YENİKAPI MEVLEVİHANESİ’NDE YETİŞEN BİR MEVLEVİ DEDESİ TÂHİRÜ’L-MEVLEVÎ VE EDEBİYAT LÜGATI’NDA MEVLEVİLİĞE DAİR ÖGELER

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 45, 174 - 185, 18.03.2024

Selda Gürel

https://doi.org/10.12981/mahder.1425414

Öz

Mevlevilik tarihinin önemli ismi, bir Mevlevi dedesi, Mesnevihan, mütefekkir, muharrir ve şair olan Tâhirü’l-Mevlevî; Mehmed Celâleddin Dede’nin rahle-i tedrisinde Yenikapı Mevlevihanesi’nde yetişmiştir. Basılmış ve basılmamış çok sayıda esere sahip olmakla birlikte, Edebiyat Lügatı ilim dünyasına kazandırdığı en önemli eserlerinden biridir. Eser, bir lügat çalışması olmasının yanı sıra, eserin içerisindeki birçok maddenin Mevleviliğe dair ögelerle izah edildiği görülür. Bu çalışmada, Mevleviliğin bizzat içerisinden gelen bu çok yönlü ilim insanının Edebiyat Lügatı’ndaki söz konusu ögeler üzerinde durulmuş; böylelikle eserin sadece bir sözlük çalışması değil, aynı zamanda Mevleviliğe dair önemli ögeleri içeren bir eser olduğu hususuna dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, eserdeki maddeler, Mevlevilikle ilgili ögeler bakımından incelenmiş; eserde Mevleviliğe dair; musiki ile ilgili ögelere, Mevlevilikle ilgili kavram ve terimlere, kâinattaki her şeyin canlı olarak değerlendirilmesi anlayışına ve Mevlevi/ Mevlevi muhibbi şairlerin şiirlerine yer verildiği görülmüştür. Buradan hareketle; Edebiyat Lügatı, sadece edebî ıstılahları içeren bir lügat olarak değil, aynı zamanda Mevleviliğe dair önemli ögelere yer veren ve bu yönüyle kültürün aktarımına da katkı sağlayan bir eser olarak da değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Mevlevilik, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Tâhirü’l-Mevlevî, Yenikapı Mevlevihanesi, Edebiyat Lügatı

TAHIRU’L-MEVLEVI, A MEVLEVI DEDE TRAINED IN YENIKAPI MEVLEVI LODGE AND ELEMENTS RELATED TO MEVLEVI ORDER IN “EDEBIYAT LUGATI”

Öz

Tahirü'l-Mevlevi who is an important name in the history of the Mevlevi order, a Mevlevi dede, a Mesnevihan, thinker, writer, and poet was educated at Yenikapi Mevlevi Lodge under the spiritual guidance of Mehmed Celaleddin Dede. Although he authored many published and unpublished works, his "Edebiyat Lügatı" (The Literary Dictionary) is one of his most important contributions. In addition to being a dictionary work, it is seen that many entries in the work are explained with elements related to the Mevlevism. In this study, the mentioned elements in "Edebiyat Lügatı" of this versatile scholar who came from the Mevlevi order himself are emphasized; thus, it is aimed to draw attention to the fact that the work is not only a dictionary work, but also a work containing important elements about Mevlevism. For this purpose, the work was examined in terms of elements related to Mevlevism. It has been seen that the work includes elements related to Mevlevi music, concepts and terms related to Mevlevism, the understanding of evaluating everything in the universe as living, and the poems of Mevlevi/Mevlevi muhibbi poets. Based on this; “Edebiyat Lügatı” should be considered not only as a dictionary containing literary terms, but also as a work that includes important elements of Mevlevism and, in this respect, contributes to the transfer of culture.

Anahtar Kelimeler

Mevlevi Order, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Tahirü’l-Mevlevi, Yenikapi Mevlevi Lodge, Edebiyat Lügatı

Kaynakça

• Can, Ş. (1996). Yenikapı Mevlevîhanesinin en son Mesnevîhanı Tahirü'l-Mevlevî. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 97-101.
• Can, Ş. (2006a). Konularına göre açıklamalı Mesnevî tercümesi. C. 1-2, 9. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Can, Ş. (2006b). Konularına göre açıklamalı Mesnevî tercümesi. C. 3-4, 9. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Can, Ş. (2009). Mevlânâ- hayatı, şahsiyeti ve fikirleri, 7. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Erdoğan, M. (1976). Mevlevi kuruluşları arasında İstanbul Mevlevîhâneleri. İ.Ü.E.F. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4-5, 15-46.
• Gölpınarlı, A. (2017). Mevlevî âdâb ve erkânı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (2018). Mevlânâ’dan sonra Mevlevilik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Işın, E. (2003a). Mevleviliğin tarihsel temelleri: Sultan Veled ve Çelebilik makamının kuruluşu. Selçuk Üniversitesi III. Uluslararası Mevlânâ Kongresi Bildiriler, 95-98, Konya.
• Işın, E. (2003b). Yenikapı Mevlevîhânesi. Surların Öte Yanı Zeytinburnu, (hzl.: Burçak Evren), 4. Baskı, 266-293, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Küçük, S. (2003). Mevlevîliğin son yüzyılı. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Küçük, S. (2002). Bütün yönleriyle XIX. yüzyılda Yenikapı Mevlevihanesi. Selçuk Üniversitesi X. Milli Mevlânâ Kongresi- Tebliğler, C. I, 163-196, Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Okçu, N. (1999). Hüsn ü Aşk. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 19, 29-31, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Önder, M. (1981). Mevlânâ şehri Konya. Ankara.
• Öz, Y. (2010). Eserleri ve hizmetleriyle Tâhirü’l-Mevlevî. Aşkın Sultanları Son Dönem İstanbul Mevlevîleri Sempozyum Kitabı, 207-228, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü.
• Özcan, N. (2010). İstanbul Mevlevihanelerinde yetişen musikişinaslar. Aşkın Sultanları Son Dönem İstanbul Mevlevîleri Sempozyum Kitabı, 36-49. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü.
• Özönder, H. (1998). Yangınlarla kaybettiğimiz Yenikapı Mevlevihanesi. Selçuk Üniversitesi IX. Milli Mevlânâ Kongresi- Tebliğler, 143-189, Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Pala, İ. (1999). Leskofçalı Galib. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.27, 140-141, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları.
• Şentürk, A. (1991). Tahir’ül Mevlevi, hayatı ve eserleri. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Tâhirü’l-Mevlevî (1973). Edebiyat Lügatı. (Nşr. hzl.: Kemâl Edib Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tanman, B. (1994). İstanbul Mevlevîhâneleri. Osmanlı Araştırmaları XIV. İstanbul: 177-183.
• Tanyıldız, A. (2018). Neyzen bakışı tabirinin şiirdeki anlam çerçevesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 2(4), 31-42.