divan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ayan, Hüseyin (2014). Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, Yaşar (2018). Behiştî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aynur, Hatice (1999). 15.Yüzyıl Şairi Çakeri ve Divanı. İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Bilgin, Azmi (2017). Nigârî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Bilkan, Ali Fuat (2011). Nâbî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çaldak, Süleyman (2010). Nâlî Divanı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmet (1980). Vasfî Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmet; Tanyeri, M. A. (1981). Hayretî Divan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Derdiyok, İbrahim Çetin (2005). Hâlet Efendi Divançesi (İnceleme-Metin-Tıpkıbasım). Adana: Karahan Kitabevi.
• Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Doğan, Muhammet Nur (1997). Şeyhülislâm Es’ad Efendi ve Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Doğan, Muhammet Nur (2009). Fatih (Avnî) Divanı ve Şerhi. İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Ekici, Hatice (2006). Sahhâf Rüşdî ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Erdoğan, Mehtap (2007). Fatîn Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Erdoğan, Mustafa (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erünsal, İsmail (2018). Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Gökalp, Haluk (2001). Fasihi Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Güfta, Hüseyin (1992). Hazık Mehmed Efendi'nin Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Gürbüz, Mehmet (2005). Rezmî Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Gürgendereli, Müberra (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Harmancı, Esat (2017). Süheylî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78354/divanlar.html),(https://groups.yahoo.com/neo/groups/metinbank asi/info
• İnce, Adnan (1994). Mirza-zade Mehmed Salim Divanı. Ankara: Yüksek Öğretim Kurumu Matbaası.
• İpekten, Haluk (2020). Karamanlı Nizamî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Karacan, Turgut (1991). Bosnalı Alaeddin Sâbit Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Karapanlı, Gürcan (2005). Mekkî Divanı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kavruk, Hasan (yty). Şeyhülislâm Yahyâ Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kavruk, Hasan; Selçuk Bahir (2017). Filibeli Vecdî ve Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kaya, Bayram Ali (1996). Azmi-zade Haleti Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divanın Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Keklik, Murat (2014). Üsküplü İshak Çelebi Divan [Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin]. Doktora Tezi. Kırgızistan: Türkiye Manas Üniversitesi.
• Kesik, Beyhan (2018). Cenâbî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kurnaz, Cemal; Tatçı, Mustafa (2001). Mürekkepçi Enverî Divanı/Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurtoğlu, Orhan (2017). Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Küçük, Sabahattin (2015). Bâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Macit, Muhsin (2017). Nedîm Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Macit, Muhsin (2018). Erzurumlu Zihnî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Mehmer, Ahmet (2020). Karamanlı Aynî Divan. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Mehmer, Ahmet (2021). Mezâkî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Mermer, Ahmet (2002) XVII. Yüzyıl Divan Şairi Vecdi ve Divançesi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Mermer, Ahmet (2004). Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Okçu, Naci (2013). Şeyh Gâlib Divanı. Ankara: TDV Yayınları.
• Özerol, Nazmi (2013). Eğribozlu İzzet Ahmed Divanı. Malatya: Serhat Matbaacılık.
• Özerol, Nazmi (2013). Yenişehirli İzzet Divanı. Malatya: Serhat Matbaacılık.
• Özgül, Kayahan (2015). Yenişehirli Avnî Bey. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özkan, Ömer (2005). “Eski Zağralı Bir Divan Şâiri: Handî ve Divançesi”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. (32): 223-234.
• Özyıldırım, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdi ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İskender (2003). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayınları.
• Pala, İskender (2012). Aşka Dair. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Savran, Ömer (2003). Neşatî Divanı'nın Tahlili. Doktoraz Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Şahin, Esma (1982). Me’âlî Divanı. Berlin.
• Şemseddin Sâmi (1986). Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Endurun Kitabevi.
• Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Divanı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2006). Eşref Paşa Divanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Nesre Çeviri). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2018). Kalkandelenli Mu'îdî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Ahmed Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (2004). Şeyhî Divanı’nı Tetkik. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taş, Hakan (2017). Vahyî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tulum, Mertol; Tanyeri, M. A. (1977). Nev’i Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ünal Hacer (2003). XVIII. Yy. Divan Şairi İbrahim Hafid Paşa Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Üstüner, Kaplan (2020). “Kadı Burhaneddin'in Dünyaya Bakışı”. Kadı Burhaneddin Kitabı. Yusuf Yıldırım; Ramazan Süer (hzl.) Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Yakar, Halil İbrahim (2018). Gelibolulu Sun’î Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yazar, İlyas (2017). Kânî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yenikale, Ahmet (2017). Ahmed Nâmî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yoldaş, Kazım (2005). Sâbir Pârsâ Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Zülfe, Ömer (2004). Yakînî [ö.1568]: Dîvân: Yakînî Tenkitli Metin Tetkik Dizin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.