The Cult of the Cross and Cross Depictions in Tao Klarjeti

Yıl 2021, Sayı: 4, 89 - 162, 31.12.2021

Fahriye Bayram

https://doi.org/10.54577/lycus.1027099

Cited By: 1

Öz

Within the context of the deep-rooted cross cult from early ages in Georgian culture, influences of environmental cultures, St. Nino's inspire, pieces of a real cross sent as gifts etc., cross depictions have been included in all areas of art, especially in architecture. The same tradition has been continued in the Tao Klarceti area. For this reason, firstly, a summary of the Tao Klarceti region’s history has been included in our study and then numerous variations of crosses such as the cross with arms of equal length, Latin cross, life cross, the raising of the cross, etc. and the long past that served as the basis for the cross and the life cross symbols have been looked at.
The Georgian people, who took their place in the Christian world since the beginning of the 4th century, made their basic beliefs visible in the pattern of the cross motif by blending the traditions brought from the past with the influence of the surrounding cultures and the doctrine of the new religion, so they used the cross in every area of daily life and art. In the Tao Klarceti region, many forms of the cross have been applied by creating new styles, especially the interlaced types. The compositions of the cross of life and the scenes of the raising of the cross were the most adopted types, while its practices in the West were almost non-existent, and they had been used in Georgia and Tao Klarceti with regional creations until late periods. All kinds of cross forms have been used in the compositions, but Latin cross and the Bolnuri/Bolnisi type of crosses with arms of equal length are preferred. Surprisingly, the Latin cross type that made of grapevine branches, whose horizontal arm is slightly tilted downwards, which Nino made from vine branches and tied his arms with hair strands, accepted as the sacred symbol of the Georgian Orthodox Church, was not used in the Tao Klarceti architectural decoration of churches. Emphasizing the eastern facades with crosses has become a tradition, these crosses, which are kept in small sizes in the Tao Klarceti region, have been brought to a larger size in Georgian structures and have a certain scheme. Small-sized crosses on the facades were generally placed on the arches of the loophole windows, the elevations of the arches were transformed into Calvary crosses considered as Golgotha Hill. Except for the painted examples, the motifs are made by embossed technique, but albeit a little carving technique is used. Antefixes have also taken their place among the architectural elements decorated with cross motifs.

Anahtar Kelimeler

Tao Klardjetie, Georgian art, the cult of cross, cross motives, antefix

Haç Kültü ve Tao Klarceti Bölgesinde Haç Motifleri

Öz

Gürcü kültüründe; erken çağlardan süre gelen köklü bir haç kültü, çevre kültürlerin etkileri, Azize Nino’nun telkinleri, hediye olarak gönderilen gerçek haçın parçaları vb. bağlamında, başta mimari olmak üzere sanatın her alanında, haç tasvirlerine yer verilmiştir. Aynı gelenek Tao Klarceti bölgesinde de sürdürülmüştür. Bu nedenle çalışmamızda öncelikle Tao Klarceti bölgesinin özet tarihine yer verilmiş, sonra da eş kollu haçlar, Latin haçı, yaşam haçları, haçın göğe yükseltilmesi vb. şekilde çok sayıda çeşitlemeleri yaratılan haç ve yaşam haçı sembollerine temel oluşturan uzun geçmişe bir göz atılmıştır. Bu çerçevede Tao Klarceti bölgesindeki haç motifleri değerlendirilmeye çalışılmıştır.
4. yüzyılın başlarından itibaren Hıristiyan dünyası içerisinde yerini alan Gürcü halkı, geçmişten getirdiği gelenekleri çevre kültürlerin etkisi ve yeni dinin öğretileriyle harmanlayarak temel inançlarını haç motifi örgesinde görünür kılmış, bu nedenle haçı günlük yaşamın ve sanatın her alanında kullanmıştır. Tao Klarceti bölgesinde haçın pek çok formu, başta örgülü tipler olmak üzere yeni stiller yaratılarak uygulanmıştır. Yaşam haçı kompozisyonları ve haçın göğe yükseltilmesi sahneleri en çok benimsenen türler olmuş, Batı’da uygulanması neredeyse yok denecek kadar az iken Gürcistan ve Tao Klarceti’de bölgeye özgü yaratımlarla geç dönemlere kadar kullanılmaya devam edilmiştir. Kompozisyonlarda her türlü haç formuna yer verilmiş, ancak Latin haçı ile eğer eş kollu haç yapılacaksa Bolnuri/Bolnisi tipleri tercih edilmiştir. Şaşırtıcı bir şekilde, Hıristiyanlığın yayılmasına ön ayak olan Azize Nino’nun asma dallarından yaparak kollarını saç telleriyle bağladığı yatay kolu hafifçe aşağıya eğik olan ve Gürcü Ortodoks Kilisesi’nin kutsal sembolü olarak kabul edilen asma dalından yapılmış Latin haçı tipi Tao Klarceti kiliselerinin mimari süslemesinde kullanılmamıştır. Doğu cephelerin haçlarla vurgulanması gelenek halini almış, Tao Klarceti bölgesinde küçük boyutlu tutulan bu haçlar, Gürcistan yapılarında daha büyük boyutlara ulaştırılarak belirli bir şemaya kavuşturulmuştur. Cephelerdeki küçük boyutlu haçlar genellikle mazgal pencerelerin kemerlerine oturtulmuş, kemerlerin yükseltisi Golgoto Tepesi gibi değerlendirilerek haçlar Calvary haçına dönüştürülmüştür. Boyalı örnekler hariç motifler kabartma tekniğiyle işlenmiş, az da olsa oyma tekniği kullanılmıştır. Haç motifleriyle bezenen mimari unsurların arasında antefiksler de yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

