THE INVESTIGATION OF SAINT’S LEGENDS WITH ANIMAL SUBJECT IN TURKISH FOLK LITERATURE COURSES

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 20, 209 - 234, 30.12.2017

Sibel Turhan Tuna

Öz

In the current study, within the context of Turkish Folk Literature (undergraduate and graduate) courses, cultural backgrounds and teachings of the works of Hoca Ahmed Yesevi and Hacı Bektaşi Veli whose topics are related to animals were investigated. In Bektaşi tradition, Ahmet Yesevî’s anecdotal life is known to have an important place. Within the scope of the study, samples of the works of these two great men (saints) thought to be related to each other in terms of epic tales were given. On the basis of the number “7” which is one of the formulistic numbers (e.g. 3, 7, 40), seven epic tale with animal motives were selected from M. Fuat Köprülü’s work “Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar”, Abdülbaki Gölpınarlı’s “Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş –ı Veli / Vilâyet –name”. Thus, each epic tale whose basic motives were determined on the basis of international Motive Index was evaluated in terms of the messages to be conveyed, teachings and lessons to be learned. Then, the reflections of epic tales with animal motives on Turkish culture were explored within the context of the cultural background and thus, the cultural language of the epic tales centered around a scared person was revealed on the basis of its cultural sources. Thus, the purpose of the current study was set to be to introduce the genre of epic tales to Turkish language teaching undergraduate and graduate students, to lead them to make a synthesis of the genre, to help the students to know the saint, the community and the sect that this genre belongs to on the basis of the principle literary works of the genre, to help the students to follow the traces of old Turkish culture in the literary works of the genre mostly focusing on the principles of Islamic Sufism and to help them to make a synthesis of this old information and their existing knowledge. The method employed in the current study is the analysis of the anecdotes selected through sampling in line with the pre-set objectives. The study is complemented with the theoretical results derived from the qualitative analysis. The results of the study show that the genre of epic tales including the past and the present together should be studied by focusing on its motives and teachings. Students may improve their capacity to make interpretation of this genre by linking new information they have learned with their prior knowledge and they can also reinforce their awareness that their own culture is worth being protected as a sacred heritage. 

Anahtar Kelimeler

Saints’ legends, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Turkish language teaching, Turkish folk literature

