Harput Tarihi Hoca Hasan Hamamının Özgünlüğünün Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 253 - 272, 25.08.2025

Murat Şahin , Kadir Atıci

Öz

Farklı coğrafyalarda şekillenen kültürel yapılar, toplulukların yaşam biçimlerini yansıtan mekânsal düzenlemeler ortaya koymuştur. Bu kültürel izlerin korunması, toplumsal süreklilik ve kimlik açısından önem taşımaktadır. Kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için, anıtsal yapıların özgünlük, tarihsel kimlik ve belgesellik niteliklerini yitirmeden korunması gereklidir. Tarihi yapıların bakım, onarım ve restorasyon süreçleri, yapıların tarihsel gelişimi ile doğrudan ilişkilidir. Bu bağlamda, mimari koruma sürecinde özgünlük ölçütü, eserin tarihî ve kültürel değerleri açısından büyük önem taşımaktadır. Kültürel mirasın özgün değerleriyle korunması, mimarlıkla birlikte tarih, sanat tarihi, arkeoloji ve sosyal bilimler alanında da önemli bilgiler sunmaktadır. Uluslararası koruma ilkeleri doğrultusunda, bir yapının tüm mimari öğeleri analitik yöntemlerle değerlendirilmeli ve özgünlüğü titizlikle korunmalıdır. Çalışmanın amacı restore edilerek yeniden işlev verilen Elazığ İli, Harput Mahallesinde bulunan Hoca Hasan Hamamı’nın özgünlüğünün ne derecede koruduğu ortaya koymaktır. Çalışma kapsamında Hoca Hasan Hamamı’nın restorasyondan önceki ve sonraki durumları karşılaştırmalar yapılarak özgünlükleri kıyaslanmıştır. Bu çalışmanın tarihi yapılarda restore edilirken özgünlük bağlamında dikkat edilmesi konusunda katkılar sunması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras , Hoca Hasan Hamamı , Özgünlük , Tarihi Harput

EVALUATION OF THE AUTHENTICITY OF THE HISTORICAL HOCA HASAN BATH IN HARPUT

Öz

Cultural structures shaped by different geographical contexts have produced spatial arrangements that reflect the lifestyles of communities. The preservation of these cultural traces is of great importance for social continuity and identity. In order to transmit cultural heritage to future generations, monumental structures must be preserved without compromising their originality, historical identity, and documentary value. The maintenance, repair, and restoration processes of historical buildings are directly related to their historical development. In this context, the criterion of authenticity plays a crucial role in architectural conservation, as it reflects the historical and cultural values of the structure. The preservation of cultural heritage with its original features provides significant information not only in the field of architecture but also in history, art history, archaeology, and the social sciences. In line with international conservation principles, all architectural elements of a building should be evaluated using analytical methods, and authenticity must be preserved meticulously. The aim of this study is to assess the extent to which the authenticity of the Hoca Hasan Bath, located in the Harput District of Elazığ Province, has been preserved following its restoration and adaptive reuse. Within the scope of the study, the pre- and post-restoration conditions of the Hoca Hasan Bath were compared to evaluate its authenticity. This study aims to contribute to the discourse on preserving authenticity during the restoration of historical buildings.

