SELÇUKLU VE HAMİDOĞULLARI DÖNEMİNDE ISPARTA: KÜLTÜREL ORTAM

Yıl 2009, Cilt: 11 Sayı: 22, 69 - 90, 01.10.2009

Nermin Şaman Doğan

Öz

Isparta Göller Bölgesi’nde ve Akdeniz Bölgesi’nin batısında yer alan önemli bir yerleşim merkezidir. Eski çağlarda Pisidya bölgesi’nin sınırları içinde kalan Isparta ve ilçeleri Roma, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde sürekli yerleşime sahne olmuştur. Isparta’nın özellikle Şarkîkaraağaç, Gelendost ve Eğirdir ilçeleri Selçuklu döneminde başkent Konya’dan güneydeki Antalya ve Alanya liman şehirlerine uzanan kervan yolu üzerinde konumlanmaları açısından önem taşır. Selçuklu- Beylikler dönemlerinde Uluborlu ve Eğirdir şehir dokusu, yapıları ve Hamidoğulları Beyliği’nin başkenti olmaları nedeniyle öne çıkar. Isparta’da Selçuklu döneminde Atabey Mübarizeddin Ertokuş, I.Alâeddin Keykubad, II. Gıyaseddin Keyhüsrev, Hamidoğulları zamanında ise Dündar Bey, Hızır Bey ve Hüsameddin İlyas Bey gibi banilerin imar faaliyetleri önemlidir. Bu çevredeki önemli yapılar arasında Atabey Ertokuş Medresesi, Gelendost Ertokuş Han, Eğirdir Han, Eğirdir Dündar Bey Medresesi, Barla Çaşnigir/ Ulu Camii gibi örnekleri sayabiliriz. Isparta ve ilçeleri her iki dönemde de siyasi, sosyal, ticari ve kültürel açıdan gelişme gösterir. Bu bölge tarihi ticari kimliğine uygun olarak bugün de özellikle orman ürünleri, bağcılık, balıkçılık ve dokumalarıyla ünlüdür.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Pisidya, Göller Bölgesi, Selçuklu, Beylikler, Kültürel Ortam

ISPARTA IN THE PERIODS OF THE SELJUK AND THE HAMIDOĞULLARI EMIRATE: CULTURAL CIRCUMSTANCES

Öz

Isparta is one of the most significant civilization centres situated in the west of the Mediteranian region in the «Lake District». Located within the Pisidia region, Isparta and its suburbs witnessed continous settlements that correspond to the Roman, the Byzantine, the Seljuk, the Emirates and the Ottoman periods. The suburbs of Isparta, especially Sarkikaraagac, Gelendost and Egirdir, owe their significance to their being situated on the caravan routes from the capital Konya to Antalya and Alanya, which are important ports on the South. Uluborlu and Egirdir have significance not only with their urbanite textures and their constructions, but with their being the capital of the Hamidoğulları Emirate as well. Construction works under patronage of Atabey Mübarizeddin Ertokuş, I. Alaeddin Keykubad, II.Gıyaseddin Keyhüsrev in the Seljuk period, and Dündar Bey, Hızır Bey, Hüsameddin İlyas Bey in the Hamidoğulları period are of importance. Also being worth paid attention to are the Atabey Ertokuş Madrasa, Gelendost Ertokuş and Eğirdir Karavanserais, Eğirdir Dündar Bey Madrasa, Barla Çaşnigir / Great Mosque. Isparta and its suburbs was the home of innumerable political, social, commercial and cultural developments during the Seljuk and the Hamidogulları periods. In accordance with its ages old commercial identity, the region is famous for its wood products, viniculture, fishing and textile industries even today.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Pisidia, Lake District, Seljuk, Emirates, Cultural environment.

