Tarihyazımı, Hafıza, Aidiyet: Sözlü Tarih Yöntemi ve Türkiye’de Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2022, , 34 - 47, 30.06.2022

Faika Çelik

https://doi.org/10.52539/mad.1122934

Öz

Tarih disiplinin sınırlarını aşarak farklı sosyal ve beşerî bilim dalları tarafından da kullanılan sözlü tarih, yirminci yüzyılın en popüler veri toplama metotlarından biri olarak karşımıza çıkar. Sözlü tarihin özellikle 1970’lerden itibaren giderek yaygınlaşmasının sebebi yakın tarihi inceleyen araştırmacılara sunduğu potansiyellerle ilintilidir. Sözlü tarih henüz otobiyografilerini yazmamış liderlerin, yerel, ulusal ve uluslararası düzlemde karar verme merciinde bulunan seçilmiş ve atanmış bürokratların belgelenmemiş deneyimlerine erişim sağlayabilmeyi olanaklı kıldığı gibi işçiler, kadınlar, etnik azınlıklar, marjinal ve dezavantajlı grupların tarih anlatısında yer almasını mümkün kılmaktadır. Sözlü tarih 1970’lerden itibaren hem yaygınlaşmış hem de sıkça eleştirilmiştir. 1980’lerin sonundan itibaren gerek bu eleştiriler ve gerekse sosyal ve beşerî bilimlerdeki teorik tartışmalar neticesinde, sözlü tarih içinde farklı eğilim ve yorumlama biçimlerini barındıran ve birçok disiplinden beslenen yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Avrupa ve Kuzey Amerika’da 1960’ların sonunda ivme kazanmaya başlayan sözlü tarih Türkiye’de akademik literatüre eklemlenmesi 1990’ların başına rastlar. 1990’lardan bugüne kadar Türkiye’de sözlü tarihin gelişimine bakıldığında sözlü tarih çalışmalarının geçmişin daha kapsayıcı bir şekilde yazılmasını mümkün kılmak için farklı tarihsel zemin, olay ve aktörlere odaklandığını söylemek mümkündür. Fakat gerek Batı gerekse Batı dışı coğrafyalarda yapılan sözlü tarih çalışmaları ile kıyaslandığında, Türkiye’de sözlü tarihe dayanan akademik çalışmaların ve sözlü tarih projelerinin hem sayısal anlamda çok az hem de sözlü tarihin potansiyelini yansıtacak kadar konu ve yaklaşım çeşitliliğine sahip olmadığı gözlemlenir. Dolayısıyla, bu çalışma, bu konuda Türkiye içinde ve dışında üretilen literatürü eleştirel bir şekilde okuyarak, sözlü tarih yönteminin ne olduğunu, neden ortaya çıktığını, sözlü tarih çalışmalarının yıllar içinde nasıl ve neden dönüştüğünü ve son olarak sözlü tarih yönteminin günümüz Türkiye’sinin yakın tarih yazımında kullanımını inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Tarih, Hafıza, Tarihyazımı, Türkiye

Historiography, Memory, Belonging: An Appraisal on the Oral History Methodology And Its Use in Turkey

Öz

Oral history, transcending the boundaries of the discipline of history, emerges as one of the most popular qualitative data collection methods of the twentieth century. Especially since the 1970s, there as on why oral history has become increasingly widespread and used within the various fields of social sciences and humanities is related to its potential for the reconstruction of the recent past. Oral history interviews not only allows to access the undocumented experiences of leaders, elected and appointed bureaucrats who were in decision-making bodies at the local, national and international level but also gives opportunity to include voices and experiences of workers, women, ethnic minorities, marginalized and disadvantaged groups in the narrative of history. Oral history has not only been widely used but also stringently criticized since the 1970s. Since the end of the 1980s, as a result of the secriticisms and the theoretical developments in humanities and social sciences, oral history has emerged as a method that contains different tendencies and interpretations and is nurtured by various disciplines. Oral history studies which started to gain momentum in Europe and North America in the 1960s was incorporated into the academic literature in Turkey in the early 1990s. Looking at the history of oral history in Turkey from the 1990s to the present, it is possible to argue that oral history studies focus on different historical backgrounds, events, and actors in order to write the past in a more inclusive way. However, when compared with the oral history studies conducted in both Western and non-Western geographies, it is observed that academic studies and oral history projects based on oral history in Turkey are both numerically very low and do not have enough subject diversity and plurality in approaches to reflect the potential of oral history. Thus, the purpose of this study is two folds: First, it examines what the oral history method is, why it emerged, how and why oral history studies transformed over years. Secondly, it maps out the landscape of oral history in Turkey. This study is based upon critical reading of the existing literature on oral history produced in Turkey and beyond.

