KAZILIK KOCA OĞLU YEGENEK BOYU ÜZERİNE HERMENEUTİK BİR TAHLİL DENEMESİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1036 - 1050, 19.09.2023

Fatih Keskin

https://doi.org/10.12981/mahder.1332731

Öz

Dede Korkut Kitabı’nın Dresden ve Vatikan nüshalarında müştereken yer alan Kazılık Koca Oğlu Yegenek Boyu’nun ana izleğini tutsak düşen babasını esaretten kurtarmak için yola çıkan kahramanın mücadelesi oluşturur. Yegenek’in babası olan Kazılık Koca aynı zamanda Bayındır Han’ın veziridir. Ancak Kazılık Koca, “koca” ünvanına ve vezirlik makamına uygun düşmeyen bir hareket tarzıyla eylemde bulunarak Yegenek doğmadan önce Düzmürd Kalesi’nin hâkimi Arşın Direk Tekür’e tutsak düşer. Yegenek on beş yaşına geldiğinde babasının Düzmürd Kalesi’nde tutsak olduğunu öğrenince Bayındır Han’dan destur alarak babasını kurtarmak üzere sefere çıkar. Yegenek’in hareket tarzı babası Kazılık Koca’dan da dayısı Emen’den de yanına yoldaş olarak aldığı yirmi dört Oğuz beyinden de farklıdır. Fiziksel ve askerî gücünü stratejik akıl, birliktelik şuuru, tevekkül ve inanç gibi pozitif değerlerle pekiştiren Yegenek diğer Oğuz beylerinin başaramadığını başarır ve Arşın Oğlu Direk Tekür’ü mağlup eder. Böylece Yegenek kendinden önceki kahramanlar neslini kendi mücadele yöntemleri çerçevesinde bir araya getiren yeni bir kahraman tipinin temsilcisi olarak öne çıkar. Ayrıca Yegenek’in mücadelesi arketipsel sembolizm açısından yoğun göndermeler içerir. Dolayısıyla bu çalışmada Yegenek’in mücadelesi, bir taraftan Oğuz’un kolektif varoluş mücadelesinin bir parçası olarak ele alınırken bir taraftan da bireyin bilinçdışı alanı keşfetme ve daha önce bilinç tarafından bu alana itilmeye çalışılan olumsuz özelliklerle yüzleşme süreci olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca Yegenek’in Düzmürd Kalesi’ne doğru yol alırken gördüğü rüya, onun erginlenme sürecinin önemli aşamalarından biri olarak ele alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Dede Korkut, Yegenek, Sınavlar Yolu, Arketipsel Sembolizm, Bilinç ve Bilinçdışı

An Attempt to Analyze the Epic of Yegenek, Son of Kazılık Koca

Öz

The main theme of epic of Yegenek, Son of Kazilik Koja, which is part of both the Dresden and Vatican copies of the Book of Dede Korkut, is the struggle of the hero who sets out to rescue his father from captivity. Kazilik Koja, Yegenek’s father, is the vizier of Bayindir Khan. However, Kazilik Koja acts in a manner inappropriate to his title of “Koja” and his position as vizier and gets captured by Governor Direk, the ruler of Düzmürd Castle, before Yegenek was born. At the age of fifteen, Yegenek learned that his father is a prisoner in Düzmürd Castle and sets out an expedition to rescue his father with the permission of Bayindir Khan. The way Yegenek acted differs from his father Kazilik Koja, his uncle Emen and also the twenty-four Oghuz beys who are his companions. Reinforcing his physical and military strength with positive values such as strategic intelligence, sense of unity, trust and faith, Yegenek succeeds at doing what other Oghuz beys failed, he defeats Governor Direk. Thus, Yegenek stands out as the representative of a new type of hero who integrates the ways of the previous generation of heroes with his own methods of struggle. Yegenek’s struggle also makes extensive archetypal symbolic references. Hence, this study considers Yegenek’s expedition both as a narration of Oghuz Clan’s collective struggle for existence, and as the process of discovering the individual’s unconscious space and confronting the negative characteristics of the individual that were pushed into this space by the conscious. In addition, the dream Yegenek has on his way to Düzmürd Castle was considered and examined as one of the important stages of his initiation process.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Yegenek, Path of Trials, Archetypal Symbolism, the Conscious and the Unconscious

Kaynakça

• Abdulla, K. (2015). Mitten yazıya veya gizli Dede Korkut. (akt.: Ali Duymaz), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Adler, A. (2010). İnsanı tanıma sanatı. (çev.: Kâmural Şipal), İstanbul: Say Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I: Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Bachelard, G. (2006). Su ve düşler. (çev: Olcay Kunal), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Campbell, J. (2010) Kahramanın sonsuz yolculuğu. (çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Duvarcı, A. (2002). Uyku folkloru. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, 495-512. Adana.
• Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme Dedem Korkut araştırmaları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliade, M. (2006). Şamanizm. (çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliuz, Ü. (2000). Dede Korkut hikâyelerinde tipler. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, 139-155, Ankara: AKM Yayınları.
• Gökeri, A. İ. (1979). Arketiplere dayanan yeni bir inceleme yönteminin tanıtılarak bazı romans ve epik niteliğinde yapıtlara uygulanması. Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gökyay, O. Ş. (2004). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Gömeç, S. (2004). Oğuz Kağan’ın kimliği, Oğuzlar ve Oğuz Kağan destanları üzerine bir-iki söz. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(35), 113-121.