Kaynakça

• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud. (1943), Selçuki Devletleri Tarihi, (Çev. M. N. Gençosman- F. Nafiz Uzluk), Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Aksu, Fehmi. (1936), Isparta İli Yer Adları, Isparta: İlkadım Basımevi.
• Anonim. (1952), Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, (Çev. F. Nafiz Uzluk), Ankara.
• Anonim. (1983), Isparta Yıllığı, Ankara: İlk- San Matbaası.
• Arık, Rüçhan. (2000), Kubad Abad, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Arıkan, Zeki.(1988), XV- XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, İzmir: Ege Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Yayınları. Arundell, F.V.J. (1834), Discoveries in Asia Minor I, London: Richard Bentley, New Burlington Street.
• Aslanapa, Oktay. (1956- 58), «Selçuklu Devlet Adamı Mübarizeddin Ertokuş
• Tarafından Yaptırılan Abideler», İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1- 4: 97- 111. Baykara, Tuncer. (1988a), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari
• Taksimatı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Baykara, Tuncer. (1988b), “Alâeddin Keykubad’ın İmar Faaliyetlerinde Antalya ve Alanya’nın Yeri», Antalya 2. Selçuklu Eserleri Semineri 26- 27 Aralık 1987, Antalya: 7
• Baykara, Tuncer. (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi
• Üzerine Araştırmalar, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları. Baykara, Tuncer. (1993), «Bir Selçuklu Şehri Olarak Antalya», Antalya IV. Selçuklu
• Semineri (Bildiriler) 13- 14 Mart 1992, Antalya: 38- 43.
• Baykara, Tuncer. (1998), «Selçuklu Devrinde Antalya’nın İdari Durumu», Antalya
• Selçuklu Semineri, Bildiriler / Seçkiler, Antalya: 132- 137. Belke, K.- N. Mersich. (1990). Tabula Imperii Byzantini 7 Phrygien und Pisidien
• Wien: Verlag der Österreichichischen Akademia Der Wissenschaften. Bozer, Rüstem. (1994), «Eğirdir Hanı 1993 Yılı Kazı Çalışmaları», Göller Bölgesi
• Arkeolojik- Kültürel-Turistik Araştırma ve Değerlendirme Projesi 1993 Yılı
• Çalışmaları, Ankara: 95- 103. Böcüzade Süleyman Sami. (1983), Kuruluşundan Bugüne Kadar Isparta Tarihi, I- II
• (Çev. S. Seren), İstanbul: Serenler Yayınevi. Cahen, Claude. (1979), Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (Çev. Yıldız Moran)
• İstanbul: E Yayınları. Cook, M. A. (1972), Population Pressure in Rural Anatolia 1450- 1600, London
• Oxford University Press. Dağlıoğlu, Hikmet T. (1940), «Hicri Onuncu Asırda (Hamidili)nde Arazi, Hâsılat
• Nüfus ve Aşiretlerin Vaziyetleri ile Vergi Sistemleri Eğirdir II», Ün 7/ 80- 81: 1089
• Dağlıoğlu, Hikmet T. (1941), «Hicri Onuncu Asırda (Hamidili)nde Arazi, Hâsılat, Nüfus ve Aşiretlerin Vaziyetleri ile Vergi Sistemleri III Uluborlu», Ün 7/ 82- 83: 1121
• Dağlıoğlu, Hikmet T. (1942), «Eğirdir’de Mimari Eserler ve Türbeler», Ün 9/99- 102: 1389.
• Darkot, Besim. (1948), «Eğridir», İslam Ansiklopedisi IV: 199- 201.
• Demir, Ataman. (1990), «Anadolu Selçuklu Hanları Ertokuş Han», İlgi 60: 22- 25.
• Demirdal, Sait. (1968), Bütünüyle Uluborlu, İstanbul: Acar Matbaası.
• Demiriz, Yıldız. (1970- 1971), «Atabey’deki Ertokuş Medresesi’nde Bizans Devrine Ait Devşirme Malzeme», Sanat Tarihi Yıllığı 4: 87- 100. Durukan, Aynur. (2001), «Konya’da Selçuklu Mimarisi»,Gez Dünyayı Gör Konya’yı
• (Haz. Ahsen Erdoğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 90- 157. Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi I, (Çev. A. Sait Aykut), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Edhem, Halil. (1914- 1915), «Anadolu’da İslami Kitabeler: Uluborlu», Tarihi Osmanî
• Encümeni Mecmuası 27: 148- 154. Edhem, Halil. (1926), Garbi Anadolu’da Selçukilerin Varisleri Tavâif- i Mülûk
