Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Kamu Hizmetine Girme Hakkı ve Yurttaşlık Olgusu Arasındaki Bütünleşme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 1098 - 1107, 08.01.2025

İmren Pınar Dülgar

Öz

Kamu hizmetine girmenin herkese eşit tanınan bir hak olarak kabulü ve bu hakkın ulus devlete özgü yurttaşlık olgusuyla iç içe geçmesi, Batı’da 18. yüzyılın sonunda yaşanan toplumsal ve siyasal nitelikli bir dönüşüm sürecinin sonucunda gerçekleşmiştir. Osmanlı Devleti’nde ise yaklaşık yarım yüzyıllık süre sonra hizmete girmede eşitlik ve yurttaşlaşmaya ilişkin bazı temel adımlar hukukileştirilmeye başlanmıştır. Devlet-toplum ilişkisi ve toplumsal yapının niteliği gereği eşitlik, farklı milletlere hizmete girme olanağı sağlanarak onları Osmanlı olmakta birleştirmek üzere uygulamaya konulmuştur. Kamu hizmetine girmenin yurttaşlığa özgülenmesi ise ulus devlete geçişle gerçekleşmiştir. Bireyin siyasal bir hakkı olarak kamu hizmetine girmeyle yurttaşlık olgusu arasındaki bütünleşik ilişki, Cumhuriyet’in kuruluş döneminde örülmüştür. Çalışmada bu ilişkinin tarihsel anlamını kazanma sürecinin çözümlenmesi amaçlanmaktadır. Osmanlı modernleşme sürecinde hizmete girmede eşitlik ve yurttaşlaşmaya ilişkin adımların atıldığı toplumsal bağlam değerlendirilerek düzenlemelerin Batı’daki anlamıyla yerleşmesinin ise modernleşme sürecinin yeni bir aşamasında olduğu ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kamu Hizmetine Girme, Yurttaşlık, Modernleşme

Etik Beyan

Bu makale Araştırma ve Yayın Etiğine uygundur. Beyan edilecek herhangi bir çıkar çatışması yoktur. Araştırmanın ortaya konulmasında herhangi bir mali destek alınmamıştır. Makale yazım ve intihal/benzerlik açısından kontrol edilmiştir. Makale, “en az iki dış hakem” ve “çift taraflı körleme” yöntemi ile değerlendirilmiştir. Yazar, dergiye imzalı “Telif Devir Formu” belgesi göndermişlerdir. Mevcut çalışma için mevzuat gereği etik izni alınmaya ihtiyaç yoktur. Bu konuda yazarlar tarafından dergiye “Etik İznine Gerek Olmadığına Dair Beyan Formu” gönderilmiştir. Yazar, çalışmanın tüm bölümlerine ve aşamalarına tek başına katkıda bulunmuştur.

Destekleyen Kurum

Araştırmanın ortaya konulmasında herhangi bir mali destek alınmamıştır.

The Integration Between the Right to Enter Public Service and the Concept of Citizenship in the Modernization Process from the Ottoman Empire to the Republic

Öz

The acceptance of entering public service as a right granted equally to everyone and the intertwining of this right with the phenomenon of citizenship specific to the nation-state occurred as a result of a social and political transformation process experienced in the West at the end of the 18th century. In the Ottoman Empire, some basic steps regarding equality and citizenship began to be legalized after nearly half a century of service. The state-society relationship and the social structure facilitated the implementation of equality, uniting various nations into the Ottoman Empire by offering them the chance to serve. The specialization of entering public service to citizenship was realized with the transition to the nation-state. The integrated relationship between entering public service as a political right of the individual and the phenomenon of citizenship was woven during the foundation period of the Republic. This study aims to analyze the process by which this relationship acquired its historical meaning. By evaluating the social context in which steps were taken in the Ottoman modernization process regarding equality in access to service and citizenship, it is revealed that the establishment of the regulations in the Western sense was at a new stage of the modernization process.

Anahtar Kelimeler

Entering the Public Service, Citizenship, Modernization

Etik Beyan

This paper complies with Research and Publication Ethics, has no conflict of interest to declare, and has received no financial support. The article has been checked for spelling and plagiarism/similarity. The article was evaluated by "at least two external referees" and "double blinding" method. The author sent a signed "Copyright Transfer Form" to the journal. There is no need to obtain ethical permission for the current study as per the legislation. The "Declaration Form Regarding No Ethics Permission Required" was sent to the journal by the authors on this subject. The author contributed to all sections and stages of the study alone.