Anahtar Kelimeler

Oral History, Memory, Historiography, Turkey

Kaynakça

• ABRAMS, L. (2016). Oral History Theory. London: Routledge.
• AKÇALI, A. A. ve Aslan, E. (2012). Tarih Öğretiminin İyileştirilmesi Yolunda Alternatif Bir Yöntem: Sözlü Tarih. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), ss.669-688.
• ALPMAN, N. (2008). Yüzyıllık Beykoz Hikayeleri: Beykoz Sözlü Tarihi. İstanbul: Beykoz Belediyesi.
• AKAL, E. (2003). Kızıl Feministler: Bir Sözlü Tarih Çalışması. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• AKŞİT, E. E. (2005). Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• AYDIN, Z. (2015). Grevden İşgale Singer Eylemleri(1964-1967-1969). İstanbul: Sosyal Tarih.
• AYDIN, Z. (2010). Kanunsuz Bir Grevin Öyküsü Kavel: 1963. İstanbul: Sosyal Tarih.
• BAUM, W. K. (1977). Transcribing and Editing Oral History. Nashville: American Association for Stateve Local History.
• BEYİNLİ, G. (2014). Elleri Tılsımlı: Modern Türkiye’de Ebelik. Ankara: Ayizi Yayınları.
• BORA, A. (2005). Kadınların Sınıfı: Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• BÖKE, P. (2006). İzmir 1919-1922: Tanıklıklar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• BROWN, C. S. (1988). Like it Was: A Complete Guide To Writing Oral History. New York: Teachers and Writers Collaborative.
• CANDAN, A. B. (2007). Remembering A Nine-Thousand-Year-Old Site. E. Özyürek içinde The Politics of Public Memory in Turkey (ss. 70-94). Syracuse: Syracuse University Press.
• CAREY, D. (2017). Oral History in Latin America: Unlocking The Spoken Archive. New York: Routledge.
• CAUNCE, S. (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi, (B. B. Can ve A. Yalçınkaya, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• CURTISS, R. D., Shumway, G. L. ve Shirley E. Stepenson, (Eds.). (1973). A Guide For Oral History. Fullerton: California State University
• ÇAĞLAYAN, H. (2007). Analar, Yoldaşlar, Tanrıçalar: Kürt Hareketinde Kadınlar ve Kadın Kimliğinin Oluşumu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÇAKIR, S. (2013). Erkek Kulübünde Siyaset: Kadın Parlamenterlerle Sözlü Tarih. İstanbul: Versus Kitap.
• ÇOBAN, C. (2012). Belleklerde Yaşayan Bodrum. İstanbul: P-Kitap.
• DANACIOĞLU, E. (2001). Geçmişin İzi: Yanıbaşımızdaki Tarih İçin Bir Kılavuz. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• DAVIS, C., Back, K. ve MacLean, K. (1975). From Tape To Type: An Oral History Manual And Workbook. Oral History Office, Sangamon State University.
• DERE, İ. ve Akıncı, Z. Y. (2021). Türkiye’de Kurum ve Kuruluşların Yaptıkları Sözlü Tarih Projelerinin Analizi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 46, ss.379-400.
• DERE, İ. (2019). Sözlü Tarihin Kaynakları: Bir Bibliyografya Çalışması. Tarihyazımı, 1(1), ss.79-122.
• DİZMAN, İ. (2016). Adı Başka Acı Başka: Karadeniz’in Son Ermenilerinden Harut Usta. İstanbul: İletişim.
• DUNAWAY, D. K. (2018). The Development Of Oral History in the United States: The Evolution Toward Interdisciplinary. Revista Tempo e Argumento, 10(24), ss.115-135.
• DURAKBAŞA, A. ve İLYASOĞLU, A. (2001). Formation of Gender Identities in Republican Turkey And Women’s Narratives As Transmitters of ‘Her story’of Modernization. Journal of Social History, 35 (1), ss.195-203.
• ERBAŞ, H. (2017). Bir Cumhuriyet Çınarı Sözlü Tanıklıklarla Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin 75 Yılı. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• ERCİYAS, S. (2013). Seferihisar’ın çınarları 1. İzmir: Seferihisar Belediyesi.