• İstanbul: Matbaa-i Amire. Erdem, Tahir. (1934), «Isparta’da Selçuk Eserleri: Atabey Medresesi»,Ün 1/1: 44- 48.
• Erdem, Tahir. (1934a), «Eğirdir’de Dündar Bey Medresesi», Ün 1/7: 106- 109.
• Erdem, Tahir. (1938), «Eğirdir’de Hızırbey Camisi», Ün 47: 670- 672.
• Erdmann, Kurt. (1961), Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts I, Berlin: Gebr. Mann Verlag.
• Erdmann, Kurt.- H. Erdmann (1976), Das Anatolische Karavansaray des 13.
• Jahrhunderts, Berlin: Gebr. Mann Verlag. Erten, A. Talat. (1941), «Isparta Vilâyetinin Coğrafî ve İktisadi Vaziyeti, İklimi», Ün 8/ 90: 1233- 1235.
• Evliya Çelebi. (1935), Seyahatnamesi Anadolu, Suriye, Hicaz (1671- 1672), 9. cilt
• (Çev. Zuhuri Danışman), İstanbul: Devlet Matbaası. Faroqhi, Suraiya. (1978), «16.yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Aralıklarla kurulan Pazarlar (İçel, Hamid, Karahisar- ı Sahib, Kütahya, Aydın ve Menteşe)», (Çev. Melek Eğilmez), Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar Gelişme Dergisi, Özel Sayı: 39- 85
• Flemming, Barbara. (1964), Landschaftsgeschichte Von Pamphylien, Pisidien und
• Lykien im Spätmittelalter, Wiesbaden: Kommissionsverlag Franz Steıner GMBH. Foss, C.- D.Winfield. Byzantine Fortifications, Pretoria: University of South Africa. Gordlevski, V. (1988), Anadolu Selçuklu Devleti, (Çev. Azer Yaran), Ankara: Onur Yayınları.
• Heyd, Wilhelm. (1975), Yakın- Doğu Ticaret Tarihi, (Çev. Enver Ziya Karal), Ankara
• Türk Tarih Kurumu Yayınları. Hoca Sadettin Efendi. (1992), Tacü’t- Tevarih I, (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), Eskişehir
• Anadolu Üniversitesi Basımevi. İbn Bibi. (1996), El Evamiru’l- Ala’iye Fi’l-Umuri’l- Ala’iye (Selçuk Name) I, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (1145/ 1732), Cihannüma, İstanbul: Matbaa- i Amire.
• Koç, Mustafa. (1983), Baris- Hamit- Hamitâbat Tüm Yönleri İle Isparta, Isparta: Türk Köyü Yayınları.
• Köseoğlu, N. (1935), «Uluborlu Kitabeleri», Ün 2 /13: 176- 177.
• Köseoğlu, N. (1937), «Eğirdir Kitabeleri ve Mezar Taşları», Ün 3/34: 475- 477.
• Köseoğlu, N. (1943), «Barla’da Çaşnigir Paşa Camii ve Eserleri», Ün 10/116- 117: 1602.
• Kuran, Abdullah. (1969), Anadolu Medreseleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed Arif. (1912), «Anadolu Tarihinden: Hamidoğulları», Tarihi Osmanî Encümeni Mecmuası 15: 939- 947.
• Mehmed Neşrî. (1987), Kitâb-ı Cihan-nümâ, (Yay. F. Reşit Unat- M. Altan Köymen)
• Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Meinecke, Michael.(1976), Fayencedekorationen Seldschukischer Sakralbauten in
• Kleinasien II, Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth. Okan, Kenan. (1962), Isparta’daki Tarihi Eserler, Isparta: Altıntuğ Matbaası.
• Onar, Zafer. (Tarihsiz), Şarkîkaraagaç. Öney, Gönül. (1968), «Anadolu Selçuk Mimarisinde Antik Devir Malzemesi», Anadolu (Anatolia) 12: 17- 26.
• Önge, Yılmaz. (1967), «Emir Mübarezeddin Ertokuş’un Kümbeti ve Çinili Sandukası», Önasya 3/27: 16- 17.
• Önkal, Hakkı. (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Özbek, Ömer.(1976), «Eğridir Mübarizüddin Ertokuş Kervansarayı», Vakıflar Dergisi : 293- 311.
• Özergin, Kemal.(1965), «Anadolu Selçuklu Kervansarayları»,Tarih Dergisi 15: 141- 170.
• Özsait, Mehmet. (1980), İlkçağ Tarihinde Pisidya, İstanbul: İstanbul Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Yayınları. Özsait, Mehmet. (1985), Helenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi, İstanbul: İstanbul
• Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları. Ramsay, William M. (1960), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş)
• İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Rogers, M. (1978), «Royal Caravansarays and Royal Inscriptions in Seljuk Anatolia»
• Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, in Memoriam Prof. Albert Gabriel Özel Sayısı, Erzurum: 397- 431. Rott, Hans. (1908), Kleinasiatische Denkmaeler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien, Leipzig: Dieterich’ sche Verlagsbuchandlung Theodor Weicher.
• Runcıman, Steven. (1989), Haçlı Seferleri Tarihi II, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara: Türk
• Tarih Kurumu Basımevi. Sarre, F. (1998), Küçükasya Seyahati (1895 Yazı), (Çev. Dâra Çolakoğlu), İstanbul
• Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Sevim, A.- Y. Yücel. (1989), Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi
• Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Sevin, Veli. (2001), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sözen, Metin. (1970), Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri I, İstanbul
• İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları. Şaman, Nermin. (1993), Isparta ve Çevresindeki Selçuklu- Beylikler Dönemi Yapıları, I
• II cilt. Hacettepe Üniversitesi: Yayımlanmamış Doktora Tezi. Şaman Doğan, Nermin.(2003), «Mübarizeddin Ertokuş’un Bir Eseri: Gelendost
• Ertokuş Han», Antalya VI. Selçuklu Semineri Bildirileri, Antalya: 23- 28. Süleyman Şükrü. (1907), Seyahat-ül Kübra, Petersburg: El- Sekterik Matbaası.
• Taşlıalan, Mehmet. (1991), Yalvaç Pisidia Antiocheia, İstanbul: Cem Ofset Matbaacılık.
• Tortop, Nuri. (1992), «Türkiye’de Mahalli İdare Kavramı ve Isparta Mahalli İdareleri»
• Isparta’nın Dünü Bugünü ve Yarını Sempozyumu, Ankara: 367- 387. Turan, Osman. (1947), Selçuklu Devri Vakfiyeleri II Mübârizeddin Er- Tokuş
• Vakfiyesi», Belleten, 11/ 43: 415- 429. Turan, Osman. (1984), Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Turan, Şerafeddin. (1990), Türkiye- İtalya İlişkileri I Selçuklular’dan Bizans’ın Sona
• Erişine, İstanbul: Metiş Yayınları. Turfan, Kemal.(1992), «Isparta ve Çevresinin Tarihi», Isparta’nın Dünü Bugünü ve Yarını Sempozyumu, Ankara: 481- 509.
• Uysal, Ali Osman.(1994), «Atabey Ertokuş Medresesi Çevresi Kazı Çalışmaları»
• Göller Bölgesi Arkeolojik- Kültürel- Turistik Araştırma ve Değerlendirme Projesi 1993
• Yılı Çalışmaları, Ankara: 84- 87. Uysal, Ali Osman.(1997), «Atabey Ertokuş Medresesi Kazısının Mimari Sonuçları», VI.
• Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri 16- 17 Mayıs 1996 Bildiriler, Konya: 151
• Uyumaz, Emine. (2001), «Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad Dönemine
• (1220- 1237) Bir Bakış»,Cogito, 29: 121- 130.
• Uyumaz, Emine. (2003), Sultan I. Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti
• Siyasi Tarihi (1220- 1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1929), Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç
• Hamid Oğulları Hakkında Malumat, İstanbul: Devlet Matbaası. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1933), “Teke Oğulları»,Türk Tarih Arkeologya ve Etnoğrafya Dergisi 1: 95- 98.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1950), «Hamidoğulları», İslam Ansiklopedisi V: 189- 192.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu
• Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Üçok, Bahriye. (1955), “Hamidoğulları Beyliği”, İlahiyat Fakültesi Dergisi 1- 2: 73- 80.
• Yetkin, Şerare. (1986), Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İstanbul
• Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Ünal, Kemal. (1939), “Kâtip Çelebinin (Cihannüma) Adlı Eserinde Isparta Vilâyeti”, Ün 6/64- 65: 913- 915.
• Yiğitbaşı, Süleyman Sukûti. (1972), Eğirdir- Felekâbad Tarihi, İstanbul: Çeltüt Matbaacılık.