Cumhuriyet Döneminde Sanat ve İdeoloji: 1923-1950 Yılları Arasında TBMM Tutanaklarına Dayalı Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 1033 - 1050, 08.01.2025

Duru Çiğdem Şimşek

Öz

Cumhuriyet’in kuruluş döneminde geliştirilen sanat politikalarının temelinde yatan ideolojik unsurlar, Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki düşünsel zemine dayanmakla birlikte, bu ideolojiler Cumhuriyet Dönemi’nde kendine özgü bir yapı kazanmıştır. Bu makale, Cumhuriyet’in 1923-1950 yılları arasında ortaya konulan sanat politikalarının ideolojik kökenlerini konu almaktadır. Bu doğrultuda makalenin amacı bu dönemde üretilen sanat politikalarının arkasındaki temel motivasyonları açığa çıkarmaktır. Tarihsel araştırma yöntemini temel alan makalede TBMM tutanakları, anılar, demeçler gibi birincil kaynaklardan yararlanılmıştır. İki bölümden oluşan makalenin ilk bölümünde, sanat politikalarının dayandığı ideolojiler—halkçılık, Batıcılık ve ulusçuluk—kuramsal olarak ele alınmış, bu ideolojilerin sanatı toplumsal dönüşümün bir aracı olarak nasıl şekillendirdiği tartışılmıştır. İkinci bölümde ise, 1923-1950 yılları arasında sanat politikalarıyla ilgili Meclis tartışmaları incelenmiş ve bu politikaların bahsi geçen ideolojiler ekseninde nasıl şekillendiği analiz edilmiştir. Sonuç olarak, Cumhuriyet döneminde sanatın toplumsal ve kültürel bir dönüşüm aracı olarak kullanıldığı, bu doğrultuda halkı aydınlatma, ulusal kimlik inşası ve modernleşme hedeflerinin sanat politikalarının temelinde yer aldığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sanat Politikası, Cumhuriyet Dönemi, Kamu Yönetimi

Etik Beyan

Bu makale Araştırma ve Yayın Etiğine uygundur. Beyan edilecek herhangi bir çıkar çatışması yoktur. Araştırmanın ortaya konulmasında herhangi bir mali destek alınmamıştır. Makale yazım ve intihal/benzerlik açısından kontrol edilmiştir. Makale, “en az iki dış hakem” ve “çift taraflı körleme” yöntemi ile değerlendirilmiştir. Yazar, dergiye imzalı “Telif Devir Formu” belgesi göndermişlerdir. Mevcut çalışma için mevzuat gereği etik izni alınmaya ihtiyaç yoktur. Bu konuda yazarlar tarafından dergiye “Etik İznine Gerek Olmadığına Dair Beyan Formu” gönderilmiştir. Yazar, çalışmanın tüm bölümlerine ve aşamalarına tek başına katkıda bulunmuştur.

Destekleyen Kurum

Araştırmanın ortaya konulmasında herhangi bir mali destek alınmamıştır.

Art and Ideology in the Republican Era: An Examination Based on the Records of The Grand National Assembly of Turkey Between 1923 - 1950

Öz

The ideological foundations underlying the art policies developed during the founding period of the Republic, although based on the intellectual groundwork of the late Ottoman Empire, gained a unique structure during the Republic Period. This article focuses on the ideological origins of the art policies implemented during the Republic from 1923 to 1950. In this context, the aim of the article is to uncover the fundamental motivations behind the art policies produced during this period. In the article, which is based on the historical research method, primary sources such as TBMM minutes, memoirs, and statements have been utilized. In the first section of the two-part article, the ideologies—populism, Westernism, and nationalism— are theoretically examined, and it is discussed how these ideologies shaped art as a tool for social transformation. In the second section, the parliamentary discussions regarding art policies during the period of 1923-1950, were examined, and it was analyzed how these policies were shaped around the aforementioned ideologies. As a result, it has been revealed that art was used as a tool of social and cultural transformation during the Republic period, and in this direction, with the goals of enlightening the public, building national identity, and modernization were at the basis of art policies.

Anahtar Kelimeler

Art policy, Republican Period, Public Administration

Etik Beyan

This paper complies with Research and Publication Ethics, has no conflict of interest to declare, and has received no financial support. The article has been checked for spelling and plagiarism/similarity. The article was evaluated by "at least two external referees" and "double blinding" method. The author sent a signed "Copyright Transfer Form" to the journal. There is no need to obtain ethical permission for the current study as per the legislation. The "Declaration Form Regarding No Ethics Permission Required" was sent to the journal by the authors on this subject. The author contributed to all sections and stages of the study alone.