• ERDOĞAN, N. (Ed.). (2002). Yoksulluk Halleri: Türkiye’de Yoksulluğun Toplumsal Görünümleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ERZENE D. E., Aydınoğlu, N. ve Yalçın, Y. (2015). Cumhuriyet’ten Günümüze İzmir’in Kadın Siyasetçileri: Kadın Milletvekilleri ve Belediye Başkanları ile Sözlü Tarih. İzmir: İzmir Üniversitesi.
• ESKİN, Ş. (2015). Kuşadası: Kent ve insan söyleşileri 2 Kadın Sohbetleri. İstanbul: Kalkedon.
• EVERED, K. T. (2011). Traditional Ecologies of the Opium Poppy And Oral History in Rural Turkey. Geographical Review, 101(2), ss.164-182.
• FOOT, J. M. (1998). Words, Songs And Books. Oral History in Italy. A Review And Discussion. Journal of Modern Italian Studies, 3(2), ss.164-174.
• FREUND, A.ve LLEWELLYN, K. R. (2015). The Canadian Oral History Reader. Montreal: McGill-Queen’s Press.
• FRISCH, M. (1990). A Shared Authority: Essays On The Craft And Meaning Of Oral And Public History. New York: Suny Press.
• GÖGÜŞ Tan, M., Şahin, Ö., Sever, M., ve Bora, A. (2007). Cumhuriyet’te Çocuktular. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• GRELE, R. (1996). Directions for Oral History in the United States D. Dunaway ve W. Baum içinde Oral History An Interdisciplinary Anthology(2nd ed), (62-84).Walnut Creek: Alta Mira Press.
• GRELE, R. J. (2010). Envelopesof Sound: TheArt Of Oral History. New York: Prager.
• GÜZEL Mumyakmaz, H. (2015). Bir Devlet Teşekkülü: Yozgat Tekel Bira Fabrikası. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 22 (22), ss.145-166.
• HART, K. (2007). Weaving Modernity, Commercializing Carpets: Collective Memory and Contested Tradition E. Özyürek, içinde The Politics of Public Memory in Turkey (16-39). Syracuse: Syracuse University Press.
• İLYASOĞLU, A. (1994). Örtülü Kimlik. İstanbul: Metis Yayınları.
• İLYASOĞLU, A. (2006). Türkiye Kadın Tarihinin Araştırılmasında Yöntem Sorunları ve Sözlü Tarih Yöntemi. Kadın Çalışmaları Dergisi, 1(3), ss.94-101.
• İLYASOĞLU, A. ve Kayacan, G. (Yay. Haz.). (2006). Kuşaklar, Deneyimler, Tanıklıklar: Türkiye’de Sözlü Tarih Çalışmaları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• K’MEYER, T. E. (2006). Oral History Method and Theory Today—A Review Essay and Commentary. The Register of the Kentucky Historical Society, 104(3/4), ss.685–698.
• KYVIG, D. E. Ve Marty, M. A. (2000). Yanıbaşımızdaki Tarih. (N. Özsoy. Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• LEAVY, P. (2011). Oral History: Understanding Qualitative Research. Oxford: Oxford University.
• LI, N. (2020). History, Memory, and Identity: Oral History in China. The Oral History Review, 47(1), ss.26-51.
• MCCONVILLE, S. ve Bryson, A. (2013). The Routledge Guide to Interviewing: Oral History, Social Enquiry And İnvestigation. London: Routledge.
• METİN, E. (Ed.). (2007). Geçmiş Zaman İstasyonu 1: Sözlü Tarih Treni. Çankırı: Çankırı Belediyesi Gençlik Meclisi.
• METİN, C. (2002). Sözlü Tarih ve Türkiye’deki Gelişimi. Türk Kültürü, XL (469), ss.288-298.
• MORTAN, K. ve Sarfati, M. (2014). Vatan Olan Gurbet II: Avustralya’ya İşçi Göçünün 45. Yılı. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• NEYZİ, L. (1999). İstanbul’da Hatırlamak ve Unutmak: Birey, Bellek ve Aidiyet. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• NEYZİ, L. (2004). Ben Kimim?:Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik Ve Öznellik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• NEYZİ, L. (2010). Oral History And Memory Studies in Turkey. Kerslake, C., Öktem, K., ve Robins, P. İçinde Turkey’s Engagement With Modernity Conflict And Change in The Twentieth Century, (443 -460). London: Palgrave Macmillan.