TÜRK HALK EDEBİYATI DERSLERİNDE HAYVAN KONULU MENKABE ÖRNEKLERİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bu çalışmada, Türk Halk Edebiyatı (lisans-lisansüstü) dersleri kapsamında, Hoca Ahmed Yesevi ile Hacı Bektaşi Veli’nin konuları hayvanlarla ilgili olan menkabe örneklerinin kültürel arka planı ve öğretileri ele alınmıştır. Bektaşî an’anesinde Ahmet Yesevî’nin menkabevî hayatının önemli bir yeri olduğu bilinmektedir. Çalışmanın boyutları açısından da düşünüldüğünde bu incelemede, menkabeler bağlamında birbiriyle ilişkili olduğu düşünülen iki veliden örneklere yer verilmiştir. Halkbiliminde formulistik sayı olarak da bilinen (3, 7, 40 gibi) sayılardan “7” sayısı (çalışmayı sınırlandırabilmek adına) esas alınarak, M. Fuat Köprülü’nün Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eseri ile Abdülbaki Gölpınarlı’nın Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş –ı Veli / Vilâyet –nâme adlı eserinden örnekleme yoluyla 7 tane hayvan konulu menkabe seçilmiştir. Diğer taraftan, “dinî anlatmalar” bağlamında menkabe uluslararası motifler de içerebilmektedir. Buradan hareketle uluslararası Motif İndex kapsamında da temel motifleri belirlenen her bir menkabe örneği, ilkin iletilen mesajlar, öğretiler, çıkarılan dersler bağlamında değerlendirilmiştir. Devamında ise, hayvan konulu menkabe örneklerinin Türk kültürüne yansımaları kültürel arka plan dâhilinde ele alınarak mukaddes bir veli etrafında oluşturulan menkabenin geçmişten günümüze taşınan kültürel dili, yine kültür tarihi kaynaklarından hareketle ortaya konulmuştur. Tüm bu bilgilerden hareketle çalışmanın temel amacı ise, Türkçe Eğitimi (lisans yahut lisans üstü) öğrencilerinin Türk Halk Edebiyatı dersi bağlamında, daha önceki diğer tür bilgilerinden hareketle menkabe türünü tanımalarını, türle ilgili bir senteze ulaşmalarını, türün ait olduğu veliyi, zümreyi, tarikatı, temel/başat müracaat eserler dâhilinde öğrenmelerini, daha çok İslâmiyet’in mistik yönünü (Tasavvufu) ön plana çıkaran türün örnek metinlerdeki Eski Türk kültürü izlerini takip etmelerini, bu sayede menkabelerdeki yüzyıllar öncesinden günümüze taşınan öğretiyi ve de kültürel arka planı birlikte okumalarını, eski bilgilerle yeni bilgilerini analiz – sentez bağlamında yaşama geçirmelerini sağlayabilmektir. Çalışmanın yöntemi ise, örnekleme yoluyla seçilen anlatıların belirlenen hedefler doğrultusunda tahlilidir. Çalışma, nitel incelemeden çıkarılan teorik sonuçlarla tamamlanmaktadır. Bu sonuçlara göre, geçmiş ve şimdiyi içinde barındıran menkabe türü, kültür tarihi içinde motifleri ve öğretileri ile ele alınmalıdır. Öğrenci, örnek ders işleme modeli sayesinde, daha önceki bilgileriyle yeni öğrendiklerini bağdaştırıp tür hakkında yorum gücü kazanabilir, öz kültürünü sahiplenip onun korunması gereken kutsal miras olduğunu daha iyi kavrayabilir. 

Anahtar Kelimeler

Evliya Menkabeleri, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Türkçe Öğretimi, Türk Halk Edebiyatı, Ders Planı Örneği