Anahtar Kelimeler

Authenticity , Cultural Heritage , Historical Harput , Hoca Hasan Bath

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2019). Kültür mirasını koruma ilke ve teknikleri. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Akşehirlioğlu, A. (2024). “Arşiv Belgeleri Işığında Onarımlarda Özgünlük Kavramı Üzerine Bir İnceleme: Kayseri Sahabiye Medresesi”. Art-Sanat, (22), 133-71. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1368383.
• Akyıldız, N. A. (2023). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Aktarım ve Gösterim Mekânı Olarak Necmi İğe Konağı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(36), 58-81.
• Akyıldız, N. A. & Olgun, T. N. (2020). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Anadolu'da Tarihi Yerleşimlerin Korunması ve Sürdürülebilirliği Bağlamında Değerlendirilmesi. Milli Folklor, 16(128), 234-243.
• Akten, S., Gül, A. & Akten, M. (2012). Korunan doğal alanlarda kullanılabilecek ziyaretçi yönetim modelleri ve karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi,13(1), 57-65.
• Ardıçoğlu, N. (1964). Harput Tarihi, Harput Turizm Derneği Yayınları.
• Asatekin, G. (2004). Kültür ve Doğal Varlıklarımız; Neyi, Niçin, Nasıl Korumalıyız? Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Aslan, Z. & Ardemagni, M. (2006). Introducing Young People to the Protection of Heritage Sites and Historic Cites: A Practical Guide for School Teachers in the Arab Region. Amman: UNESCO Amman Office.
• Atıcı, K. & Aytaç, İ. (2020). “Harput Hoca Hasan Hamamı Kazı Çalışması” 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (7-9 Ekim 2020), Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2021, Nevşehir, s.106-118.
• Atıcı, K. (2020). “Harput Yeni (Esediye) Hamamının Restorasyon Projesine Yönelik Kazı Çalışması Üzerine Bir Değerlendirme” İnsan ve Sanat Dergisi, Uluslararası Hakemli Dergi, 4(2), 25-36.
• Aytaç, İ. (2022). “Harput Darplı Osmanlı Sikkeleri ve Belirlenen İki Yeni Tip”, Höyük Dergisi, Türk Tarih Kurumu, (9), 179-198.
• Binan, C. (1999). Mimari Koruma Alanında Günümüze Düşünsel Gelişmenin Uluslararası Evrim Süreci, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Basım-Yayın Merkezi Matbaası, İstanbul.
• Binan, C. (2001). “Türkiye’de Anıtsal Mimari Mirasın Restorasyonu ve Özgünlüğünün Korunması İle İlgili Riskler”, TAÇ Vakfı’nın 25 Yılı Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras, TAÇ Vakfı, İstanbul,
• Can, M. (2009). Kültürel Miras ve Müzecilik. (Elektronik versiyon). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Çelik, Ş. (2014). “1261/1845 Tarihli Harput Kefalet Defteri Ve Bu Deftere Göre XIX. Yüzyılın Ortalarında Harput Şehri”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 1(1), 21-47.
• Demir, Ö. & Acar, M. (1997). Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları, İstanbul.
• Doğaner, S. (16-18 April 2003). ‘Miras turizminin coğrafi kaynakları ve korunması’. Coğrafi Çevre Koruma Turizm Sempozyumu, Bildiri kitabı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay., ss. 1-8, İzmir.
• Doğaner, M. S. (2010). Kültürel Miras Turizmine Giriş, Ders Notu. İstanbul Üniversitesi Açık Ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Dünya Miras Merkezi. (2025, 10 April). “Dünya Miras Sözleşmesi Uygulama İşletim Rehberi 1977.” Access address http://www.alanbaskanligi.gov.tr/evrak/document-57-11.pdf
• Emekli, G. (2021). Coğrafya, Turizm, Kültür İlişkilerinin Turizm Coğrafyasına Yansımaları Ve Kültürel Turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 30 (2), 405-428. https://doi.org/10.51800/ecd.1017209
• Ersen, A. (2015). E. E. VIOLLET-LE-DUC Stilistik Rekompozisyon “Üslup Birliği” Anlayışı ve Rekonstrüksiyon Düşüncesinin Kökenleri. Restorasyon Ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi (14), 3-16.
• Evliya Çelebi. 1986, Seyahatname III, İkra Yayıncılık, İstanbul
• Gülersoy, A. E. (2013). Doğal Mirasın Korunması Açısından Sosyal Bilgiler (Ortaokul) ve Coğrafya (Orta ve Yükseköğretim) Müfredat Programlarının Değerlendirilmesi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sosyal Bilgiler Öğretimi Özel Sayısı, 14: ss. 315- 354.
