ANADOLU SAHASI TÜRK HALK ŞİİRİNDE TURNA: DERDİÇOK ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1077 - 1099, 19.09.2023

Bedri Özçelik

https://doi.org/10.12981/mahder.1332474

Öz

Orta Asya’da avcılık ve hayvancılıkla yaşamını sürdüren göçer-evli Türkler tarafından temeli atılan, Türk irfanının kültür miraslarından biri kabul edilen Anadolu sahası Türk halk şiiri, bu coğrafyada varlığını sürdüren kültürün, maddi ve manevi değerlerini nesilden nesile taşıyan, halkın güzellik anlayışını yansıtan edebi varlıklardan biridir. İnsan hayatının merkezinde yer alan tabiat, Türk halk şiir geleneğinin oluşumunda ve şekillenmesinde etkili olmuştur. Tabiatın asıl ve doğal unsurlarından olan hayvanlar, insanoğlunun kadim çağlarından beri en belirgin kültür dinamiklerinden kabul edilmiştir. Hayvanlar âleminde yer alan, kuş türlerinden biri olan ve Türk edebiyatının birçok alanında çağrışım sembolü olarak kabul edilen turna da Anadolu sahası Türk halk şiirinde yaygın bir motif olarak ele alınmış ve işlenmiştir. Anadolu insanının duygu, düşünce ve zevk anlayışını yansıtan Türk halk şiirinde turna motifinin bir imge şeklinde yer alışı ve Derdiçok’un turna motifli şiir örnekleri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı; bu coğrafyada meydana gelen, gelişen, olgunlaşan Türk halk şiirinde ve âşık tarzı Türk halk şiir geleneğinin tanınmış temsilcilerinden biri kabul edilen Derdiçok’un şiirlerinde turnanın, hangi özellikleriyle nasıl yer aldığının tespitini yapmak ve bu metinleri yorumlayarak alana katkı sağlamaktır. Çalışmada, Türk halk şiir geleneğinin çeşitli nazım şekil ve türlerinde, turnanın; güzelliği, sevgiliye benzeyen yönleri ve haber getirme-götürme nitelikleriyle ele alındığı tespit edilmiştir. Bunun yanında Afşin-Elbistan Kültür Havzası’nda XIX. yüzyılın son ve XX. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış olan Derdiçok’un hayatı hakkında bilgiler verilmiş ve onun turna motifli şiirlerinin içerik analizi yapılmıştır. Neticede Derdiçok’un şiirlerinde de turnanın; Anadolu sahası Türk halk şiirindeki özellikleriyle yer aldığı görülmüş, aynı zamanda turnanın düşmanlarına karşı uyanık olması için şairin turnalara öğüt verdiği didaktik şiirleri ile onlarla dertleştiği söyleşme türü şiirleri tespit edilmiş ve onun turna motifli bütün şiir metinleri tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

turna,, Türk halk şiiri,, Afşin-Elbistan Kültür Havzası,, Derdiçok

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Crane in Anatolian Field Turkish Folk Poetry: Derdiçok Instance

Öz

The Anatolian field of Turkish folk poetry, which was founded by the nomadic-married Turks living in Central Asia by hunting and husbandry, and accepted as one of the cultural heritages of Turkish wisdom, is one of the literary assets that carry the material and spiritual values of the culture that survives in this geography from generation to generation and reflects the sense of beauty of the people. The nature which appears in the center of human life has influenced the formation and configuration of Turkish Folk Poetry tradition. The animals which are one of the main and natural elements of nature have been accepted as one of the most distinctive cultural dynamics of mankind since ancient times. The crane, which takes part in the animal world, is one of the bird species, and accepted as a connotation symbol in many fields of Turkish literature, has also been handled and processed as a common motif in Anatolian Turkish folk poetry. The use of crane motif as an image in Turkish folk poetry, which reflects the feelings, thoughts, and tastes of the Anatolian people and Derdiçok’s poems with crane motifs constitute the subject of this study. The aim of the study is determining the characteristics of the crane in the poems of Derdiçok, who is accepted as one of the well-known representatives of the Turkish folk poetry tradition of minstrel style and in Turkish folk poetry that emerged, developed and matured in this geography, and contributing to the field by interpreting these texts. In this study, it has been determined that the crane is discussed with its beauty, its resemblance to a lover, and the qualification of bringing news in various verse forms and types of Turkish folk poetry tradition. In addition to this, information about the life of Derdiçok, who lived in the Afşin-Elbistan Cultural Basin in the last quarter of the nineteenth century and the first quarter of the twentieth century, was given, and the content analysis of his poems with crane motif was made. After all, it has been seen that the crane takes place in Derdiçok's poems, with its features in Anatolian field Turkish folk poetry; at the same time the poet's didactic poems in which he gave advice to the cranes in order to be vigilant against their enemies, as well as his conversational poems in which he communicated with them were determined, and all his poems with crane motifs were analysed.