Kaynakça

• Akalın, L. Sami 1993. Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat 2013. “Saltuknamede Yer Alan Efsanelerin Günümüz Sözlü Kültürüne Yansıması”. Millî Folklor, Yıl 25, Sayı 98.
• Artun, Erman 2006. Dinî – Tasavvufî Halk Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• _____, 2014. Ansiklopedik Halkbilimi, Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler -Motifler-Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Banarlı, Nihat Sami 1987. Resimli Türk Edebiyatı Ansiklopedisi -I. (Destanlar Devrinden Zamanımıza Kadar) Ankara: MEB Basımevi.
• Barkan, Ömer Lütfi 1974. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler” Vakıflar Dergisi II. İstanbul: Hamle Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili 2000. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Cemiloğlu, Mustafa 2013. Yeni Programlara Uyarlanmış Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. 2. Baskı. Ankara: Aktüel Yayınları.
• Çobanoğlu, Özkul 2001. Türk Dünyası Ortak edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi- I. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar 2006. Türk Mitolojisinin Anahatları. 2. Baskı. Ankara: Kabalcı Yayınları. Demirel, Özcan 2015. Öğretim İlke ve Yöntemleri Öğretme Sanatı. 21. Baskı. Ankara: Pegem Yayınları.
• Devellioğlu, Ferit 1990. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 9. Baskı. Ankara: Aydın Kitapevi Yayınları.
• Eliade, Mircea 1999. Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. Çeviri: İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitapevi.
• Eraslan, Kemal 1983. Ahmed-i Yesevî Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ergin, Muharrem 1989. Dede Korkut Kitabı –I. Giriş –Metin – Faksimile. Ankara TDK. _____, 1991. Orhun Abideleri. 14. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erginer, Gürbüz 1997. Kurban, Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri, İstanbul: Yapı Kredi ve Kültür Yayınları.
• Ekici, Metin 2000. “Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme”. Millî Folklor C.6, Yıl: 12, Sayı: 45.
• Gökyay, Orhan Şaik 2007. Dedem Korkut’un Kitabı. Ankara: Kabalcı Yayınları.
• Gölpınarlı, Abdülbaki 2014. Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş –ı Veli / Vilâyet –nâme. İstanbul: İnkilâp Kitapevi.
• Gülerer, Salih 2013. “ Türk Kültüründe Menakıpnameler ve Menakıpname Yazıcılığı” . Tarih Okulu Dergisi (TOD). Yıl 6, Sayı XVI.
• Güzel, Abdurrahman 2006. Dini – Tasavvufi Türk Edebiyatı. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Jung, Carl Gustav 2009. Dört Arketip. Çeviri: Zehra Aksu Yılmazer. 3. Baskı. İstanbul: Metis Ötekini Dinlemek Yayınları.
• Kaya, Doğan 2007. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. Kozan, Ali 2012. “Sözlü ve Yazılı Tarihe Göre Nevşehir Bölgesinde Horasan Erenleri Olarak Bilinen Şahsiyetler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi/ 61 .
• Köprülü, M. Fuat 2005. Anadolu’da İslâmiyet. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ______, 1993a. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. 8. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• ______, 1993b. İslâm Ansiklopedisi –I. Cilt. Ankara: MEB Yayınları.
• ______, 1962. Türk Saz Şairleri –I. Ankara: Milli Kültür Yayınları.
• Melikoff, İrene 1998. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar 2010. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıpnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). 3. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• _____, 2000. Babaîler İsyanı. Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm – Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. (Gözden Geçirilmiş Üçüncü Baskı) Ankara: Dergâh Yayınları.
• Oğuz, Öcal 2016. “Ahmet Yesevi: Anlatılan Hayat ve Adına Üretilen Hikmet” Millî Folklor, Yıl 28, Sayı 112, ss: 5,14.
• Ögel, Bahaeddin 1993. Türk Mitolojisi –I Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ____, 1995. Türk Mitolojisi –II Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önal, M. Naci 2005. Muğla Efsaneleri. Muğla S. K. Üniversitesi Yayınları.
• ____, 2010. “Halk Anlatılarında Kahramanın Kimliğini Gizlemesi”. Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010.
• ____, 2013. “Muğla’da Alevi – Tahtacı Kültürü” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer p. 343-366, ANKARA-TURKEY.
• Örnek, Sedat Veyis 1995. 100 Soruda İlklerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. 3. Baskı. Gerçek Yayınları. İstanbul.
• Özcan, Hüseyin; Gönenç Sezen. C. 2015. “Yazılı ve Sözlü Ortamlardaki Karaca Ahmet Sultan Menkabelerinin Karşılaştırılması.” Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015. Öztürk, Özhan 2009. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Radloff, W. 1986. Sibirya’dan Seçmeler. Çeviri: Ahmet Temir. Ankara.
• Sakaoğlu, Saim 1980. Anadolu – Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: KB. Yayınları.
• Schimmel, Annemarie 1992. Sayıların Esrarı. Bursa: Verka Yayınları.
• _______, 2012. İslâm’ın Mistik Boyutları. 3. Basım. Çeviri: Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Üçüncü, Kemal 2004. “Sözlü Kültür / Tarih Bağlamında Edebî Bir Metin Olarak Otman Baba Vilâyetnâmesi.” Bilig 28.
• Taşğın, Ahmet; Solmaz, Bünyamin 2012. “Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter. TURKEY.
• Thompson, Stith 1955-1958. The Motif İndex of Folk Literatüre. (6 Cilt) Indiana Üni., USA. Türkçe Sözlük 2005. 10. Baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Türkmen, Fikret ve İnayet, Alimcan 1995. Manas Destanı, (Nesir Halinde Yazan: Keneş Yusupov; Türkiye Türkçesine Aktaranlar: F. Türkmen ve A. İnayet) Ankara: AKM Yayınları.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi 2006. Hak Dini Kur’an Dili Meâli. (Sadeleştirenler: Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç) Ankara: Akçağ Yayınları.