Destekleyen Kurum

No financial support was received for the conduct of the research.

Kaynakça

• AHMAD, Feroz (2011), “Cumhuriyet Türkiye’sinde Sınıf Bilincinin Oluşması, 1923-40”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950 (Der. Donald Quataert, Erik Jan Zürcher), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.123-154.
• ADAL, Hasan Şükrü (1968), Kamu Personel İdaresi, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul.
• AKYILDIZ, Ali (2012), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ASLAN, Onur Ender (2006), Kamu Personel Rejiminin Anayasal İlkeleri: Tarihi ve Toplumsal Temelleri, TODAİE Yayınları, Ankara.
• ASLAN, Onur Ender (2012), Devlet, Bürokrasi ve Kamu Personel Rejimi, İmge Kitabevi, Ankara.
• AYMAN GÜLER, Birgül (2013), Kamu Personeli, İmge Kitabevi, Ankara.
• BERİŞ, Hamit Emrah (2014), Egemenlik: Bir Kavramın Geçmiş, Bugünü ve Geleceği, Tezkire Yayıncılık, İstanbul.
• DREYFUS, Françoise (2014), Bürokrasinin İcadı: Fransa, Büyük Britanya ve ABD’de Devlete Hizmet Etmek (18-20. Yüzyıl), İletişim Yayınları, İstanbul.
• ERDOĞDU, A. Teyfur (2008), “Osmanlılığın Evrimi Hakkında Bir Deneme: Bir Grup (Üst Düzey Yönetici) Kimliğinden Millet Yaratma Projesine”, Doğu – Batı Dergisi, S.11(45), ss.19-48.
• ERYILMAZ, Bilal (2017), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İşaret Yayınları, İstanbul.
• FINDLEY, Carter (2014), Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform: Babıâli, 1789-1922, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref ve KİLİ, Suna (1982), Türk Anayasa Metinleri 1839-1980, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• HEATER, Derek (2007), Yurttaşlığın Kısa Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara.
• KADIOĞLU, Ayşe (2022), “Vatandaşlığın Ulustan Arındırılması: Türkiye Örneği”, Vatandaşlığın Dönüşümü, Metis Yayınları, İstanbul, ss.31-54.
• KALAYCIOĞLU, Ersin ve SARIBAY, Ali Yaşar (t. yok), “Tanzimat, Modernleşme Arayışı ve Siyasal Değişme”, Türkiye’de Siyaset: Süreklilik ve Değişim (Ed. Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay), Der Yayınları, İstanbul, ss.23-44.
• KAZANCIGİL, Ali (t. yok), “Türkiye’de Modern Devletin Oluşumu ve Kemalizm”, Türkiye’de Siyaset: Süreklilik ve Değişim (Ed. Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay), Der Yayınları, İstanbul, ss.185-204.
• KİLİ, Suna (t. yok), “1876 Anayasasının Çağdaşlaşma Sorunları Açısından Değerlendirilmesi”, Türkiye’de Siyaset: Süreklilik ve Değişim (Ed. Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay), Der Yayınları, İstanbul, ss.103-118.
• MARSHALL, Thomas Humphrey ve BOTTOMORE, Tom (2000), Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar, Gündoğan Yayınları, İstanbul.
• ORTAYLI, İlber (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
• ÖZDEMİR, Hüseyin (2001), Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kamu Personel Yönetimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• REYHAN, Cenk (2024), “Kan Bağı/Jus Sanguinis ve Toprak Bağı/Jus Soli: İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Vatandaşlığın Kurucu İlkeleri”, Amme İdaresi Dergisi, S.57(1), ss.25-46.
• ŞAYLAN, Gencay (2003), Değişim, Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge Kitabevi, Ankara.
• ŞENER, Hasan Engin (2013), “Türkiye’deki Kamu Personel Politikalarının Analizi”, Kamu Politikası: Kuram ve Uygulama (Ed. Mehmet Yıldız, Mehmet Zahid Sobacı), Adres Yayınları, Ankara, ss.566-603.