Anahtar Kelimeler

crane,, Turkish folk poetry,, Afşin-Elbistan Cultural Basin,, Derdiçok

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Aça, M. (2018). Türk mitolojisinde kartal. (ed.: F. A. Turan-M. Ozan), Türk Mitolojisine Giriş, 229-238, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Akbaş, G. (2003). Türkülerde turna. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 28, 3-29.
• Akün, Ö. F. (2006). Anadolu halk şiirinde tabiat motifleri (basılmamış doktora tezi) netice. Kanat Dergisi, XIX, 203-204.
• Alparslan, Y. (2019). Derdiçok (Ömer Lütfi Pişkin) ve şiirleri. Kahramanmaraş: Etkileşim Basım Yayın.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Asya, A. N. (1937). Derdiçok'tan. Görüşler, 12-13.
• Aytaş, G. (2013). Türkülerde turna. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Araştırma Dergisi, 28, 13-33.
• Bayat, F. (2013). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, P. N. (2000). Halk edebiyatı dersleri. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Bozyiğit, A. E. (1974). Halk siirimizde turna. Türk Folklor Araştırmaları, 294, 6877-6878.
• Cerrahoğlu, M. (2011). Âşıkların sosyokültürel hayattaki yeri ve önemi/bir örneklem olarak Derdiçok. Follor/Edebiyat, 17(67), 143-156.
• Çatıkkaş, A. (1996). Maniler. İstanbul: Türk Edebiyat Dizisi Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1995). Türk ninniler hazinesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demir, S. (1993). Afşinli Derdiçok: Hayatı, edebi kişiliği ve siirleri. Ankara: Alıç Okul Yayınları.
• Döner, Ş. (2021). Maraşlı Âşık Derdiçok’un şiirlerine ekoeleştirel bir yaklaşım. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4, 228-237.
• Eke, M. (2013). The Symbolism of the crane in Turkish folk songs, and “Gine Dertli Iniliyorsun". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi (Kıbrıs Özel Sayısı II), 2, 218-228.
• Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. (2014). Şamanizm. Ankara: İmge Kitabevi.
• Emirmahmutoğlu, A. vd. (1946). Derdiçok ve şiirleri. Maraş: İş Basımevi.
• Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişim motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Feratan, M. - Solmaz, E. (2023). Halk dans geleneğinde Türk dinî dansları ve hayvan sembolizmi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 106, 319-336.
• Günay, U. (1992). Türkiye'de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kadıoğlu, İ. (2022, Nisan). Lebîb-i Âmidî Dîvânı’nda Ramazân konulu şiirler. Külliyat, Osmanlı Araştırmaları 16, 113-140.
• Köprülü, M. F. (1966). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2015). Halk türküleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Naçari, O. (2000). Ozanlardan bir demet. Ankara: Halk Ozanları Kültür Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi. C. I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi. C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öztelli, C. (1971). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Peters, J. - Schmidt, K. (2004). Animals in the symbolic world of pre-pottery neolithic Göbekli Tepe, south-eastern Turkey: A preliminary assessment. Anthropozoologica, 39 (1), 179-218.
• Russel, N. - McGowan, K. (2003). Dance of the cranes: Crane symbolism at Çatalhöyük and beyond. Antiquity, 77, 445-455.
• Sekni, N. G. (1996). XX. yüzyıl Afşinli halk şairleri. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Selvi, İ. (2008). Türk halk edebiyatında turna motifli türküler. Kütahya: Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sezikli, U. (2011). Temcîd. DİA, 40, 410-411.
• Türkçe Sözlük. (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taşgın, A. - Atay, Ö. (2019). Hazreti Şah’ın avazı turna derler bir kuştadır: Hacı Bektaş Velayetnamesi'nde turna ve turna ilahisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 92, 83-100.
• Taştan, Z. (2007). Modern şiirde halk edebiyatının etkisine bir örnek: Süreyya Berfe-gün ola. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 213-125, Ankara.
• Temizkan, M. (2014). Türk kültüründe ve Alevî-Bektaşî inancında turna. Millî Folklor, 101, 162-170.
• Yıldız, Â. (2002). Halk şiirinde tabiat. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.