• NEYZİ, L. (2014). Nasıl Hatırlıyoruz. Türkiye’de Bellek Çalışmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• PASSERINI, Luisa (1979). Work, Ideology, and Consensusunder Italian Fascism. History Workshop Journal, (8)1, ss.84–92.
• PERKS, R. (2003). Into the Mainstream: the Challenge of Oral History in Britain in the 21st century. História Oral, 6, ss.55-68.
• PORTELLI, A. (2009). “What Makes Oral History Different”. In Oral history, oral culture, and Italian Americans, New York: Palgrave Macmillan, 21-30.
• RITCHIE, D. A. (2015). Doing Oral History. New York: Oxford University.
• ÖZATEŞLER, G. (2014). Gypsy Stigma and Exclusion in Turkey, 1970: The Social Dynamics Of Exclusionary Violence. Berlin: Springer.
• ÖZGEN, H.N. (2003). Van-Özalp ve 33 Kurşun Olayı: Toplumsal Hafızanın Hatırlama ve Unutma Biçimleri. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• ÖZTÜRKMEN, A. (2001). Sözlü Tarih: Yeni Bir Disiplinin Cazibesi. Toplum ve Bilim 91, ss.115-121.
• ÖZTÜRKMEN, A. (2001). Celebrating National Holidays in Turkey: History and Memory. New Perspectives on Turkey, 25, 47-75.
• ÖZYÜREK, E. (2006). Nostalgia for The Modern: State Secularism and Everyday Politics in Turkey. Durham: Duke University Press.
• SAĞLAM, M. (2012). Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin Kuruluş Süreci Üzerine Bir Sözlü Tarih Denemesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 45 (2), ss.275-296.
• SHARPLESS, R. (2007). The History of Oral History. T. Charlton, L. Myers ve R. Sharpless içinde History Of Oral History: Foundations and Methodology. Lanham: Alta Mira Press.
• SHOPES, L. (2014) “Insights and Oversights”: Reflections on the Documentary Tradition and the Theoretical Turn in Oral History, The Oral History Review, 41(2), ss.257-268.
• SMITH, G. (2013). A Short History of the Oral History Society, c. 1973–2013. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, (03), ss.93-129.
• SOMMER, B. W., ve Quinlan, M. K. (2018). The Oral History Manual. Washington DC: Rowmanve Littlefield.
• ŞENOL Cantek, L. F. (2016). “Yaban” Lar ve Yerliler Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• THOMPSON, P. (1999). Geçmişin Sesi: Sözlü Tarih. (Ş. Layıkel, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı.
• THOMPSON, P. (2017). The Voice of The Past: Oral History (4th ed.) Oxford: Oxford University.
• THOMSON, A. (1998). Fifty Years On: An International Perspective on Oral History. The Journal of American History, 85(2), ss.581-595.
• THOMSON, A. (2007). Four Paradigm Transformations in Oral History. The Oral History Review, 34(1), 49-70.
• TOSH, J. (1997). Tarihin Peşinde. (Ö. Arıkan, Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ULUTAŞ, O. (2014). Nilüfer’in Hikâyesi. Bursa: Nilüfer Belediyesi.
• YAMAN, H. ZAN N. U., GÜRSOY S., AYÖZEN Z. (2015). Bir Zamanlar Pamukova 1940-1960. Sakarya: Pamukova Kaymakamlığı Yayınları.
• YILGÜR, E. (2016). Roman Tütün İşçileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• YILMAZ, N., Pamuk A. (2014). Geçmişin Sesinden Arnavutköy: Savaşın ve Göçün Çocukları. İstanbul: Arnavutköy Belediyesi.
• YOW, V. R. (2005). Recording Oral History: A Guide for The Humanities and Social Sciences. Walnut Creek, CA: Alta Mira.
• YÜCEER, S. (2005). Tanıkların Anlatılarıyla Bursa Tarihi: Sözlü Tarih Arşivi 1919-1938. Bursa: Uludağ Üniversitesi.