CULTURAL MEMORY AND DIGITAL ART: FROM BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU'S POETRY TO ARTIFICIAL INTELLIGENCE VISUAL NARRATIVES

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 321 - 339, 19.03.2025

Ünal Bastaban

Öz

Rapidly developing digital technologies are adapting to many fields and increasing their impact. This situation offers new opportunities for researchers. In this research, a study on cultural memory was conducted with artificial intelligence (AI), which is shown as the end point of digital technologies for now. In the research, Bedri Rahmi Eyüboğlu's poem “Hüzün Geldi”, which transformed Anatolian culture into a historical document with his works of art and at the same time left many poems behind, was chosen as a sample. The verses of the poem “Hüzün Geldi” were visualized with the ChatGPT 4.o-Dall-E program. Yaşar Kemal: “He was the cat of Anatolia, there was no place he did not smell”, the thoughts of the artist were redefined through AI and discussed in the context of cultural memory. Thus, it is aimed to revitalize literary culture through the blending of cultural memory, art and technology and to contribute technology to cultural heritage. In addition, the visualization capacity of artificial intelligence in the process of creating cultural memory was also examined. The research results show that AI is successful in creating cultural references, depth of expression and emotional intensity. In addition, the figures and references used in creating cultural memory are promising for the state of digital technology. Therefore, the advancement of digital technology may have more impact on keeping art and cultural memory alive. However, introducing the artist to the AI memory in more detail beforehand and conducting such a study afterwards may create more effective results in terms of obtaining cultural clues and achieving the goal.

Anahtar Kelimeler

Cultural Memory, Cultural Heritage, Digital Art, Artificial Intelligence, Bedri Rahmi Eyüboğlu

KÜLTÜREL BELLEK VE DİJİTAL SANAT: BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU'NUN ŞİİRİNDEN YAPAY ZEKÂ GÖRSEL ANLATILARINA

Öz

ÖZ: Hızla gelişen dijital teknolojiler birçok alana adapte olmakta ve etkisini giderek arttırmaktadır. Bu durum araştırmacılar için yeni fırsatlar sunmaktadır. Bu araştırmada da dijital teknolojilerin şuan için son noktası olarak gösterilen yapay zekâ (YZ) ile kültürel bellek üzerine bir çalışma yürütülmüştür. Araştırmada Anadolu kültürünü sanat eserleri ile tarihi bir belgeye dönüştüren ve aynı zamanda ardında birçok şiir bırakan Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Hüzün Geldi” adlı şiiri örneklem olarak seçilmiştir. ChatGPT 4.o-Dall-E programı ile “Hüzün Geldi” isimli şiirin mısraları görselleştirilmiştir. Yaşar Kemal’in: “Anadolu’nun kedisiydi, koklamadığı yer kalmamıştı” ifadeleri ile tanımladığı sanatçının düşünceleri YZ aracılığı yeniden tanımlanmış ve kültürel bellek bağlamında ele alınmıştır. Böylece kültürel bellek, sanat ve teknolojinin harmanlanması üzerinden yazınsal kültürün yeniden canlandırılması ve teknolojinin kültürel mirasa katkı sağlaması amaçlanmıştır. Ayrıca yapay zekânın kültürel bellek oluşturabilme sürecinde görselleştirme kapasitesi de irdelenmiştir. Araştırma sonuçları; YZ’nin kültürel göndermeler, ifade derinliği ve duygusal yoğunluk oluşturmada başarılı olduğunu göstermiştir. Ayrıca kültürel bellek oluşturmada kullanılan figürler ve göndermeler de dijital teknolojinin geldiği durum adına umut vericidir. Bu nedenle dijital teknolojinin ilerlemesi; sanat ve kültür hafızasını diri tutma adına daha fazla etki oluşturabilir. Fakat YZ hafızasına sanatçının önceden daha detaylı tanıtılması ve sonrasında bu tür bir çalışmanın yapılması, kültürel ipuçları elde etme ve amaca ulaşma noktasında daha etkili sonuçlar oluşturabilir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Bellek, Kültürel Miras, Dijital Sanat, Yapay Zekâ, Bedri Rahmi Eyüboğlu

Etik Beyan

Araştırma bilimsel etik ve raporlama ilkeleri gözetilerek yürütülmüştür.

Destekleyen Kurum

Bu araştırma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemiştir.

