XVIII. YÜZYILDA BİR SADRAZAM KIZI AYŞE HATUN VE MUHALLEFATI

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 50, 999 - 1018, 28.06.2025

Serkan Sarı

https://doi.org/10.12981/mahder.1606683

Öz

Osmanlı geleneksel toplum yapısı içerisinde kadınların aldığı rol her zaman ilgi konusu olmuştur. İslam kültürü ve geleneksel Türk kültürü içerisinde şekillenen Osmanlı toplumunda kadınlar sosyal yaşamın birçok noktasında kendine özgü bir yer bulmuştur. Osmanlı kentlerinin sosyal dokusunun şekillenmesinde etkili rolleri olan kadınlar eğitim, aile, mülkiyet ve ticaret gibi alanlarda da bireysel katkı ve başarılar üretmişlerdir. Çalışmaya konu olan Ayşe Hatun dönemin önemli Sadrazamlarından birinin kızı ve sonradan da bir sadrazamın hanımıdır. Babasının ve eşinin çalkantılı siyasi kariyerleri içerisinde birçok problemin üstesinden gelmek durumunda kalmıştır. Ayşe Hatun döneminin sosyal yapısı içerisinde elit kabul edilebilecek bir sosyal gruba dâhil bir tarihi aktördür. Çalışma XVIII. yüzyılda payitahtta yaşayan elit gruplara dâhil kadınların yaşam tarzı ve standartları ile ilgili ipuçları vermektedir. Bilhassa babasının kurmuş olduğu vakıflarla ilgili faaliyetleri dikkat çekmektedir. Ayşe Hatun uzunca bir süre bahsedilen vakıflarla ilgilenmiştir. Çalışmada Ayşe Hatun’la ilgili olarak arşiv kaynaklarına yansıyan bilgiler tahlil edilmiştir. Ayşe Hatun’un yaşam tarzı ile ilgili olarak ortaya konulan bilgilerin temel kaynaklarından biri de muhallefat kayıtlarıdır. İlgili kayıtlarda Ayşe Hatun’dan kalan eşyalar ve bu eşyaların tahmini değerleri yer almaktadır. Belgede geçen veriler değerlendirilerek hem dönemin anlayışları, zevkleri ve usulleri hakkında bilgilere erişilmiş hem de Ayşe Hatun’un gündelik hayatına dair bazı bilgilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayşe Hatun , Sadrazam , Muhallefat Defteri , Mücevherat , Vakıf

Etik Beyan

Çalışma etik beyan gerektirmemektedir.

IN THE XVIIITH CENTURY, AYŞE SULTAN, THE DAUGHTER OF A GRAND VIZIER, AND HER ENTOURAGE

Öz

The role of women within the traditional structure of Ottoman society has always been a subject of interest. Women, shaped by the interplay of Islamic culture and traditional Turkish culture, found a distinct place in various aspects of social life within Ottoman society. Ayşe Hatun, the focus of this study, stands out as the daughter of one prominent grand vizier and later the wife of another. She had to overcome numerous challenges amidst the turbulent political careers of her father and husband. As the daughter of a grand vizier and the wife of another, Ayşe Hatun emerges as a historical figure belonging to an elite social group within the societal structure of her time. The study is significant as it offers insights into the lifestyles and standards of women in elite groups residing in the Ottoman capital during the 18th century. Notably, her involvement in managing the waqfs established during her father’s tenure draws attention. Ayşe Hatun remained actively engaged in these waqfs for an extended period. This study analyzes the information reflected in archival sources concerning Ayşe Hatun. Women played influential roles in shaping the social fabric of Ottoman cities and contributed individually to education, family, property ownership, and trade. One of the primary sources for uncovering details about Ayşe Hatun’s lifestyle is the probate inventories found in archival records. These documents list her belongings and their estimated values. By evaluating this information, the study sheds light on the tastes, customs, and norms of the period, as well as providing specific insights into Ayşe Hatun’s daily life.

Anahtar Kelimeler

Ayşe Hatun , Grand Vizier , Muhallefat Register , Jewelry , Foundation

Kaynakça

• Abdîzâde Hüseyin Hüsâmeddîn Yasa. (2022). Amasya tarihi. (ed.: Songül Keçeci Kurt vd.), C. 6-8. Samsun: Uğur Ofset.
• Atasoy, N. (2020). Kaftan. TDV İslam Ansiklopedisi, C. Ek-1, 709-710, Ankara: TDV Yayınları.
• Büngül, N. Ş. (1972). Eski eserler ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Bozkurt, F. (2013). Osmanlı dönemi tereke defterleri ve tereke çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11(22), 193-229.
• Çelebi, İ. (2012). Vefk. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 42. 605-607, İstanbul TDV Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Erdem, S. (1992). Buhurdan. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, 384- 385, İstanbul: TDV Yayınları.
• Emecen, F. (2020). Muhsinzade Abdullah Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi, C. Ek-1, 8-10, Ankara: TDV Yayınları.
• Hattox, R. S. (1996). Kahve ve hahvehaneler. (hzl.: Ayşen Anadol), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koçu, R. E. (1969). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmânî, (ed.: N. Akbayar), C. 1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Özdemir, K. (1993). Osmanlı’dan günümüze saatler. İstanbul: TYT Bank Yayınları.
• Özgümüş, Ü. (1996). Gülâbdan. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 14, 227, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özkan, S. H. (2010). Köprülü Amcazâde Hüseyin Paşa (1644-1702). Vezirköprü.
• Pakalın, M. Z. (1977). Osmanlı tarih ve deyimleri sözlüğü. C. 1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Râşid Mehmed Efendi - Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, C. 1-2-3, (hzl.: Abdülkadir Özcan vd.), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Silahdar Fındıklılı Mehmet Ağa. (1966). Nusretname. (Sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şehrî-zâde Mehmed Sa'îd. (tarihsiz). Gül-i Zîbâ, Esad Efendi (Süleymaniye Ktb.) No. 2246/2.
• Şemseddin Sami, (2011). Kâmûs-ı Türkî Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık. Uçar, Z. (2019). İstanbul Çorlulu Ali Paşa külliyesi mezar taşları. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• Uşşâkizâde es-Seyyid İbrahim Hasib Efendi, (2005). Uşşâkîzâde Tarihi 2, (hzl.: Raşit Gündoğdu), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.