HATIRLAMA BİÇİMLERİ: Hafıza Mekanları & Mekanların Hafızası

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 165 - 182, 26.11.2025

Ürün Biçer , Serkan Yaşar Erdinç , Pınar Öktem Erkartal

https://doi.org/10.71298/maddergi.1777986

Öz

İnsan deneyiminin temel bir yönü olan hafıza, kimliklerimizi şekillendirmede, geçmişi anlamada ve bugünün anlatılarını inşa etmede hayati bir rol oynar. Geçmişi, şimdiyi ve geleceği birbirine bağlayan bir anlatı olan mekan ise, toplumsal deneyimin yeri ile bir parçası olarak hatırlama ve unutma arasında, geçmişle yüzleşme aracıdır ve içerdiği sembolizmle kimlik inşa sürecine katkı sağlar. Bu bağlamda, çalışmanın amacı, bireylerin ve toplulukların hafıza mekanlarıyla nasıl ilişki kurduklarını ve anlam inşa ettiklerini, bu mekanların da kolektif belleği hangi öğeler üzerinden nasıl şekillendirdiğini incelemektir. Çalışma, dinamik bir kavram olarak “hafızayı” bireysel, toplumsal ve kültürel açılardan mimari ürünler, mekansal yaklaşımlar ve Pierre Nora'nın “hafıza mekanları” (lieux de mémoire) konsepti üzerinden örnek yapılarla incelemeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede, mimarlık bağlamında bu kavramsal yapıyı kullanarak, belirli yapılar ve mekanların hafıza işlevlerinin nasıl tasarlandığını ve deneyimlendiğini sorgulamaktadır. Çalışma, mimari analiz, görsel ve metinsel inceleme ve literatür incelemesi gibi nitel yöntemleri kullanmıştır. Pierre Nora’nın hafıza mekanları kuramı, seçilen yapılar üzerinde yapılan analizlerle desteklenmektedir. Örnek analiziyle, belirli dinamikler dahilinde seçilen yapıların mimari özellikleri, mekânsal kullanımı ve ziyaretçi deneyimleri analiz edilmiş, bu sayede, mimarinin hafızayı aktarma kapasitesine dair somut veriler elde edilmiştir. Çalışma, kolektif hafızanın fiziksel mekanda “kristalleşmesini” sağlayan mimari öğeleri temel tasarım yaklaşımları kavramsal çerçevesi bağlamında sınıflandırarak ele almaktadır. Tasarım dinamiklerini kategorize edip hafıza mekanlarına yönelik bir analiz yöntemi ortaya koyarak, çalışma, özgün değeri çerçevesinde literatüre katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal hafıza , hafıza ve mekan , mekanın hafızası , mekansal temsil , kimlik

FORMS OF REMEMBERING: Spaces of Memory & Memory of Spaces

Öz

Memory, a fundamental aspect of human experience, plays a vital role in shaping identities, understanding the past, and constructing narratives of the present. Space, as a narrative linking past, present, and future, functions as a means of remembering and forgetting, confronting the past as part of the place of social experience, and contributes to identity formation through its symbolism. In this context, the study aims to examine how individuals and communities relate to and construct meaning with memory spaces, and how these spaces shape collective memory through various elements. The study seeks to analyze memory as a dynamic concept from individual, social, and cultural perspectives through architectural works, spatial approaches, and Pierre Nora’s concept of memory spaces (lieux de mémoire) using exemplary structures. Within this framework, it questions how the memory functions of specific buildings and spaces are designed and experienced in the architectural context. The study uses qualitative methods such as architectural analysis, visual and textual exploration, and literature examination. Pierre Nora’s theory of memory spaces is supported by analyses of selected structures. The case analysis covers architectural features, spatial usage, and visitor experiences of chosen structures within specific dynamics, producing concrete data on architecture’s capacity to convey memory. It examines architectural elements that enable the “crystallization” of collective memory in physical space by classifying them within the conceptual framework of fundamental design approaches. By categorizing design dynamics and presenting an analytical methodology for memory spaces, the study aims to contribute to the literature with its original value.

