TURAN CEMİYETİ’NDEN HARF DEVRİMİNE DESTEK: BERLİN’DE YENİ YAZI DERGİSİ

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 467 - 481, 19.03.2025

Esra Oguzhan

Öz

Azerbaycan’da ve Osmanlı’da Latin harflerine geçilmesi konusu XIX. yüzyıl başı itibari ile tartışma konusu olmuştur. Sırası ile Köktürk, Uygur, Arap alfabesini kullanan Azerbaycan Türkleri, 1922-1940 yılları arası Arap ve Latin harflerini birlikte kullanarak, Müslüman Türkler arasında Latin alfabesini kullanan ilk Türk topluluğu olmuştur. SSCB’ye bağlı ittifak cumhuriyetlerden biri durumundaki Azerbaycan’da Latin harfli alfabeye yapılan çalışmalar neticesinde 1 Haziran 1932 senesinde geçilmiştir. Türkiye’de ise Cumhuriyet devrimleri kapsamında 1 Kasım 1928 tarihinde tamamı Latin harflerine geçilmiştir. Çalışmamızda harf devriminin kısa tarihçesi verildikten sonra harf devrimine destek ve muhalif görüşler ortaya konmuştur. Yurtiçi basın kadar yurtdışı basında da harf devrimi ses getirmiştir. Bu amaçla araştırmamızda, Berlin’de Turan Cemiyeti’ne bağlı Yeni Yazı Birliği tarafından harf devrimine destek olmak amacıyla sadece 1 sayı çıkarılan “Yeni Yazı” dergisi incelenerek fikri yapısı ortaya konmuştur. Yalnızca Latin harflerine destek olmak üzere yurtdışında basılan tek yayın olması bakımından basın tarihinde önemli yere sahip dergide yeni harflerin neden kabul edilmesi gerektiğini açıklayarak halkı yeni harfleri öğrenmeye teşvik etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Harf Devrimi, Azerbaycan, Türkçe, Basın, Yeni Yazı Dergisi

THE SUPPORT TO LETTER REVOLUTION FROM TURAN ASSOCIATION: YENI YAZI JOURNAL IN BERLIN

Öz

The issue of switching to Latin letters in Azerbaijan and the Ottoman Empire dates back to the 19th century. It has been a matter of debate since the beginning of the century. Azerbaijan, which uses the Köktürk, Uyghur and Arabic alphabets respectively, became the first state to use the Latin alphabet among Muslim Turks by using Arabic and Latin letters together between 1922 and 1940. Azerbaijan was converted to the all-Latin alphabet on June 1, 1932, as a result of the efforts made. In Turkey, all Latin letters were switched to on November 1, 1928, within the scope of the Republican revolution. In our study, after giving a brief history of the alphabet revolution, support and opposition views for the alphabet revolution are presented. The alphabet revolution made a splash in the international press as well as in the domestic press. For this purpose, in our research, the intellectual structure of the "New Yazı" magazine, which was published only in one issue by the Yeni Yazı Union affiliated with the Turan Society in Berlin, in order to support the alphabet revolution, was examined and its intellectual structure was revealed. The magazine, which has an important place in the history of the press as it is the only publication published abroad to support only Latin letters, encouraged the public to learn the new letters by explaining why the new letters should be accepted.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Revolution, Azerbaijan, Turkish, Press, Yeni Yazı Journal

Kaynakça

• Akbarova, E. (2023). XX. yüzyılın başlarında Azerbaycan’da alfabe tartışmaları. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 7 (2), 481-191.
• Ayyaz (1924). Yeni alfabelerin faydaları. Yeni Yazı.
• Baykara, H. (1966). Azerbaycan’da yenileşme hareketleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Berkes, N. (2010). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bozkurt (1924). Turana armağan. Yeni Yazı.
• Çaylakoğlu (1924). Cevaplarım. Yeni Yazı, 9-11.
• Ergin, M. (1997). Üniversiteler için Türk dili. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Giritli, İ. (1978). Gazeteciliğin bazı ilke ve sorunları. İstanbul: İ.İ.T.İ. Akademisi Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayınları.
• Heyet-i Tahririye (1924). İlk ve son kullandığımız eski Türk Arap alfabesi. Yeni Yazı.
• İshaki (1924). Latin elifbası mı Arap elifbası mı? Yeni Yazı, 7-9.
• İzmiroğlu (1924). Yeni elifbamız. Yeni Yazı, 6-7.
• Karabekir, K. (1923). Latin harfini kabul edemeyiz. Hakimiyet-i Milliye, 2.
• Kılıç, F. (2019). Azerbaycan’ın Latin alfabesine geçişinin Türkiye’deki alfabe tartışmalarına etkisi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35(100), 479-504.
• Köprülü, F. (1926). Harf meselesi. Milli Mecmua, 1206-1207.
• Qasımlı, M. (2006). Azerbaycan Türklerinin milli mücadele tarihi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Resmî Gazete. (1928, 3 Kasım) Yeni Türk harflerinin kabul ve tatbiki hakkındaki kanun.
• Şentürk, A. (2012). Harf inkılâbının yapılışı ve uygulanışında basının rolü, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (26) 27-44.
• Şimşir, B. (2008). Türk yazı devrimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tuktar (1924). Ben neden Latin harfleri taraftarıyım? Yeni Yazı, 11-15.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1981). Atatürk ve harf devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeni Yazı (1924). İlk söz. 2-5.