Destekleyen Kurum

No financial support was received for the conduct of the research.

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet (2013), Üç Medeniyet, Doğu Kitabevi, İstanbul, 3. Baskı.
• ANADOL, Cemal ve KARA, Mehmet (2001), Atatürk ve Sanat, Yaylım Yayıncılık, İstanbul.
• ARSEVEN, Celal Esat (2019), Sanat ve Siyaset Hatıralarım, Kadıköy Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• ARTUN, Deniz (2012), Paris’ten Modernlik Tercümeleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ (1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, C. I-III, 5. Baskı.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal (2008), Atatürk’ün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, C. 24.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal (2019), Medeni Bilgiler, Örgün Yayınevi, İstanbul.
• BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı (1934), Sanat, Sühulet Kütüphanesi Yayını, İstanbul.
• BAŞVEKÂLET İSTATİSTİK GENEL DİREKTÖRLÜĞÜ (1935), Türkiye Nüfusu, Ulus Basımevi, Ankara.
• BERKES, Niyazi (2017), Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ELİBAL, Gültekin (1972), Atatürk ve Resim Heykel, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• GELLNER, Ernest (1992), Uluslar ve Ulusçuluk (Çev. Büşra Ersanlı Behar, Günay Göksu Özdoğan), İnsan Yayınları, İstanbul.
• GÖKALP, Ziya (1976a), Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• GÖKALP, Ziya (1976b), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları, Ankara.
• GÜRKAN, Turhan (1971), Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri, Fer Yayınları, İstanbul.
• HANİOĞLU, Şükrü (1985a), “Batıcılık”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, C.5, ss.1382-1388.
• HANİOĞLU, Şükrü (1985b), “Osmanlıcılık”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, C.5, ss.1389-1393.
• İNAN, Afet (1957), “Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesinin Kuruluş Hazırlıkları Üzerine”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S.1, ss.1-16.
• İNAN, Afet (1968), Mimar Koca Sinan, Türkiye Emlak Kredi Bankası Neşriyatı, Ankara, 2. Baskı.
• İNAN, Afet (1998), Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İNAN, Afet (2007), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• İSTATİSTİK UMUM MÜDÜRLÜĞÜ (1929), 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Başvekalet Müdevvenat Matbaası, Ankara.
• KILIÇ, Yeşim (2009), “Nationalismus: Ulusçuluk mu Milliyetçilik mi? Kavramın Çevirisi Üzerinden Türkiye'de Ulusçuluk Söylemlerine Genel Bir Bakış”, Studien Zur Deutschen Sprache und Literatur, S.(2)22, ss.35-51.
• KÖROĞLU, Erol (2016), Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918: Propagandadan Milli Kimlik İnşasına, İletişim Yayınları, İstanbul, 3. Baskı.
• MARDİN, Şerif (1985), “İslamcılık”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, C. 5, ss.1400-1404.
• RENAN, Ernest (2016), Ulus Nedir? (Çev. Gökçe Yavaş), Pinhan Yayıncılık, İstanbul.
• SAYGUN, Ahmet Adnan (1987), Atatürk ve Musiki, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları, Ankara, 2. Baskı.
• SİNANOĞLU, Suat (1998), Türk Hümanizmi I, Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, İstanbul.
• TOPRAK, Zafer (2017), Türkiye’de Yeni Hayat İnkılâp ve Travma 1908 - 1928, Doğan Kitap, İstanbul.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1992), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul.
• ÜNAL, Kemal (1940), “Halkevleri’nin Çalışmasında Bazı Yeni Esaslar”, Ülkü Dergisi, S.16(91), ss.6-8.
• ZOLBERG, Vera L. (2018), Bir Sanat Sosyolojisi Oluşturmak (Çev. Buket Okucu Özbay), Alfa Yayınları, İstanbul.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, C. 14, 01.12.1921.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, C. 18, 01.03.1922.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 1, C. 28, 01.03.1923.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 2, C. 8, 26.03.1924
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 2, C. 19, 01.11.1925.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 4, C. 4, 01.11.1934
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 5, C. 6, 01.11.1935.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 6, C. 11, 13.05.1940.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 7, C. 2, 26.05.1943.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 7, C. 17, 22.05.1945.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 3, 23.12.1946.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 24, 20.02.1950.