• Gündüz, Y. (2016). Kültürel Miras Açısından İnanç Turizmi: Türkiye Örneği (Yüksek Lisans tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güvenç, B. (2002). İnsan ve Kültür. Remzi Kitabevi.
• Hasol, D. (1995), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• ICOMOS. (1931). “Carta del Restauro, 1931.” Access address http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf
• ICOMOS. (1964) “Venedik Tüzüğü 1964.” Access address http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf ICOMOS.
• ICOMOS. (1994). “The Nara Document on Authenticity” , 1-6 November 1994, Nara, Japan, Access address http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf
• Jokilehto, J. (1999). “A History of Architectural Conservation”, Butterworth-Heinemann, London.
• Korumaz, Güleç A. S. (2015). Kültürel Miras Yönetiminde Karar Destek Sistemlerinin Kullanımına Yönelik Bir Model Önerisi (Doktora tezi), Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Muşkara, Ü. (2017). Kırsal Ölçekte Geleneksel Konut Mimarisinin Korunması: Özgünlük. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (37), 437-448. https://doi.org/10.21497/sefad.328638
• Nuryanti, W. (1996). Heritage and Postmodern Tourism. Annals of Tourism Research, 23 (2): 249-260.
• Oban, Ç. R. (23-27 April 2008). Korumada yasal gelişim ve doğal miras alanlarının miras turizmindeki yeri (Sözlü bildiri). IV. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi, Antalya.
• Özorhan, F. İ. (2008). Mimarlıkta Özgünlük Arayışları: 1950-1960 Arası Türkiye Modernliği, (Doktora tezi), İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Potter, A. (2010). The Authenticity Hoax: How We Get Lost Finding Ourselves, McClelland & Stewart Press, Canadia.
• Sayan, Y. (2009). Türk Kültür Mirasının Korunması Ve Tarihi Çevre Bilinci Üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies. Cilt: IX, Sayı: 1, s:157-160
• Şahin, M. & Eroğlu, B. (2021). Sivil Mimari Örneklerinin Özgünlüğünün Değerlendirilmesi için Yöntem Araştırması: Malatya Örneği, (Yüksek Lisans Tezi) Konya Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya
• Şen, Z. (2006). “XIX. Yüzyılda Elazığ Vilayetinde Teba-i Şahanenin Dini ve Sosyal Yapısı” (Basılmamış Yüksek lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şengün, T. (2007). Harput Platosunda Doğal Ortam-İnsan İlişkileri ve Doğal Çevre Planlaması, (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topçu, S. (2014). Tarihi Ve Kültürel Bilincin İncelenmesi: Harput Kalesi Örneklemi, NWSA-Education Sciences, 9 (2), 99-119.
• Turan, O. (1994). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, s.76.
• Turgut, H. (1990). Kültür- Davranış- Mekan Etkileşiminin Saptanmasında Kullanılabilecek Bir Yöntem, (Doktora Tezi), İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tuztaşı, U. & Civelek, Y. (2011). “Yüksek Kültürden Halk Kültürüne: Batı Mimarlığında “Ulusal Anıt” Düşüncesi ve Vernaküler Mimarinin İdealleştirilmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(18): 274-289.
• UNESCO. (22-25 September 1998). Natural Sacred Sites. Cultural Diversity and Biological Diversity International Symposium, , 1998, Paris.
• UNESCO. (14 March 1999). The World Heritage Convention and Cultural Landscapes in Africa Expert Meeting. Tiwi, Kenya.
• UNESCO. (2013). Creative Cities Network Mission Statement. https://en.unesco.org/creative-cities/events/creative-cities-network-annual-meeting-2013-bologna
• Uslu A. & Kiper, T. (2006). Turizmin kültürel miras üzerine etkileri; Beypazarı/Ankara örneğinde yerel halkın farkındalığı. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3(3): ss. 305-314.
• Yaldız, E. & Asatekin, N. G. (2016). Anıtsal Yapıların Yeniden Kullanımında Kullanıcılar Üzerinden Kültürel Algı Performansı Değerlendirmeleri; Sivas Buruciye Medresesi Örneği. Megaron,11(3), 333-343.
• Zancheti, S. M., Ferreira Hidaka L.T., Ribeiro C. & Aguiar, B. (2009). “Judgement and Validation in The Burra Charter Process: Introducing Feedback in Assessing the Cultural Significance of Heritage Sites”, City & Time 4 (2):47-53, http://www.ceci-br.org/novo/revista/docs2009/CT-2009-146.pdf.
• Williams, R. (1977). Culture and Society: 1780-1950. Middlesex: Penguin Books.
• Kadir Atıcı 2025 Archive
• Yakup Spor 2025 Archive
• MVGM (Malatya Vakıflar Genel Müsüdürlüğü) 2025 Archive