TUNCELİ MASALLARINDA ŞEKİL DEĞİŞTİRME MOTİFİ

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 26, 317 - 329, 17.06.2019

Derya Özcan , Yılmaz Kaval

https://doi.org/10.12981/mahder.566734

Cited By: 1

Öz

Sözlü
anlatı geleneğinin bir parçası olarak masallar, bir kültür mirası şeklinde
günümüze ulaşmış en eski ürünlerdendir. İnsanların masal türüne dair temel
beklentisi olağanüstülükler üzerine kuruludur. Masallarda görülen
olağanüstülüklerin en ilgi çekici olanlarından biri herhangi bir masal
kahramanının çeşitli sebeplerle şekil değiştirerek başka varlıklara
dönüşmesidir. Bu dönüşüm bazen kahramanın iradesi ile bazen de iradesi dışında
gerçekleşir. Bu türde aslında şekil değiştirme zor durumdaki kahramanı kurtarma,
ödül ve ceza işlevleriyle kullanılmakta ve işlev tamamlandıktan sonra
cezalandırma dışındaki şekil değiştirmelerin geriye döndüğü görülmektedir.

Hazırlanmakta
olan doktora tez çalışması kapsamında Tunceli ilinden derlenen masallar içinde
de şekil değiştirmeye yer verildiği tespit edilmiştir. Bu motifin öne çıktığı
masallar Tunceli ilinde dokuz kaynak kişiden derlenmiştir. Derlenen on bir
masala göre şekil değiştirme motifi; taşa dönüşme, hayvana dönüşme, bitkiye
dönüşme, suya dönüşme, tabiatüstü varlıklara dönüşme, madene dönüşme ve insana
dönüşme alt başlıkları dâhilinde ele alınacak ve bu motifin masallardaki
yansıması incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, masal, şekil değiştirme, ceza, ödül

THE TRANSFORMATION MOTIFS IN THE FAIRY TALES COLLECTED FROM TUNCELI

Öz

Tales, as part of the oral narrative tradition, are the oldest products
that have reached the present day as a cultural heritage. The basic expectation
of people on the tale type is based on extraordinary events. One of the most
interesting ones of these extraordinary events seen in tales is that any tale
heroes are transformed into other beings by shifting their shapes for various
reasons. This transformation takes place sometimes with and sometimes without
the will of the hero. In this type, shapeshifting is indeed used to rescue the
hero who is in trouble and with reward and punishment functions, and it is seen
that the shapeshifting is reversed except for punishment when these functions
are completed.

Within the scope of the doctoral thesis that is being prepared, it was
seen that the shapeshifting was included among tales compiled from Tunceli. The
tales, in which this motif came forward,were compiled from nine source people
in Tunceli. According to eleven tales compiled, the shapeshifting motif will be
addressed within the subtitles of transformation into stone, an animal, a
plant, water, a supernatural being, a mine, and a human and the reflection of
this motif in fairy tales will be investigated.

Anahtar Kelimeler

Tunceli, tale, shapeshifting, punishment, reward

Kaynakça

• A)Yazılı KaynaklarASLAN, Mustafa (2008). Denizli Yöresinden Derlenmiş Masallar. Denizli: Zirve Yayınları. BACHELARD, Gaston (1996). Mekânın Poetikası. (Çev. Aykut Derman), İstanbul: Kesit Yayıncılık. BORATAV, Pertev Naili (1973). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi. BORATAV, Pertev Naili (1988). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.DUVARCI Ayşe (2005). “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”. Bilig, Sayı: 32, 125-144.EKİCİ, Metin (2014). “Kuramlar Ve Yöntemler”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ed: M. Öcal Oğuz, 11.Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.ELİADE, Mircea (1991). Kutsal ve Dindışı. (Çev: M. Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları. ERGUN, Metin (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.FEYZİOĞLU Nesrin (2011). “Gelin Kaya Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi Üzerine Bir Değerlendirme”. Gazi Türkiyat Araştırmaları, Sayı: 9, s.115-133.HANÇERLİOĞLU, Orhan (2013). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. OCAK, Ahmet Yaşar (2003). Alevî-Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları. ROUX, Jean Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. (Çev: Aykut Kazancıgil- Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları. SAKAOĞLU, Saim (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Katalogu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. SAKAOĞLU, Saim (2012). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.ŞENOCAK, Ebru (2010); “Mitolojik Konulu Bir Halk Hikâyesi: ‘Leylâ İle Mecnûn Hikâyesi’ Merkezinde Yıldıza Dönüşüm”. Milli Folklor, Yıl: 22, Cilt: 11, Sayı: 86, s.20-29.TEZEL, Naki (2009). Türk Masalları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.B) Sözlü KaynaklarKK-1: Zinnete Kılıçer, Merkez/Tunceli, 85 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. (Görüşme: 3. 01. 2018) KK-2: Nezir Balık, Derviş Kemal Köyü/ Hozat/Tunceli, 97 Yaşında, Okuryazar Değil, Çiftçi. (Görüşme: 12. 04. 2018) KK-3: Ayşe Söylemez, Merkez/Tunceli, 82 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. (Görüşme: 28. 2. 2018) KK-4: Fatma Asal, Mazgirt/Tunceli, 54 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. (Görüşme: 10. 03. 2018) KK-5: Bülent Yüksel, Merkez/Tunceli, 42 Yaşında, Lise Mezunu. (Görüşme: 17. 05. 2018) KK-6: Tahsin Sevinç, Pınarlar Nahiyesi/Pertek/Tunceli, 74 Yaşında, İlkokul Mezunu, Çiftçi (Görüşme: 25. 12. 2017) KK-7: Zeynep Yılmaz, Ulukale Köyü/ Çemişgezek/Tunceli, 80 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. (Görüşme: 9. 01. 2018) KK-8: Melek Güneş; Çığırlı Köyü/Hozat/Tunceli, 90 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. (Görüşme: 04. 19. 2018) KK-9: Hüseyin Yakıcı, Merkez/Tunceli, 71 Yaşında, Lise Mezunu, Emekli. (Görüşme: 11. 06. 2018)