GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KAZAK HALKININ KÜLTÜRÜNÜ ANLATAN VE AKTARAN SES: DOMBIRA

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 32 - 55, 19.03.2025

Halil Çetin

Öz

Toplumlar kültürel değerlerini korumak ve yaşatmak için her zaman müzikten yararlanmıştır. Türk toplulukları müzik ve müzik aletlerinin zengin örnekleriyle dolu bir kültür hazinesine sahiptir. Bu kültürel zenginlik içerisinde birçok müzik ezgileri ve müzik aletleri, Türk topluluklarınca yaratılmış ve günümüzde de birçoğu varlıklarını korumaktadır. Türk topluluklarında bozkır yaşamının bir sonucu olarak müzik eşliğinde eğlenme, kutlama ve yas tutma ritüeller örneklerine çokça rastlanılmaktadır. Bunun yanında Türkistan coğrafyasında dombıra, kopuz, dutar, saz vb. müzik aletleri ile topluluklar kültürel değerlerini korumuş, yaşatmış ve aktarmıştır. Türkistan bozkırlarında kam, şaman, bakşı, ozan, âşık, akın, jırav vd. sözlü kültürün taşıyıcıları, icracıları ve aktarıcıları olmuşlardır. Kazak bozkırlarında destanlar, efsaneler, hikâyeler ve şiirler akın ve jıravların aracılığıyla anlatılmış ve aktarılmıştır. Akın ve jıravların bu edebî türleri icra ederken çoğunlukla kullandığı müzik aleti dombıra ve kopuz olmuştur. Kazak halkı, kültürel yaşamında uzun yıllar dombıranın sesinden bunları dinlemesi ona verilen değerin ve önemin artmasına sebep olmuştur. Kazak kültüründe dombıra kutsal sayılan bir müzik aleti olmuştur ve onun yapısı, parçaları ve ortaya çıkışıyla ilgili efsaneler yaratılmış ve birçok araştırmacı tarafından da dombıra üzerine inceleme yapılmıştır. Bu çalışmada, dombıranın ortaya çıkış süreci ve tarihi, yapısı, parçaları, türleri, dombıra okulları ve ustaları hakkında incelemeler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca, Kazak kültürü açısından önemine de değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Kültürü, Müzik, Dombıra, Küy, Ezgi

The Voıce That Tells and Conveys the Culture of The Kazakh People From the Past to the Present: Dombıra

Öz

It is evident that societies have historically derived benefits from music in terms of the protection and preservation of their cultural values. Turkish communities possess a cultural heritage replete with examples of music and musical instruments of great cultural significance. This cultural richness has given rise to a plethora of musical melodies and instruments, many of which have survived to the present day. As a consequence of the nomadic lifestyle of Turkish communities, examples of musical entertainment, celebration and mourning rituals are pervasive. Furthermore, in Central Asia, communities have preserved, maintained and transmitted their cultural values through the use of musical instruments such as the dombra, kopuz, dutar, saz, and others. In the steppes of Central Asia, the kam, shaman, bard, minstrel, akın, jırav, etc. have been the carriers, performers and transmitters of oral culture. In the Kazakh steppes, epics, legends, stories and poems were conveyed and preserved through the medium of akın and jırav. During the performance of these literary genres, the musical instruments most commonly employed by akın and jırav were the dombra and kopuz. The dombira has been a prominent feature of Kazakh cultural life for many years, and its increasing value and importance reflect this. In Kazakh culture, the dombira is regarded as a sacred musical instrument, and numerous legends have been created about its structure, parts and emergence. Additionally, the instrument has been the subject of extensive research by numerous scholars. This study examines the emergence process and history of the dombra, its structure, parts, types, dombra schools and masters, as well as its importance in terms of Kazakh culture.

Anahtar Kelimeler

Kazakh Culture, Music, Dombra, Küy, Melody

Kaynakça

• Aça, M. (2000). Kültür-medeniyet kahramanları ve Türk müzik aletlerinin ortaya çıkışı hakkında teşekkül etmiş bazı efsaneler. Milli Folklor, 45, 43-51.
• Adiyeva, P. -Turan, F. A. (2016). Türk halklarının anlatılarında müzik aletleri ve onlarla ilgili mitik anlatılar. Bilig, 78, 309-326.
• Ebuğazı, M. (2016). Kazaktıñ dombıra öneri. Almatı: Nursat Baspası.
• Erqaliyeva, J. -Şakuzadaulı, N. (2000). Kazak kültürü. Almatı: KATEV Uluslararası Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Göher Vural, F. (2011). İslamiyet’ten önce Türklerde kültür ve müzik Hun, Kök Türk ve Uygur Devletlerinde. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Günay, U. (1999). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kalıbekova, A. (2011). Kazak halık tärbiyesiniñ asıl murası. Almatı: Bavr.
• Karjavbayulı, S. (2010). Ata dombıra. Dala men Kala Gazeti. 47, 376.
• Konıratbayev, T. (2011). Kazak muzıkasınıñ tarihı. Almatı: JCS RPBK.
• Kunanbay, A. (1954). Yesli umer blizkiy-skorben çelobek. T. 1, Moskva.
• Muhitov, K. vd. (1998). Dombıra önerin damıtuvdıñ memlekettik bağdarlaması. Almatı: Respublikalık Baspa Kabineti.
• Seyfullin, S. (1986). Öleñder men poemalar. Bes tomdık şığarmalar jiynağı. T. 1. Almatı: Jazuvşı.
• Sarıbayev, B. (1980). Kazaktıñ muzıkalık aspaptarı. Almatı: Öner.
• Sartkojaoğlu, K. (2012). Eski Türk dombrasındaki saz yazı. Turan-Sam: Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, IV (14), 11-20.
• Söylemez, O. vd. (2021). Ozanların gözüyle/sözüyle dombıra. Ankara: Bengü Yayınları.