Kaynakça

• Akpınar, A. (2022). Sanat yapıtında gerçek nesneden uzaklaşma sürecinde teknolojinin rolü ve dijital sanat nesnesi. Art Vision, 28 (48), 101-109.
• Artut, S. (2019). Yapay zekâ olgusunun güncel sanat çalışmalarındaki açılımları. İnsan ve İnsan, 6 (22), 767-783.
• Assmann, J. (2011). Cultural memory and early civilization: Writing, remembrance, and political imagination. Cambridge: Cambridge University Press.
• Aydoğan, E. B. (2008). Sanat eğitiminde bir duayen sanatçı Bedri Rahmi Eyüboğlu ve 10’lar grubu. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 312-326.
• Aydoğan, Y. (2005). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun şiirlerinde meyvelerin önemi ve kullanılışı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), 85-106.
• Bastaban, Ü. (2024). Küreselleşmenin sanat üzerindeki etkisi: Pragmatist bir perspektif. Beykoz Akademi Dergisi (“Sınırsız: Dünya Yapmak & Ötesi”), 119-142.
• Başbuğ, Z. (2019). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun iki eserinde bulunan Türk kültürü imgeleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (1), 201-208.
• Bulut, Y. (2023). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun otoportre şiirleri aracılığıyla kendisine ve hayata karşı bakış açısı üzerine bir inceleme. Selçuk Türkiyat, (57), 423-444.
• Doğan, B. (2012). Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun şiirlerinde halk bilimi unsurları. Electronic Turkish Studies, 7 (1), 873-887.
• Erll, A. (2011). Memory in culture. (çev.: Sara B. Young), London: Palgrave Macmillan Memory Studies.
• Erol, T. (1984). Günümüz Türk resminin oluşum sürecinde Bedri Rahmi Eyüboğlu: Yetişme koşulları, sanatçı kişiliği. İstanbul: Cem Yayın Evi.
• Eyüboğlu, B. R. (2005). Halk sanatı ve yazmalar. İnsan kokusu-yazılar (1945-1952). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Eyüboğlu, B. R. (2005). Resme başlarken. İstanbul: Türkiye İş Bakası Kültür Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (A-N). 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory. Chicago: The University of Chicago Press.
• Hirsch, M. (2012). The generation of postmemory: Writing and visual culture after the holocaust. Columbia: Columbia University Press.
• Karaca, N. (2022). Türk çini sanatında uygulanan renk, motif, desen ve kompozisyon özelliklerinin sultan I. Ahmed türbesi duvar çinileri örneğinde incelenmesi. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 209-239.
• Koçay, T. (2022). Heykelde yapay ışık ve hareket: Lumino-kinetik heykel. Pearson Journal, 7 (21), 52-66.
• LeCun, Y. et al. (2015). Deep learning. Nature, 521(7553), 436-444.
• Liu, X. (2020). Artistic reflection on artificial intelligence digital painting. Journal of Physics: Conference Series, 1648 (3), 032125.
• Marcos, A. F. (2007). Digital art: When artistic and cultural muse merges with computer technology. IEEE computer graphics and applications, 27 (5), 98-103.
• Mazzone, M.- Elgammal, A. (2019). Art, creativity, and the potential of artificial intelligence. Arts, 8 (1), 26.
• Osadcha, K.-Baluta, V. (2021). The influence of modern trends in digital art on the content of training in computer graphics and digital design. Ukrainian Journal of Educational Studies and Information Technology, 9 (1), 1-12.
• Özkul, K. (2020). Anadolu Selçuklu dönemi mimari yapılarında turkuaz. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 6 (13), 291-318.
• Paul, C. (2003). Digital art. London: Thames & Hudson.
• Paul, C. (2015). Digital art. 3th ed., London: Thames & Hudson.
• Russell, S. J. - Norvig, P. (2021). Artificial intelligence: A modern approach. 4th ed., New Jersey: Pearson.
• Sağlamtimur, Z. Ö. (2010). Dijital sanat. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (3), 217-229.
• Soylu, R.-Köroğlu, D. (2017). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun “Âşık Veysel” adlı resminin göstergebilim çözümlemesi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 6 (35), 1987-2001.
• Sungurlar, I. (2023). Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun resimlerindeki ve şiirlerindeki renk anlayışı. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 11 (29), 149-164.
• Taylor, E. B. (1958). The origins of culture and religion in primitive culture. New York: Harper & Brothers.
• Tegmark, M. (2019). Yaşam 3.0 yapay zekâ çağında insan olmak. (çev.: Ekin Can Göksoy). İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Traverso, E. (2009). Geçmişi kullanma kılavuzu: Tarih, bellek, politika. (çev.: Işık Ergüden) İstanbul: Versus Kitap.
• Topbaş, R. (2022). Türkiye'de dijital sanat, sanatçıları ve eserleri hakkında bir araştırma. Star Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 3 (5), 170-186.
• Tuğal, S. A. (2018). Oluşum süreci içinde dijital sanat. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Turani, A. (1984). Batı anlayışına dönük Türk resim sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Wands, B. (2006). Dijital çağın sanatı. (çev.: Osman Akınhay). İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Dizisi.
• Yıldırım, Ö. (2022). Teknoloji ve sanatın dönüşümü: Dijital sanat. Journal of Arts, 6 (1), 49-54.
• Negir, Y. E.-Korkmaz, T. (2019). Bedri Rahmi Eyüboğlu ve resim yüzeyi olarak seramik malzeme. ulakbilge, 42, 853-866.
• Vargün, Ö. (2023). Teknoloji ve sanatın dönüşümü: Dijital Sanat. Journal of Arts, 6 (1), 49-54.
• Yıldırım, M. (2019). Dijital sanat ve kolaj. EKEV Akademi Dergisi, 80, 319-338.
• Yusa, I. M. vd. (2022). Reflections on the use of artificial intelligence in works of art. Journal of Aesthetics, Design, and Art Management, 2 (2), 152-167.
• Zelan, Z. (2022). Yeni medyanın kültürel bellek aktarım aracı olarak kullanımı: Kültür portalı örneği. EREN, 1 (1), 14-31.