Tao Klarceti, Gürcü sanatı, Haç kültü, Haç motifleri, Antefix

Kaynakça

• Aladashvili, 1977 N. Aladashvili, Monumental Georgian Sculpture Fifth to Eleventh Century Bas-Reliefs, Moskow.
• Albayrak, 2004 K. Albayrak, “Dinsel Bir Sembol Olarak Haçın Tarihi”, Dini Araştırmalar Dergisi, 7/19, 105-129.
• Andelkovic vd., 2011 J. Anđelković-D. Rogić-E. Nikolić, “Peacock as a Sign in the Late Antique and Early Christian Art”, Archaeology and Science, 6, Belgrade, 231-248.
• Anonim, 1890 Anonim, Cultus Arborum or Phallic Tree Worship, Princeton.
• Andreopoulos 2006 A. Andreopoulos, The Sign of the Cross: The Gesture, The Mystery, The History, USA. (Google favorit).
• Antelava vd. 1996 N. Antelava-M. Gaprindaşvili-M. Vaçnadze-G. Melikişvili-R. Metreveli, Gürcistan Tarihi, Tiflis.
• Avşar, 2010 L. Avşar, “Antik Yunan Seramiklerdeki Haç ve Çarkıfelek Simgeleri ve Bunların Avrasya, Anadolu ve Mezopotamya Kültürlerindeki Muhtemel Kaynakları”, Mukaddime/3, 115-141.
• Baert, 2012 B. Baert, “Adam, Seth and Jerusalem. The Legend of the Wood of the Cross in Medieval Literature and Iconography”, in “Adam, le premier home”, Micrologus’ Library, 45, Firenze: Sislem, 1-31.
• Bakhtadze, 2013 N. Bakhtadze, Ceramics in the Medieval Georgia, Tbilisi.
• Baranov, 2015 V. Baranov, “Instrument of Death and Tree of Life Visual Meanings of the Cross in Some Late Antique and Byzantine Monumental Programs”, Scrinium-Journal of Patrology and Critical Hagiography/11, 22-48.
• Bauckham, 1994 R. Bauckham, “The Apocalypse of Peter”, Apocrypha/5, 7-111.
• Begiaşvili, 2011 M. Begiaşvili, Orta Çağ Gürcü Mimarisinde Haç Teması (4.-18. Yüzyıl), Gürcistan Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi, Tiflis.
• Berizde, 1980 W. Beridze, “The Figurative Art”, in Art and Architecture in Medieval Georgia, Louvain-La-Neuve, 25-84.
• Berdzenişvili-Canaişa, 1997 N. Berdzenişvili-S. Canaişa, Gürcistan Tarihi, (Çev. H. Hayrioğlu), İstanbul.
• Biedermann, 1992 H. Biedermann, Dictionary of Symbolism, (Trans. J. Hulbert), New York-Oxford.