Anahtar Kelimeler

Collective memory , memory and space , memory of place , spatial representation , identity

Kaynakça

• Anıtkabir. (n.d.). Retrieved 15.10.2024 from https://www.anitkabir.com.tr/
• Arkitektuel. (n.d.). Retrieved 15.10.2024 from https://www.arkitektuel.com/berlin-yahudi-muzesi/
• Benjamin, W. (2018). Walter Benjamin Kitabı: Seçme Yazılar. (Trans: T. Tayanç). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Bergson, H. (2007). Madde ve Bellek. (Trans: I. Ergüden). Ankara: Dost Yayınevi.
• Bigler, B. P. (2025). Retrieved 16.10.2025 from https://www.britannica.com/topic/Washington-Monument-Washington-DC
• Casey, E.S. (2000). Remembering: A Phenomenological Study. Bloomington: Indiana University Press.
• Connerton, P. (2018). Modernite Nasıl Unutturur. (Trans: K. Kelebekoğlu). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Eisenman, P. (1994). Cities of Artificial Excavation: The Work of Peter Eisenman, 1978-1988. J. F. Bedard (Ed.). Kanada: Rizzoli International Publications.
• Günel, Ç. M. (2018). Anıtkabir’in mimarisi ne anlatıyor? Retrieved 15.10.2025 from https://www.icmimarlikdergisi.com/2016/11/10/anitkabirin-mimarisi-ne-anlatiyor/
• Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. (Trans: L.A. Coser). Chicago: University of Chicago Press.
• Holocaust Encyclopedia. (2015). Auschwitz. Retrieved 22.10.2025 from https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/auschwitz
• Lyndon, D. (2009). The Place of Memory. M. Treib (Ed.). Spatial Recall: Memory in Architecture and Landscape. London: Routledge.
• Mimdap. (2015). Nuremberg, Nazi Dökümantasyon Merkezi: Günther Domenig. Retrieved 15.10.2024 from http://mimdap.org/2015/11/nuremberg-nazi-dokumantasyon-merkezi-gunther-domenig/
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (Trans: M.E. Özcan). İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları.
• Pallasmaa, J. (2011). Tenin Gözleri: Mimarlık ve Duyular. (Trans: A.U. Kılıç). İstanbul: YEM Yayın.
• Qureshi, A., Riavi, F., Syed, A., Shahid, A. & Manzoor, H. (2014). The Method of Loci as a Mnemonic Device to Facilitate Learning in Endocrinology Leads to Improvement in Student Performance as Measured by Assessments. Advances in Physiology Education, 38(2), 140-144. DOI: 10.1152/advan.00092.2013. Retrieved 25.10.2024 from https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/advan.00092.2013
• Tanyeli, U. (2011). Rüya, İnşa, İtiraz: Mimari Eleştiri Metinleri. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
• Türkiye Kültür Portalı. (n.d.). Bandırma Gemi Müzesi-Samsun. Retrieved 15.10.2024 from https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/samsun/gezilecekyer/bandirma-gemi-muzesi
• United Nations. (n.d.) Secretary-General calls on States to provide concrete support for victims of torture. Retrieved 14.10.2024 from https://news.un.org/en/story/2012/06/414092-secretary-general-calls-states-provide-concrete-support-victims-torture
• URL-1. Retrieved 14.10.2024 from https://www.ushmm.org/genocide-prevention/countries/cambodia/case-study/violence/s-21
• URL-2. Retrieved 14.10.2024 from https://www.cipdh.gob.ar/memorias-situadas/en/lugar-de-memoria/museo-del-genocidio-tuol-sleng/
• URL-3. Retrieved 14.10.2024 from https://travel.sygic.com/tr/poi/tuol-sleng-soykirim-muzesi-poi:27082
• URL-4. Retrieved 14.10.2024 from https://www.ruta-patagonia.com/Tour-Detalle.php?t=63072P8
• URL-5. Retrieved 14.10.2024 from https://tekopptillbergstopp.se/auschwitz-birkenau/
• URL-6. Retrieved 15.10.2024 from https://artsandculture.google.com/story/the-documentation-center-nazi-party-rally-grounds/jgVxkVfHk444Jw
• URL-7. Retrieved 16.10.2024 from https://publicseminar.org/2015/12/how-not-to-remember-911/
• URL-8. Retrieved 16.10.2024 from https://aboutmanchester.co.uk/manchester-to-receive-a-survivor-seedling-from-911-memorial-museum/
• URL-9. Retrieved 16.10.2024 from https://travel.sygic.com/tr/poi/national-september-11-memorial-museum-poi:11880
• URL-10. Retrieved 16.10.2024 from https://www.911memorial.org/donate